نکات مهم قبل و بعد پیوند کلیه + تغذیه و علائم پس زدگی پیوند

به گزارش هوشمند نیوز، بسیاری از بیماران معتقدند که پیوند کلیه نسبت به دیالیز آزادی و راحتی بیشتری را به ارمغان می‌آورد و می‌توانند زندگی بهتری داشته باشند. اگر شما نیز با مشکل نارسایی کلیه مواجه هستید، یکی از راه‌هایی که به شما کمک می‌کند تا بهتر بتوانید درباره بهترین روش درمان تصمیم بگیرید، مشورت با افرادی است که پیش از این پیوند کلیه انجام داده‌اند. همچنین می‌توانید با پزشک، پرستار و اعضاء خانواده خود نیز مشورت کنید.

کدام دسته از بیماران کلیوی برای پیوند مناسب هستند؟

تمام بیمارانی که از سن پنج تا ۷۰ سالگی و در برخی موارد ۶۵ سالگی که به علل مختلف یعنی قند و فشار‌خون بالا، بیماری‌های خودایمنی و عفونت‌های مکرر دچار نارسایی کلیه شده‌اند، می‌توانند گزینه‌ای برای پیوند کلیه باشند. البته در برخی موارد خاص مثل مبتلایان به اچ‌آی‌وی یا هپاتیت‌های ویروسی درمان‌نشده، ممنوعیت پیوند وجود دارد.

آیا اعضای خانواده همیشه گزینه مناسبی برای اهدای کلیه هستند؟

در مورد افرادی که مناسب برای اهدای کلیه هستند، ارتباط دقیقی از جهت نسبت خانوادگی وجود ندارد. در واقع بررسی‌های مولکولی، ژنتیکی و کروموزومی مخصوصی برای تایید همخوانی ژنتیکی وجود دارد تا پیوند پس زده نشود؛ بنابراین این تفکر که اعضای خانواده به‌واسطه هم‌خونی می‌توانند مورد مناسبی برای پیوند باشند، نادرست است و آزمایش‌های دقیق ژنتیک نیاز است.

آیا ورزشکاران می‌توانند پس از پیوند کلیه به فعالیت ورزشی خود ادامه دهند؟

منع جدی برای فعالیت‌های ورزشی بعد از پیوند وجود ندارد. اما توصیه شده از فعالیت‌های ورزشی خیلی سنگین یا ورزش‌هایی که در آن‌ها احتمال آسیب به شکم و ضربه وجود دارد، پرهیز شود. توصیه شده است این افراد ورزش‌های سبک و منظم و ورزش‌های بدون تنش و ضربه را انجام دهند.

احتمال پس زدن پیوند کلیه چند درصد است؟

بستگی به شرایط بیمار، ویژگی‌ها و مراقبت‌های فردی و بیماری‌های زمینه‌ای دارد و نمی‌توان درصد دقیقی برای آن تعیین کرد.

کلیه مورد نظر جهت پیوند در بیماران، معمولا چگونه تهیه می‌شود؟

کلیه پیوندی به دو صورت تهیه می‌شود. مورد اول پیوند از جسد است که کلیه‌های فرد اهداکننده را بلافاصله پس از مرگش در یخ نگهداری می‌کنند و بهتر است هرچه سریع‌تر و طی دو تا سه روز مورد پیوند قرار بگیرد. در موارد دیگر فردی که گزینه اهدا است پس از انجام یک سری بررسی‌ها می‌تواند یکی از کلیه‌هایش را اهدا کند. اما افرادی که زمینه نارسایی کلیوی در خانواده دارند یا افراد مبتلا به دیابت و بسیار چاق، گزینه مناسبی برای پیوند نیستند.

سبک زندگی پس از پیوند کلیه چگونه باید تغییر کند؟

سبک زندگی باید کاملا تغییر کند. این افراد باید رژیم غذایی کم‌پروتئین و کم‌نمک داشته باشند و نباید زیاد چربی مصرف کنند. از لحاظ اضافه‌وزن، فشار و قند خون نیز باید کاملا تحت‌نظر باشند. افراد پس از پیوند از لحاظ میزان تحرک می‌توانند به فعالیت عادی روزمره برگردند و منعی نیز برای روابط زناشویی ندارند. حتی به آنان به ورزش ملایم روزانه توصیه می‌شود.

