هاینریش بل؛ زندگی‌نامه و برترین آثار نویسنده عقاید یک دلقک

نویسنده‌های زیادی به‌سراغ موضوع جنگ و آثار مخربش رفته‌اند و در این میان آثار هاینریش بل آلمانی که سال‌های جوانی‌اش را در جنگ گذرانده است، تا حد زیادی با سایر آثار متفاوت‌اند. او همه سال‌های جنگ جهانی دوم و سال‌های سخت پس از آن را شخصا تجربه کرده است و اثر این تجربه را می‌توان در همه کتاب‌هایش دید. آثار او از بهترین کتاب‌ها با موضوع جنگ هستند. در این مقاله، این نویسنده بزرگ و بهترین کتاب های هاینریش بل را معرفی می‌کنیم.

زندگی‌نامه

هاینریش بُل، نویسنده سرشناس آلمانی، متولد ۲۱ دسامبر ۱۹۱۷ در کلن آلمان است. بُل سال ۱۹۳۷ از دبیرستان فارغ‌التحصیل شد و پس از آن به‌مدت ۶ سال در ارتش آلمان خدمت کرد. او سابقه شرکت در جنگ با روسیه را دارد و این تجربه به‌خوبی در آثارش بازتاب شده است. پس از جنگ، بُل در کلن ساکن شد. اولین داستان های کوتاه هاینریش بل در سال ۱۹۴۷ منتشر شد. «قطار سروقت» و «آدم‌ کجا بودی؟» اولین رمان‌های او بودند و از زندگی سربازان در زمان جنگ الهام گرفته شده‌اند. هاینریش بُل از طنز تلخ و تند برای ارائه دیدگاه ضدجنگ خود در آثارش استفاده کرده است. او در دوره کاری خود جوایز ادبی زیادی دریافت کرد که مهم‌ترین آنها نوبل ادبیات ۱۹۷۲ بود. هاینریش بُل سرانجام در ۱۶ ژوئیه ۱۹۸۵ درگذشت و در نزدیکی زادگاهش به خاک سپرده شد.

۱. عقاید یک دلقک

مترجم (پیشنهاد کاربران): محمد اسماعیل‌زاده
انتشارات (پیشنهاد کاربران): چشمه
تعداد صفحه: ۳۰۰

هانس اشنیر دلقک و راوی این رمان است. زمان داستان به دوره بازسازی آلمان پس از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد. ماری دیگر شخصیت داستان و معشوق هانس است که بدون هیچ توضیحی او را رها می‌کند. در تمام داستان شاهد عاشقانه‌‌ هانس و ماری هستیم، اما هدف اصلی نویسنده نقد جدی به جامعه آن زمان آلمان است. گفت‌وگوهای هانس با خودش باورهای او را بیان می‌کنند که اغلب در تضاد با ارزش‌های جامعه زمان خودش هستند. کتاب عقاید یک دلقک هاینریش بل در سال ۱۹۶۳ منتشر شد و می‌توان آن را جنجالی‌ترین و معروف‌ترین کتاب بُل معرفی کرد.

هرگز نباید سعی در تکرار لحظات داشت، باید آنها را همان‌گونه که یک‌ بار اتفاق افتاده‌اند، فقط تنها به خاطر آورد.

۲. بیلیارد در ساعت نه و نیم

در بیلیارد در ساعت نه هاینریش بل شخصیت اصلی این داستان، رابرت فامل، برخلاف باورهای ضدنازی‌اش در جنگ جهانی شرکت کرده و از فرماندهان جنگ است. از لحاظ زمانی همه ماجرای این داستان در یک روز رخ می‌دهد، البته بعلاوه خاطرات فامل از گذشته‌ای که تاکنون از آن فراری بوده است. بیلیارد بازی‌ای است که فامل طی یک برنامه منظم خود را با آن سرگرم می‌کند تا اینکه یک روز این برنامه به‌ هم‌ می‌ریزد و او را با گذشته‌اش روبه‌رو می‌کند.

