نگاهی به آثار جنگ بر بناهای تاریخی اصفهان

در روز ۲۳ اسفندماه ۱۳۶۳ هواپیماهای رژیم بعث عراق محور میدان کهنه، سبزه‌میدان و بازار تاریخی اصفهان را بمباران کردند که در پی این حمله، تعدادی از شهروندان به شهادت رسیدند و بخشی‌هایی از فضای شبستان جنوب شرقی مسجد جامع اصفهان نیز آسیب دید. البته این مسجد، تنها بنای تاریخی شهر اصفهان نبود که در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران آسیب دید. کتاب «فیروزه‌های سرخ» به شرح ماجرای تخریب مسجد جامع اصفهان در جریان بمباران رژیم عراق پرداخته و در ادامه نیز به سایر بناهای تاریخیِ آسیب‌دیده‌ی اصفهان در آن دوران اشاره‌هایی داشته است.

در این خصوص، حمیدرضا محققیان، سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان به ایسنا گفت: ایده‌ی نگارش کتاب «فیروزه‌های سرخ» از طرف اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مطرح شد و به‌طورکلی این نهاد قصد داشت به بررسی نقش ادارات در دفاع مقدس بپردازد که اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان نیز یکی از نهادهای مورد بررسی بود، چراکه این اداره در سال‌های جنگ، مرمت و بازسازی آن گروه از بناهای تاریخی را به عهده داشت که مورد اصابت بمب و موشک قرار می‌گرفتند.

او با بیان اینکه برای اولین بار در ایران، کتاب و پژوهشی در خصوص آثار جنگ بر میراث فرهنگی انجام شده است، افزود: در این کتاب به علت اینکه مسجد جامع اصفهان مورد اصابت موشک و بمباران هواپیمایی قرار گرفته بود، اسناد و مدارک و تصاویر بازسازی‌های آن به همت سرهنگ رمضانی مورد بررسی دقیق قرار گرفت، ضمن اینکه مستندات و مصاحبه‌هایی همچون مصاحبه با جناب دکتر جبل‌عاملی انجام شد که در زمان جنگ، مدیریت اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان را به عهده داشتند. همه مصاحبه‌هایی که با مرمتگران آن زمان صورت گرفته نیز در این کتاب گردآوری شده است.

محققیان با بیان اینکه بیش از ۹۰ بنای تاریخی اصفهان در زمان جنگ به‌صورت مستقیم مورد اصابت موشک قرار گرفت و یا به صورت غیرمستقیم در اثر موج انفجار تخریب شدند، اظهار کرد: مسجد جامع اصفهان، مسجد محمدجعفرآباده‌ای، خانه‌ شیخ الاسلام، مسجد رحیم‌خان و تعدادی از خانه‌های تاریخی در سال‌های جنگ مورد تخریب واقع شدند که نام همه آن‌ها در کتاب «فیروزه‌های سرخ» آمده است‌. البته محور اصلی توضیحات کتاب در مورد تخریب‌های مسجد جامع اصفهان است، اما به اختصار توضیحاتی در خصوص کیفیت تخریب سایر بناهای تاریخی نیز ذکر شده است.

او ادامه داد: بخشی از این کتاب به توصیف شرایط سال‌های جنگ پرداخته و نثر روایی به خود گرفته است. در ادامه نیز نویسندۀ کتاب وضعیت صدام و سرنوشت او را شرح داده است. همچنین به مطالبی از ادعاهای صدام در روزنامه‌های عراقی آن زمان نیز پرداخته است.

سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان در خصوص بخش‌های دیگری از کتاب تصریح کرد: علاوه بر مباحثی که گفته شد، در کتاب «فیروزه‌های سرخ» تصاویر روزنامه‌ای آمده که در آن صدام در مصاحبه با روزنامه الجمهوریه عراق (که یکی از معروف‌ترین جراید آن کشور بود) گفته بود که برای او شهر و خط مقدم و منطقه جنگی تفاوتی ندارند و همین افرادی که در خط مقدم هستند در شهرها هم هستند. او با این توجیه، شهرها را هم موشک‌باران کرده بود.

محققیان افزود: صدام در جای دیگری از این روزنامه گفته بود که ایران از موشک‌های الحسین عراق عاجز شده است که نویسنده کتاب «فیروزه‌های سرخ» در صفحه بعدیِ این مطلب، با استفاده از کیوآرکد، تصاویر و فیلم‌هایی از توانمندی ‌های نظامی و قدرت موشکی امروزی جمهوری اسلامی ایران را ارائه داده که این یکی از ویژگی‌های مثبت این کتاب است.

او با بیان اینکه کتاب «فیروزه‌های سرخ» توسط «مرتضی رمضانی» و در ۲۸۰ صفحه تألیف شده که رونمایی از آن اواخر سال گذشته در محل تخریب شده‌ی مسجد جامع اصفهان در دوران جنگ تحمیلی برگزار شد، اضافه کرد: این کتاب نقشه‌ای از بمباران‌های اصفهان را ارائه داده و گزارش‌هایی از هلال‌احمر و سایر نهادهایی که تصاویری از تخریب‌ها ثبت کرده بودند همراه با گزارشی از میزان تخریب و تعداد شهدا و آسیب‌دیدگان حادثه و خاطرات افراد درگیر با مسئله را نیز مطرح کرده است.

سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان با تأکید بر اینکه طبق کنوانسیون‌های جهانی، کشورهای درگیر در جنگ، حق تخریب و آسیب زدن به آثاری که ثبت جهانی هستند را ندارند، بیان کرد: انعکاس خبر تخریب مسجدی که درحال حاضر به ثبت جهانی رسیده است، نشان‌دهنده‌ی مظلومیت ایران و روحیه پلید و خصومت دشمن ما بود. در این کتاب آمده که آقای جبل‌عاملی در همایشی در ایتالیا اسلایدهایی از تخریب و بازسازی مسجد جامع اصفهان را در همان زمان جنگ ارائه دادند و پیام مظلومیت آثار تاریخی در اثر این تخریب‌ها را به گوش مردم دیگر کشورها رساندند.

محققیان ادامه داد: آقای جبل‌عاملی خاطراتی را که مربوط به لحظات پس از بمباران مسجد جامع اصفهان، شهدای منطقه و گفته‌های مردمی که در حال خرید شب عید و یا در حال اقامه نماز بودند را نیز در کتاب «فیروزه‌های سرخ» مطرح کردند.

او در پایان با اشاره به اینکه پرفسور اوجینو گالدیری (معمار و مرمتگر ایتالیایی) کسی است که در خصوص مسجد جامع اصفهان فعالیت‌های پژوهشی زیادی انجام داده است، افزود: آقای دکتر جبل‌عاملی در بخش دیگری از خاطرات خود در کتاب «فیروزه‌های سرخ» نقل کرده‌اند که پرفسور گالدیری پس از اصابت موشک به مسجد جمعه اصفهان با ایشان تماس می‌گیرند و می‌پرسند که «بر سر فرزند من چه آمده و چقدر تخریب شده؟» در واقع به خاطر شدت محبتی که به این مسجد داشتند آن را فرزند خود خطاب کرده‌اند. حتی آقای جبل‌عاملی نقل کرده است که برای بازسازی‌ مسجد، از نقشه‌ها و پژوهش‌های پرفسور گالدیری کمک گرفته‌اند.

انتهای پیام