آیا دارو‌هایی که برای جلوگیری از پس زدن پیوند استفاده می‌شود، عوارضی را برای بیمار به همراه دارد؟

دارو‌هایی که در این بیماران استفاده می‌شود، ممکن است با عوارضی مانند بروز قند و فشار‌خون و نیز تغییر در میزان گلبول‌های سفید خون و اسید اوریک همراه باشد. همچنین افراد پس از پیوند مستعد بیماری‌های عفونی نیز هستند و مراقبت‌های بهداشتی بیشتری را نیاز دارند.

آیا بارداری برای شخص دریافت‌کننده کلیه بلامانع است؟

خانم‌هایی که در سن باروری هستند و پیوند کلیه انجام می‌دهند منعی برای بارداری ندارند. اما بهتر است بارداری را بین یک تا دو سال به تعویق بیندازند. بزرگ شدن رحم از لحاظ فشار فیزیکی آسیبی به کلیه نمی‌زند، اما برای تغییر داروها، طی بارداری و پیشگیری از آسیب به جنین باید تحت نظر اورولوژیست، داروهای‌شان را تغییر دهند.

چه عواملی در پس زدن پیوند کلیه نقش دارد؟

پس زدن کلیه انواع مختلفی دارد؛ یک نوع حاد است که طی چند ساعت و چند روز اول بعد از پیوند اتفاق می‌افتد. پس زدن در نوع دیگر، طی دو تا سه هفته بعد از پیوند اتفاق می‌افتد. نوع سوم پس زدن هم طی سال‌ها بعد از پیوند اتفاق می‌افتد. هر کدام از این‌ها دلایل مختلفی دارند. پس زدن زودرس می‌تواند به‌علت تورومبوز (ایجاد لخته خون) در عروق کلیه پیوندی ایجاد شود. پس زدن‌های تقریبا حاد به‌دلیل عفونت و عدم همخوانی ساختار ژنتیک دهنده و گیرنده کلیه اتفاق می‌افتد، زیرا متاسفانه در درصد کمی از موارد این عدم همخوانی با آزمایش‌های انجام‌شده شناخته نمی‌شوند. پس زدن‌های مزمن هم به‌دلیل عفونت‌های مزمن یا تنگ شدن محل اتصال حالب به مثانه و انسداد مزمن ایجاد می‌شود.

چه خطراتی فرد گیرنده کلیه را تهدید می‌کند؟

فرد گیرنده کلیه قبل از اقدام به پیوند و نیز بعد از پیوند باید دارو‌های تعدیل‌کننده سیستم ایمنی را دریافت کند. طبیعتا این دارو‌ها عوارضی دارد و تداخلات دارویی هم در آن‌ها مطرح است. این افراد بیشتر مستعد عفونت هستند، به لحاظ ایمنی باید بیشتر مراقب خودشان باشند و پیگیری‌های دوره‌ای را از نظر وضعیت گلبول‌های خون، فشار و قند خون به‌صورت منظم انجام دهند.

علائم قبل و بعد از پیوند کلیه را بشناسید

محققان دانشگاه جانز هاپکینز، با مطالعه بر روی بیماران کلیوی که پیوند کلیه دریافت کرده‌اند، تعدادی علائم مربوط به این پیوند را مشخص کردند.

 افراد مبتلا به نارسایی کلیه اغلب باید با علائم متعددی مانند خستگی، گرفتگی و درد عضلات، بی‌حسی، گیجی و از دست دادن اشتها مواجه شوند. اگرچه پیوند کلیه درمان بهینه برای بازیابی عملکرد کلیه در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه است، اما نحوه تاثیر آن بر این علائم مشخص نیست.