سایه سنت سورین نزدیک‌تر آمده بود، دیگر پنجره طرف چپ اتاق بیلیارد را پر کرده بود. زمان که با حرکت خورشید به پیش رانده می‌شد، به‌سان تهدیدی نزدیک‌تر می‌آمد، ساعت بزرگ را از خود لبریز می‌کرد تا خیلی زود بالا بیاورد و ضربه‌های وحشتناکی را بیرون بریزد. سفید بر زمینه سبز، قرمز بر زمینه سبز، یک نوع موسیقی بی‌نغمه، نقاشی بدون تصویر، گلوله‌ها می‌غلتیدند، سال‌ها تکه‌پاره می‌شدند، دهه‌ها روی هم انبار می‌شدند و این صداهای آرام ساعت ثانیه‌ها را هم به خدمت ابدیت می‌گماشت.

۳. آدم کجا بودی؟

فاین هالی راوی داستان «آدم کجا بودی؟» و ناظر اتفاقات آن است که ما را با خود به روزهای فلاکت‌بار جنگ جهانی می‌برد. در آدم کجا بودی هاینریش بل برای داستان قهرمان و شخصیت اصلی تعیین نکرده و تأکید بر زندگی آدم‌های معمولی و سربازهای جنگ است که در مخمصه جنگ گیر افتاده‌اند. این اثر از اولین رمان‌های هاینریش بُل نیز هست که حاصل تجربه‌های شخصی او در زمان جنگ است.

سپس کاغذ آب‌نبات را باز کرد و آب‌نباتی در دهانش نهاد. هنگامی که مزه ترش و مصنوعی آن را در دهان احساس کرد آب دهانش راه افتاد و اولین موج تلخ و شیرین را قورت داد، ناگهان صدای خمپاره‌ای شنید. خمپاره‌هایی که ساعت‌ها از خط دوردست جبهه مقابل به‌سوی آنها پرتاب شده و از بالای سرشان پرواز کرده، در هوا موج زده، می‌غریدند و مثل جعبه‌هایی که خوب میخ‌کوبی‌نشده باشند با تکانی شدید پشت‌سرشان از هم پاشیده و سروصدایی به‌ پا می‌کردند.

۴. دفترچه خاطرات ایرلندی

«دفترچه خاطرات ایرلندی» سفرنامه‌ای از هاینریش بُل است که آن را پس از سفر به ایرلند در سال ۱۹۵۰ نوشت. این اثر شامل توصیف‌های نویسنده از دیدنی‌های این کشور و برخوردهایش با مردم آنجاست. این کتاب را می‌توان گزارشی از وضعیت جامعه ایرلند دانست که هاینریش بُل آن را بسیار جذاب ارائه کرده است.

وقتی روی عرشه کشتی بخار رفتم دیدم، شنیدم و حس کردم که مرز را پشت سر نهاده‌ام، یکی از گوشه‌های دوست‌داشتنی انگلستان را دیده بودم، کنت روستایی در اطراف لندن با نقشه‌برداری اعجاب‌انگیزش که از آن فقط گذر کردم سپس گوشه تیره‌ای از انگلستان را هم دیدم: لیورپول، اما اینجا روی کشتی بخار انگلستان به پایان رسیده بود: اینجا بوی ذغال‌سنگ خام می‌آمد و زبان سلتی که از ته حلق ادا می‌شد، از روی عرشه میانی و بار کشتی طنین‌انداز بود، اینجا نظم اجتماعی اروپا شکل‌ دیگری می‌یافت.

۵. نان آن سال‌ها

قحطی و گرسنگی که در حین جنگ و پس از آن گریبان مردم را گرفته بود، آنها را به تکاپو می‌انداخت تا حداقل‌ خوراک ممکن را که نان بود، تهیه کنند. نان نماد زنده‌ماندن و جان سالم به در بردن از گرسنگی است. هاینریش بُل وضعیت اسف‌بار قحطی زمان جنگ را در قالب یک داستان عاشقانه روایت می‌کند. اگر به داستان‌هایی با موضوع جنگ جهانی علاقه دارید، این کتاب را در فهرست مطالعه خود قرار دهید.

