هنرمندی که به پیشنهاد چند میلیون دلاری خارجی‌ها نه گفت!

پرویز تناولی، هنرمند پیشکسوتی که بیشتر در حوزه مجسمه‌سازی شهرت داخلی و خارجی دارد، در سال‌های حضورش در ایران، انواع فرش‌ها و گلیم‌های دست بافت عشایر ایرانی را جمع‌آوری و مجموعه ارزشمندی را به دست آورد؛ مجموعه‌ای که حالا یک هزار و ۴۰۸ اثر آن به موزه نصیرالملکِ شیراز اهدا شده است و بخشی از آن یعنی هشت قطعه هم‌اکنون به صورت موقت در موزه ملی فرش ایران (تهران) به نمایش گذاشته شده است؛ هرچند که به دلیل شرایط کرونایی فعلا امکان بازدید حضوری از این مجموعه وجود ندارد. 

این وقف فرهنگی پرویز تناولی از ابعاد بسیاری ارزشمند است، اما از آن‌جایی بسیار حائز اهمیت می‌شود که با توجه به تغییر شرایط زندگی عشایر، احتمالا بسیاری از این دست‌بافته‌ها ممکن است دیگر تولید نشوند. در نتیجه راه‌اندازی این موزه و ارائه آثار می‌تواند به شناخت انواع سبک‌های دست‌بافته‌های عشایری و زنده‌ نگه داشتن آنها کمک بسیاری کند. 

به گفته محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی، کشورهای عربی خواهان مجموعه دست‌بافته‌های عشایری و روستایی پرویز تناولی بودند و پیشنهادهای میلیون دلاری برای خرید آثار داده بودند، اما پرویز تناولی دوست داشت که این آثار برای نسل‌های آینده ایران باقی بماند. 

تناولی که حتی در خلق آثار هنری نیز به ارزش‌ها و سنت‌های ایرانی پایبند بوده است و بیش از ۶۰ سال برای جمع‌آوری دست‌بافته‌های عشایر وقت گذاشته و در همین حال مجموعه‌ای از قفل‌های ایرانی را نیز گردآوری می‌کرده، چند سال پیش درباره علت علاقه‌اش به اشیای سنتی ایرانی، گفته بود که «اشیای سنتی، فولکوریک و عامیانه ما در حال از بین رفتن هستند. هنرهای اشرافی، درباری و ناب ما در کاخ‌ها و مساجد ثبت شده‌اند، اما کسی به هنرهای عامیانه توجه نکرده است. هنرهایی که مردم با دل خود و سلیقه و علاقه انجام می‌دهند.»

او یادآور شده بود که «مادران عشایر که پسران‌شان را با گله همراه می‌کردند، هنر دست‌های خود را به زیبایی روی بافته‌های «نمکدان‌ها» به یادگار گذاشته‌اند. با خودم گفتم اگر من این‌ها را جمع‌آوری نکنم، چه کسی این کار را انجام می‌دهد؟ اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها خیلی به این موضوعات توجه کرده‌اند، اما در ایران به مواردی مثل قفل‌ها، طلسم‌ها، سنگ قبرها و گرافیک سنتی توجهی نشده است. این هنرها از دل مردم برخاسته‌اند و مردمی هستند. کسانی که این‌ها را به وجود آورده‌اند دانشگاه نرفته‌اند و تعلیم پیش استاد ندیده‌اند، اما خود به خود جوهر وجودشان که با عشق بوده باعث شده آثاری به وجود بیاورند که اسم هنر را روی آن‌ها بگذاریم.»

مدتی پیش تناولی تصمیم گرفت که در راستای همین علاقه شخصی، مردم را نیز در تماشای مجموعه دست‌بافته‌های خود سهیم کند. در نتیجه یک هزار و ۴۰۸ اثر از مجموعه خود را به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اهدا کرد تا این مجموعه در اختیار عموم مردم قرار بگیرد. قرار است که ۹ اثر از این مجموعه نیز به صورت دائم به موزه ملی فرش ایران هدیه داده شود. هرچند که مدیر این مجموعه امیدوار است، پرویز تناولی در این تصمیم خود تجدید نظر کند و تعداد بیشتری را برای این موزه در نظر بگیرد. 

رونمایی از مجموعه دست‌بافته‌های تناولی که این روزها هشت قطعه آن به صوت موقت در موزه ملی فرش قرار گرفته است، بهانه خوبی شد برای بازدید از این نمایشگاه. موزه فرش ایران همانند سایر موزه‌ها در این روزها سوت و کور است و مجموعه تناولی نیز در همین شرایط در طبقه دوم این مجموعه قرار گرفته و قرار است به صورت مجازی در اختیار علاقه‌مندان قرار بگیرد. 

در این مجموعه انواع دست‌بافته‌های عشایری همانند گلیم، نمکدان، تاچه، گبه، نیم خورجین، چنته، جای قلیان، رو کرسی، رو اسبی، مفرش، سفره نان، جای تنباکو  و … دیده می‌شود.

پریسا بیضایی، مدیر موزه ملی فرش ایران، درباره این نمایشگاه  می‌گوید: «آثار این مجموعه بسیار برای ما جالب بود و موزه فرش از خیلی از آن‌ها همانند نمکدان‌ها و مفرش‌های بی‌نظیر بی‌بهره است. خیلی خوشحال می‌شویم تعداد آثار اهدایی ایشان به موزه فرش بیشتر باشد تا ما نیز بتوانیم از این مجموعه ارزشمند بهره ببریم. ما مجموعه‌ای از دست‌بافته‌های عشایری را داریم، اما آثار آقای تناولی به غنای این مجموعه کمک می‌کند.»

او درباره میزان ارزش آثار این مجموعه نیز توضیح می‌دهد: «آقای تناولی خودشان روی این آثار، پژوهش و مطالعه انجام  دادند که فارغ از بحث ارزش این آثار، به بحث مهم مردم شناسی نیز بسیار کمک می‌کند. ارزشمندی آثار فارغ از بافت‌های منحصر به فرد، ترکیب‌بندی زیبا و استفاده از مواد بسیار خاص، آموزش و شناخت فرهنگ ایران زمین است. حالا کارشناسان میراث فرهنگی می‌توانند در ادامه مسیر پژوهش‌های آقای تناولی، کارشان را ادامه بدهند.»

مدیر موزه ملی فرش ایران خاطرنشان می‌کند: «شاید قدمت این آثار چندان زیاد نباشد، اما با توجه به این‌که در دنیای امروزی بسیاری از آثار این مجموعه همانند نمکدان‌ها و چپق‌دان‌ها دیگر توسط عشایر بافته نمی‌شوند، نادر بودن این آثار بر ارزشمند بودن این مجموعه می‌افزاید.»

بیضایی همچنین درباره امکان بازدید عمومی از این آثار می‌گوید که با توجه به شرایط فعلی، هم‌اکنون امکان بازدید حضوری وجود ندارد، اما صفحه اینستاگرام موزه فعال است و در آنجا گزارش‌ها و تصاویری از این مجموعه در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد. 

۵۷۵۷