دکتر مک آدامز و همکارانش در دانشگاه جانز هاپکینز، در مطالعه خود اطلاعات ۱ هزار و  ۲۹۸ نامزد و ۵۲۱ دریافت کننده پیوند کلیه را تجزیه و تحلیل کردند. دکتر مک آدامز گفت این اولین مطالعه برای بررسی چگونگی تغییر علائم قبل و بعد از پیوند کلیه است.

نامزد‌ها گزارش کردند که از خستگی (۳۲ ٪)، خشکی پوست (۲۷ ٪)، درد عضلانی (۲۶ ٪) و خارش پوست (۲۵ ٪) نسبتا رنج می‌برند. طی یک پیگیری متوسط ۱.۹ ساله، ۱۲ ٪ از بیماران در لیست انتظار فوت کردند و کسانی که بار علائم بسیار بالایی داشتند، ۶۷ ٪ بیشتر در معرض خطر بودند. تا زمانی که بیماران آماده دریافت پیوند شوند، ۳۴ ٪ با افزایش علائم مواجه شدند در حالی که ۴۲ ٪ بدهیچ تغییر و علائمی را مشاهده نکردند.

در میان گیرندگان پیوند کلیه، بیماران با کاهش ۱۰ درصدی در علائم و در پی آن تغییر کمی بیشتر از ۳ ماه تا ۱۲ ماه پس از جراحی پس از پیوند، علائم کمتری را تجربه کردند. بهبود‌های اولیه (۳ ماه اول) ۹ مورد از ۱۱ مورد بوده و خارش پوست و خستگی بیشتر بیماران بهبود یافت.

دکتر مک آدامز گفت یافته‌های ما در مورد تغییر علائم پس از پیوند می‌تواند به ما در بحث مهم پیرامون مراقبت‌های پس از پیوند کمک کرده و جدول زمانی را برای بهبود مشخص کند و نیز افرادی را که به احتمال زیاد از این یافته‌ها سود می‌برند شناسایی کرده و مراقبت‌های بیمار محور را ارتقاء بخشد.

مزیت پیوند مجدد کلیه نسبت به دیالیز

محققان اتریشی اعلام کردند پیوند مجدد کلیه پس از آنکه فرد یکبار پیوند ناموفق داشته، می‌تواند نتیجه بهتری نسبت به دیالیز داشته باشد.

پیوند کلیه، برای افرادی که دچار نارسایی کلیه هستند، به عنوان درمان ترجیحی در نظر گرفته می‌شود، اما کلیه‌های پیوند زده شده از اهداکنندگانی که فوت شده اند، در اکثر موارد تا پایان عمر فرد دریافت کننده کلیه دوام نمی‌آورند که این مسئله نیز به غیر از کمیابی اندام‌های اهدایی، به حساسیت‌های ایمنی فرد دریافت کننده پیوند باز می‌گردد.

با آنکه هنوز مشخص نیست بیمارانی که کلیه‌های پیوند زده شان دیگر عمل نمی‌کند، آیا بایستی با دیالیز درمان شوند و یا باید پیوند دوم را دریافت کنند، اما محققان اتریشی در پژوهشی، به بررسی و مقایسه پیوند دوم در برابر دیالیز پرداختند.

تیمی از محققان به سرپرستی «راینر اوبرباور» (Rainer Oberbauer) از دانشگاه پزشکی وین، پایتخت اتریش داده‌های مربوط به ۲ هزار و ۳۴۶ فرد بزرگسال را مورد ارزیابی قرار دادند که از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۹ پیوند نخست کلیه شان ناموفق بوده و در فهرست انتظار برای دریافت دومین پیوند کلیه در اتریش بوده اند.

در این تحقیق مشخص شد بیمارانی که دومین پیوند کلیه را دریافت کردند، در مقایسه با آن‌هایی که تحت دیالیز قرار گرفتند، به طور میانگین مدت زمان بیشتری زنده مانده اند. همچنین به طور مشخص، بیمارانی که تحت پیوند مجدد قرار گرفتند، به طور میانگین، به میزان ۵.۸ ماه بیشتر زندگی کرده اند.

با وجود این، تفاوت زمان زنده ماندن در بیمارانی که پیوند دوم شان دیرتر انجام گرفته و زمان طولانی تری را در فهرست انتظار برای دریافت دومین کلیه بودند، کوتاه‌تر بوده است.