وقتی به‌عنوان کارآموزی شانزده‌ساله، آن هم تنها به شهر آمدم، مجبور بودم که قیمت همه چیزها را بدانم، چون توان پرداخت آنها را نداشتم. گرسنگی، قیمت‌ها را به من یاد داد.

۶. مهمان‌های ناخوانده

هاینریش بل نویسندگی را با داستان کوتاه آغاز کرد و آثار متنوعی در این حوزه دارد. ماجرای داستان های کوتاه هاینریش بل در بازه‌های زمانی مختلفی از جنگ جهانی رخ می‌دهند. اگر از علاقه‌مندان رمان‌های هاینریش بُل هستید، وقت آن است تا با خواندن داستان‌های کوتاه او با وجه دیگری از قلم جذاب این نویسنده فقید آشنا شوید.

۷. سیمای زنی در میان جمع

در داستان «سیمای زنی در میان جمع» داستان زندگی زنی ۴۸ساله به‌نام لنی فایفر را می‌خوانیم. او همسرش را در جنگ از دست داده است و زخم‌های روحی زیادی از جنگ با خود دارد. لنی نمادی از همه مردم عادی آلمان است که جنگ روزگار آنها را سیاه کرده است. بُل در نوشتن از جنگ بی‌نظیر است و این اثر نیز از کتاب‌های درخشان او با موضوع جنگ است.

دارای یک صفت لعنتی بودم که مدت‌ها طول کشید تا از شرش خلاص شوم: وفاداری. واقعیت این است که دارا بودن این صفت یک نفرین ابدیست، صفتی که اصلا درخور ستایش نیست بلکه مستوجب ترحم است.

۸. قطار سروقت

آندریاس سربازی از ارتش آلمان است که با قطار به‌سمت لهستان می‌رود. او در این قطار از شهرهای درگیر جنگ عبور می‌کند. شرح مشاهداتش از این شهرها و تجربه آشنایی با دیگر سربازان و مسافران قطار موضوع اصلی کتاب است. در واقع بُل در کتاب «قطار سروقت» ما را با یک سرباز همراه می‌کند و تصاویری از جنگ و آدم‌های درگیرش را از نگاه او به ما نشان می‌دهد.

شاید این یک خواب است که حالا ۱۹۴۳ است و من با یک کت خاکستری ارتش هیتلر اینجا در یک عشرت‌کد‌ه‌ لمبرگ نشسته‌ام، شاید این خواب باشد. شاید من در قرن هفدهم یا هجدهم متولد شده‌ام. در سالن دلداده‌ام نشسته و او روی چمبالو برایم می‌نوازد، همه‌ موسیقی‌های جهان را برایم می‌نوازد. این کاخ جایی در فرانسه یا آلمان غربی است و من در سالن قرن هجدهم نوای چمبالوبی را می‌شنوم که از سوی کسی که مرا می‌پرستد نواخته می‌شود دلبری که فقط برای من می‌نوازد. تمام دنیا در این تاریکی از آن من است. به زودی شمع‌ها روشن خواهند شد.

۹. خانه‌ای بی‌نگهبان

هاینریش بل در «خانه‌ای بی‌نگهبان» به‌سراغ داستان زندگی دو دوست رفته که جنگ بر زندگی آنها سایه انداخته است. هاینریش و مارتین که پدرانشان را در جنگ از دست داده‌اند اکنون با مادرانشان زندگی می‌کنند. شرایط زندگی این دو یکسان نیست، اما جنگ به یک اندازه برای آن دو بدبختی به‌ بار آورده است.

شب‌هایی که مادر هواکش را به راه می‌انداخت او هم بیدار می‌شد. پره‌های لاستیکیِ این آسیاب بادی فقط صدایی ملایم از خود تولید می‌کرد. با وجود این، گاهی وزوزی یکنواخت هم به گوش می‌رسید که حاکی از گیرکردن پرده لای پره‌های هواکش بود. بعد مادر برمی‌خاست و آهسته و غرولندکنان پرده را از لای پره‌ها بیرون می‌کشید و آن را مابین درهای قفسه کتاب فرو می‌کرد.