در یک بررسی ده ساله، به طور مقایسه‌ای باید گفت بیمارانی که کمتر از یکسال در لیست انتظار بودند در مقایسه با بیمارانی قریب به ۸ سال منتظر بودند، به ترتیب ۸ سال و یک دهم سال عمر بیشتری کرده اند.

محققان اتریشی پس از این بررسی اعلام کردند با توجه به عمر بیشتر بیمار، اهدای عضو اقدامی سودمند است و در صورتی که که اهداکننده‌ای وجود داشته باشد، بیمار باید برای پیوند مجدد کلیه اقدام کند.

چرا بدن انسان عضو پیوندی را پس می زند؟

محققان در واقع فرآیندهای مولکولی را آشکارسازی کرده‌اند که منجر به فعال‌شدن سیستم ایمنی بدن شخص گیرنده عضو پیوندی و در نهایت پس‌زنی آن می‌شود.

تقریبا 50 درصد عضوهای پیوندی ظرف 10 تا 12 سال توسط بدن شخص گیرنده پس زده می‌شوند بنابراین نیاز مبرمی به یافتن راه‌هایی جهت کاهش یا حذف پس‌زدن عضو پیوندی وجود دارد.

مدرسه پزشکی دانشگاه پیتزبورگ بیش از 35 سال است در پیوند عضو پیشرو به شمار می‌آید و این مطالعه آخرین دستاورد این مدرسه پزشکی جهت ارتقای زندگی بیمارانی است که بدن آن‌ها عضو پیوندی را نپذیرفته است.

سیستم ایمنی نخستین عضو بدن است که سلول‌های خارجی را شناسایی می‌کند و تا پیش از این جزئیات فعالیت این سیستم در پس زدن اعضای پیوندی بررسی نشده بود.

دانشمندان در تحقیق جدید از رویکرد تصویربرداری ژنتیکی معمولی برای بررسی این موضوع استفاده کردند که در بدن موش‌ها مولکولی موسوم به SIRP-alpha موجب فعال‌سازی سیستم ایمنی می‌شود.

زمانی که مولکول SIRP-alpha متعلق به بافت پیوندی با مولکول SIRP-alpha متعلق به بافت میزبان فرق دارد، مولکول SIRP-alpha بافت پیوندی به گیرنده‌ای موسوم به CD47متصل می‌شود که این گیرنده روی گلبول‌های سفید مونوسیت شخص گیرنده قرار دارد؛ این اتصال مجموعه‌ای از رخدادهای سلولی را آغاز می‌کند که سیستم ایمنی داخلی شخص گیرنده عضو اهدایی را فعال می‌کند.

در تحقیقات انجام شده، مسدودکردن تعامل بین مولکول SIRP-alpha و گیرنده CD47 در موش‌ها مانع از فعال‌شدن گلبول‌های سفید مونوسیت شد. این موضوع نشان می‌دهد مختل کردن این ارتباط می‌تواند از فعال‌شدن بیش از حد دستگاه‌ایمنی بدن فرد گیرنده عضو اهدایی جلوگیری کند.

چون بدن انسان هم مانند موش‌ها مولکول SIRP-alpha را تولید می‌کند، بررسی چگونگی تعامل بین مولکول SIRP-alpha و گیرنده CD47 به ارائه روش‌های جدید جهت جلوگیری از پس‌زدن اعضای پیوندی خواهد انجامید.

تغذیه قبل از عمل پیوند کلیه

تغذیه نقش بسیار مهمی در قبل از عمل پیوند مانند بعد از عمل پیوند کلیه دارد. بسیار مهم است که نیازهای تغذیه‌ای فرد در این دوران متناسب با داروهایی باشد که فرد مصرف می‌نماید.

پروتئین مورد نیاز: حفظ ذخیره پروتئین برای هر فردی که قصد انجام پیوند کلیه را دارد مهم است. افرادی که غذاهای فقیر از پروتئین مصرف می‌نمایند و دچار سوء تغذیه ناشی از پروتئین می‌باشند در ریسک بالای عفونت قبل و بعد از عمل پیوند هستند.

چاقی: افرادی که دچار اضافه وزن یا چاقی هستند و قصد پیوند کلیه را دارند، باید قبل از عمل با کمک یک متخصص تغذیه از رژیم‌های غذایی مناسب برای کنترل وزن استفاده نمایند. افراد چاقی که تحت عمل پیوند قرار می‌گیرند، در معرض خطر عفونت و تعویق در التیام زخم‌ها بعد از عمل می‌باشند. علاوه بر آن این افراد در ریسک بالایی برای بیماری‌های قلبی و دیابت قرار دارند.

اختلالات مربوط به استخوان: یک دسته از بیماری‌های مربوط به استخوان، هایپرپاراتیروئیدیسم ثانویه نامیده می‌شود. این بیماری بیشتر در افراد مبتلا به مشکلات کلیوی (به ویژه افرادی که دیالیز می‌شوند) وجود دارد. در این بیماری سطح هورمون پاراتیروئید (PTH) بالا می‌رود. سطح بالای این هورمون منجر به تضعیف بافت استخوان، دردهای استخوانی و افزایش ریسک بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود. اگر این اختلال شدید باشد بعد از پیوند نیز ادامه می‌یابد. این وضعیت را می‌توان از طریق دارو و تغذیه درمانی قبل از عمل پیوند کنترل نمود.

تغذیه بعد از عمل پیوند کلیه

بیماری کلیه در مرحله پایانی از طریق دارو درمان نمی‌شود و برای آن دو راه درمانی شامل دیالیز و پیوند کلیه وجود دارد. این افراد فکر می‌کنند که با این عمل کیفیت زندگی آن ها بسیار مطلوب می‌شود، چون محدودیت کمتری در مصرف مواد غذایی دارند، اما بیماران تحت عمل باید دارو درمانی را به کار گیرند و تحت نظر پزشک باشند.

پیوند کلیه و تغییر وزن: به علت محدودیت کمتر این افراد در مصرف مواد غذایی و احساس گرسنگی ناشی از داروهایی از قبیل استروئیدها اشتهای آن ها افزایش می‌یابد و دچار اضافه وزن می‌شوند، اما نباید آن ها را از خوردن غذا منع نمود، بلکه باید در انتخاب مواد غذایی خود دقت بیشتری داشته باشند و متخصص تغذیه برای آن ها برنامه غذایی مناسبی تنظیم نماید که فرد بتواند وزن ایده‌آل خود را حفظ کند. آنها باید از مصرف غذاهای دارای کالری بالا از قبیل غذاهای چرب و شیرینی‌ها اجتناب نمایند و با مشورت پزشک، فعالیت فیزیکی خود را افزایش دهند. دسته‌ای از غذاها که به کنترل وزن فرد کمک می‌نمایند، شامل میوه‌ها، سبزیجات خام، گوشت قرمز لخم، مرغ و ماهی کم چرب، محصولات لبنی بدون چربی یا کم چرب و نوشیدنی‌های بدون شکر می‌باشند. کنترل وزن به جلوگیری از بروز مشکلاتی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و افزایش فشارخون کمک می‌نماید.

افزایش کلسترول و تری‌گلیسیرید خون: احتمال افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید خون بعد از پیوند کلیه وجود دارد و افزایش سطح این پروفایل‌های خونی موجب بروز بیماری‌های قلبی – عروقی می‌شود.

دیابت و پیوند کلیه: فردی که عمل پیوند انجام داده است، زمانی که از داروهای استروئیدی استفاده می‌کند، بدن او کمتر از کربوهیدرات‌ها استفاده می‌نماید و این منجر به افزایش قندخون و در نهایت دیابت می‌شود. پس باید به او توصیه شود که بیشتر از کربوهیدرات‌های پیچیده نظیر میوه‌ها، سبزیجات، غلات و حبوبات استفاده نماید.