۱۰. پایان یک مأموریت

بار دیگر یک سرباز شخصیت اصلی داستان بُل شده است. در این داستان به یک سرباز مأموریت داده شده تا معاینه فنی یک ماشین را انجام دهد، اما او پس از انجام مأموریتش، ماشین را به آتش می‌کشد و داستان با محاکمه او در دادگاه پیگیری می‌شود. بُل در این داستان جامعه آلمان پس از جنگ را نقد می‌کند. روایت جذاب نویسنده از این دادگاه این اثر را به یکی از خواندنی‌ترین کتاب‌های هاینریش بُل تبدیل کرده است.

این‌ پرونده که به‌عنوان آخرین پرونده به او داده‌اند درماندگی قانون انسانی را به‌وضوح کامل بیان می‌کند: این برای او زیباترین هدیه خداحافظی آن فرشته چشم‌بسته‌ای است که در نظر او، اشتل فوس، چهره‌های بی‌شماری به خود گرفته: گاهی چهره یک روسپی، گاه‌به‌گاه چهره زنی شرور و فاسد، و هیچ‌گاه چهره مقدسی نداشته، در بیشتر موارد به هیبت موجودی زخم‌خورده و نالان درآمده که از طریق او، قاضی، سخن می‌گفته، موجودی حیوانی، انسانی و یک‌ذره خیلی خیلی کوچک خدایی.

۱۱. آبروی ازدست‌رفته کاترینا بلوم

مترجم (پیشنهاد کاربران): حسن نقره‌چی
انتشارات (پیشنهاد کاربران): نیلوفر
تعداد صفحه: ۱۳۴

در یک مهمانی شبانه، کاترینا بلوم، زنی ساده با یک زندگی معمولی، با مردی به‌نام لودویگ گوتن آشنا می‌شود. کاترینا که حسابی دل‌باخته گوتن شده است، او را به خانه‌اش می‌برد بی‌خبر از آنکه او یک مجرم فراری است. بعد از آن شب، زندگی کاترینا به قبل و بعد از آن مهمانی تقسیم می‌شود که او را ناخواسته در دردسر بزرگی گرفتار می‌کند. هاینریش بل خشونت و اثری را که از خود به جای می‌گذارد در داستان زندگی کاترینا نشان می‌دهد. بل این داستان را پس از درگیری‌اش با مطبوعات آلمان بر سر موضع‌گیری‌های سیاسی‌اش در ۱۹۷۴ نوشت.

مردان و زنان میلیونری هم هستند که سیگار و کبریت و بیسکویت توی کیفشان پنهان می‌کنند. اگر امکانش بود پاکت پلاستیکی با خودشان می‌آوردند و باقی‌مانده غذاها و قهوه و شیرینی را با خوشان می‌بردند. پول همه این‌ها را باید زحمتکشان که مالیات از حقوقشان کم می‌شود، بپردازند.

۱۲. فرشته سکوت کرد

«فرشته سکوت کرد» را می‌توان جزو اولین رمان‌های هاینریش بل دانست که آن را در سال ۱۹۵۰ نوشت، اما این اثر سال‌ها بعد و پس از مرگش در سال ۱۹۹۲ منتشر شد. داستان درمورد هانس، سربازی نجات‌یافته از جنگ جهانی دوم، است. ماجرا دقیقا از یک روز پس از پایان جنگ جهانی آغاز می‌شود. پس از جنگ هانس به‌ شهرش برمی‌گردد تا آخرین مأموریتش را که رساندن نامه‌ یکی از هم‌رزم‌هایش است انجام دهد. هاینریش بل به اثرات مخرب جنگ در قالب این داستان اشاره می‌کند و تصویری از آلمان در روزهای ابتدایی پس جنگ به مخاطب می‌دهد.

هانس تکان خورد. سه هفته را در بستر گذرانده بود. این مدت به نظرش بی‌نهایت رسید، مثل این بود که تمام زندگی را همین جور سپری کرده باشد، در اتاقی نیمه‌تاریک، با کرکره‌های همیشه بسته و نان و سیگار و سوپ آماده. این سه هفته می‌توانست سه سال باشد. او دیگر هیچ احساسی از زمان نداشت؛ به نظرش می‌آمد که در واقعیتی تیره و تار فرو‌رفته است.