پیوند کلیه و مصرف نمک: داروهایی که بعد از عمل استفاده می‌گردند (به ویژه استروئیدها)، موجب نگهداری مایعات در بدن می‌شوند و مصرف نمک این مشکل را بدتر می‌نماید و سبب افزایش نگهداری مایعات و افزایش فشارخون می‌گردد. کنترل فشارخون در پیوند کلیه بسیار مهم است.

پیوند کلیه و مصرف پروتئین: مصرف پروتئین در این دوران بسیار دارای اهمیت می‌باشد، زیرا موجب ساختن و بازسازی عضلات و بافت‌ها می‌شود و نیز به التیام زخم‌ها بعد از جراحی کمک می‌نماید. علاوه بر این مصرف استروئیدها موجب تحلیل عضلانی می‌شود که مصرف پروتئین کمک زیادی به این مشکل می‌نماید.

فسفر: بعد از عمل پیوند برای اینکه بدن بتواند تحلیل بافت استخوانی (که در نتیجه اختلال کلیوی ایجاد شده است) را بازسازی نماید، فسفر خون کاهش می‌یابد، بنابراین متخصص تغذیه باید به این افراد غذاهای دارای فسفر بالا از قبیل محصولات لبنی کم چرب را توصیه نماید.

پتاسیم: بعد از پیوند کلیه باید غذاهایی را که دارای پتاسیم می‌باشند، مصرف نمود. اگرچه دسته‌ای از داروها سطح پتاسیم خون را افزایش می‌دهند، اما دسته‌ای دیگر موجب کاهش آن می‌شوند.

ورزش: ورزش و فعالیت بدنی، اضافه وزن ناشی از مصرف داروهایی را که موجب افزایش اشتها می‌شوند، به حداقل می‌رساند. میزان ورزش باید حداقل سه بار در هفته و هر بار 30 دقیقه باشد. البته ورزش باید تحت نظر پزشک و طبق توصیه‌های او انجام شود.

باید و نبایدهای تغذیه ای در بیماران پیوندی

* بعد از عمل پیوند و به دلیل تجویز داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی که برای پیشگیری از رد پیوند تجویز می‌شوند، فرد در معرض خطر ابتلا به عفونت‌های ناشی از عوامل میکروبی بیماری‌زای موجود در مواد غذایی آلوده قرار می‌گیرد. بنابراین رعایت رژیم غذایی اصولی در بهبود این بیماران نقش اساسی ایفا می‌کند. این بیماران باید از مصرف سبزیجاتی نظیر کاهو، کلم، سبزی و… که قابل پوست‌گیری نیستند پرهیز کرده و سایر سبزیجات را حتما بدون پوست مصرف کنند.

* مغزها نظیر پسته، گردو، بادام و … به دلیل احتمال آلودگی بهتر است قبل از استفاده جوشانده شوند، و در مصرف مواد غذایی بهداشت را کاملا رعایت نمایند. بیماران پیوند کلیه و کبد باید از مصرف میوه‌های خشک نظیر آلوچه، کشمش، قیصی و … پرهیز کرده و حتما میوه‌ها را پوست بگیرند.

* درباره نحوه مصرف آب آشامیدنی در این بیماران باید گفت که به منظور رعایت کامل بهداشت باید حتما از آب جوشیده سرد شده استفاده شود و بهتر است آب آشامیدنی را برای مصرف تنها یک روز جوشانده و پس از سرد شدن و ریختن در ظرف تمیز در یخچال نگهداری کرد.

* به منظور جلوگیری از افزایش چربی خون و کنترل وزن، این بیماران باید از نان‌های سبوس‌دار نظیر نان بربری و سنگگ سنتی استفاده کنند.

* پنیرهای معمولی باید قبل از مصرف تا 24 ساعت در آّب جوشیده سرد شده قرار گرفته تا نمک خود را از دست بدهند یا در صورت امکان پنیر کم نمک و بهداشتی به صورت خانگی تهیه شود. لبنیات مصرفی در این افراد باید کم چرب و پاستوریزه باشد.

* جهت پیشگیری از افزایش قند خون بعد از پیوند، این بیماران باید از مصرف نوشابه، آبمیوه، مربا، عسل و شیرینی‌جات پرهیز کنند.