۱۳. شبکه امنیتی

داستان از جایی شروع می‌شود که فریتز تولم و خانواده‌اش به خانه‌ای با شدید‌ترین مراقبت‌های امنیتی منتقل می‌شوند، چراکه تولم اکنون در رأس قدرت سیاسی آلمان قرار دارد. موقعیت حساس او باعث شده تا او و خانواده‌اش به‌رغم محافظت شدید روی آرامش را نبینند و همواره به همه‌چیز و همه‌کس ظنین باشند. داستان بازتابی از وضعیت سیاسی آلمان در دهه هفتاد میلادی است.

بعضی وقت‌ها آرامشی که در خانه داشتند برایشان خیلی کسالت‌آور و به‌قول کاتارینا خیلی عذاب‌آور می‌شد. دست‌کم کاتارینا به لهجه آنها حرف می‌زد که اسباب اطمینان می‌شد و حکم یک اصل را پیدا می‌کرد، و اگر در آن موقع کسی پشت میز یا پشت بار در کنار آنها می‌نشست آنها واکنشی به مسائل سیاسی نشان نمی‌دادند، حتی وقتی به ایشان همچون عامل تحریک اشاره نمی‌شد.

۱۴. و حتی یک کلمه هم نگفت

فقر یکی از مخرب‌ترین و خانمان‌سوزترین آثار جنگ است که آلمانی‌ها و همه کشورهای درگیر در جنگ جهانی دوم آن را تجربه کردند. کتاب روایت زندگی زن و شوهری به نام‌های فرد و کته است که با سه فرزند زندگی پس از جنگ را به‌سختی می‌گذرانند. فرد خانواده را ترک می‌کند و کته بار مسئولیت خانواده را به‌تنهایی به‌ دوش می‌کشد. بل در این اثر ضمن تصویری که از فقر در آلمان پس از جنگ جهانی دوم می‌دهد، از تأثیر مذهب در این روزها بر زندگی مردم می‌گوید.

او را به دقت نگاه کردم، کسی را که بیش از هر انسان دیگری در دنیا به او وابسته هستم؛ نه فقط به این دلیل که ده سال طولانی بدون انقطاع با او خوابیده‌ام، غذا خورده‌ام و حرف زده‌ام، بل به دلایل دیگری که بیشتر از خوابیدن آدم‌ها با یکدیگر اهمیت دارد؛ لحظاتی بوده است که با هم دعوا کرده‌ایم.

۱۵. برخیز عشق من، برخیز

این اثر شامل مجموعه داستان های کوتاه هاینریش بل است که وجه اشتراک همه آنها جنگ و عواقب آن است. این داستان‌ها که با وجود تلخی زیاد همچنان دلنشین و خواندنی هستند ما را به دنیای آدم‌هایی می‌برند که جنگ را با همه‌ وجود تجربه کرده‌اند. اگر به داستان‌هایی با موضوع جنگ جهانی علاقه دارید، بی‌شک هاینریش بل و داستان‌هایش از بهترین گزینه‌ها برای مطالعه‌اند.

پشت هر کلمه یک جهان کل پنهان است که باید تصور کرد. در حقیقت، هر کلمه‌ای نه‌تنها فقط برای یک شخص بلکه همه انسان‌ها دارای خاطرات زیادی است. کلماتی مانند نان یا جنگ را بگیرید. کلماتی مانند صندلی یا تختخواب یا بهشت را بگیرید. پشت هر کلمه یک جهان کامل است. من می‌ترسم که اکثر مردم از کلمات به‌عنوان چیزی برای دورانداختن استفاده کنند بدون آنکه بار سنگینی را که در یک کلمه نهفته است احساس کنند.

شما بگویید

کدام‌یک از آثار معرفی‌شده هاینریش بُل در این مقاله را خوانده‌اید؟ کدام ویژگی قلم و داستان‌های این نویسنده را دوست دارید؟ جای کدام کتاب در این معرفی خالی است؟ لطفا نظر و تجربه خود از خواندن آثار این نویسنده بزرگ را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید.