نقد فیلم جنون – یک فیلمفارسی ترسناک

کامران قدکچیان دوران سینمایی خود را با فیلمفارسی آغاز کرد و تقریبا هیچ وقت نتوانست از آن حال و هوا بیرون بیاید. او در آثار پس از انقلاب خود کمی تا قسمتی از این فضا جدا شد اما در نهایت بیشتر آثارش با همان سبک و سیاق ساخته می‌شد. اثر سینمایی «جنون» که ۴ سال پیش توسط او ساخته شده در ژانر کمتر دیده شده وحشت قرار دارد و رگه‌هایی از فیلمفارسی در آن به چشم می‌خورد اما با این وجود می‌تواند هیجان کافی را در برخی سکانس‌ها به وجود بیاورد. با نقد و بررسی فیلم جنون همراه ویجیاتو باشید.

داستان جنون خیلی سریع شروع می‌شود و اصلا قرار نیست ما با شخصیت‌ها آشنا شویم و ذره ذره وارد فضای وهم انگیز فیلم بشویم. خانواده‌ای در یک خانه باغ قدیمی که از خانواده زن به ارث رسیده زندگی می‌کنند (لوکیشن این خانه همان باغ سرهنگ معروف است که چندین بار در آثار سینمایی و موزیک‌ ویدیوها نیز از آن استفاده شده است) و زن این خانواده که از قضا باردار هم است؛ شب‌ها صداهای عجیب و غریبی از حیاط خانه می‌شوند. دختر آنها نیز عروسکی عجیب و غریب پیدا کرده که با در آغوش گرفتن در آن، شبها در خانه پرسه می‌زند.

زن خانواده (با بازی میترا حجار) تصور می‌کند که این اتفاقات ماورا الطبیعه که در اطراف او در حال رخ دادن است ربطی به گذشته او دارد. گذشته‌ای که با مراسم «زار» در قشم گره خورده و نامزد سابقش نیز در آن دخیل است. او اما هرچه به اطرافیانش در اینباره صحبت می‌کند کسی باورش نمی‌شود و شوهرش (با بازی کامبیز دیرباز) فکر می‌کند که زنش مالیخولیایی شده است…

جنون هر آنچه که در ژانر وحشت در آثار سینمایی دنیا وجود داشته را قرض کرده و همه را با هم در یک مخلوط کن میکس کرده؛ کارگردان و فیلمنامه نویس برایشان مهم نبوده که برخی از این مواد اولیه اصلا به کار نمی‌آیند و یا آنقدر ناهمگون هستند که در این معجون اصلا حل نمی‌شوند و همانجور درسته و زمخت روی معجون باقی می‌مانند! آنها تصمیم گرفتند هر آنچه به ذهن‌شان رسیده را وسط بریزند و از آن استفاده کنند. از عروسک ترسناکی که در دستان دختر کوچک خانواده است و از فیلمهایی چون آنابل و دیگر عروسک‌های شیطانی الهام گرفته شده تا مثلا نوار ویدیویی مراسم زار که هنگام پخش ناخودآگاه آدمی را یاد فیلمی چون حلقه می‌اندازد.

حرکت دورانی دوربین و زوم‌های پی در پی در کنار صداهای مصنوعی که روی این تصاویر گذاشته شده، نوعی «زور زدن» را به نمایش می‌گذارد و تماشاگر حس می‌کند در سکانسی که اصلا رنگ و بوی وحشت در آن حاکم نیست، کارگردان دوست دارد که به زور به آنها القا کند که در حال تماشای یک اثر ترسناک هستید. استفاده از دوربین روی دست شاید در وهله اول و دوم جذاب باشد اما تکرار استفاده از آن تنها به فیلم آسیب می‌زند و نتیجه رضایت بخشی به همراه ندارد.

متاسفانه جلوه‌های ویژه در فیلم جنون به معنای واقعی عقب ماندگی را تداعی می‌کنند و بیشتر شبیه به افکت فیلم‌های عروسی دهه هفتاد می‌مانند. فیلم برای خلق این لحظات کمترین بودجه را مصرف کرده و نتیجه کار آنقدر پوچ از آب در آمده که اثر واقعی وحشت را کاملا از فیلم گرفته است. تدوین‌های نادرست در این صحنه‌ها و حرکت بسیار بد دوربین همه و همه باعث شده که نتیجه کار در این بخش اسفناک به نظر برسد. حتی گریم شخصیت‌ها در اینجا کاملا مصنوعی است و در همان سکانس‌های اغازین که شما مثلا خون را روی بازیگران می‌بینید به تصنعی بودن بیش از حد آن پی می‌برید.

فیلمنامه نیز پر از مشکلات ریز و درشت است. شخصیت‌ها یا به بیان بهتر، ارواحی در فیلم وجود دارند که اصلا دقیقا معلوم نیست چه کسانی هستند و تاثیرشان در قصه چیست. به عنوان مثال شخصیت اصلی داستان بارها روحی به اسم علیرضا را می‌بیند که اصلا مشخص نیست نقش مهم این کاراکتر چیست که ما قرار است دائم آن را ببینیم!

بازیگران فیلم بازیگران سرشناسی هستند، کامبیز دیرباز و میترا حجار دو بازیگری هستند که سالیان سال در سینما نقش آفرینی کردند و انصافا توانستند از خود نقش‌های ماندگاری نیز برجای بگذارند. با این وجود بازی میترا حجار آنچنان ضعیف است که انگار مخصوصا در حال بد بازی کردن است. کامبیز دیرباز نیز شخصیتی نچسب دارد که دیالوگ‌های بسیار بدی هم به او محول شده و بازی مصنوعی از خود برجای می‌گذارد. تدوین بد نیز به این موضوع دامن زده به طوری که در برخی سکانس‌ها مکثی کوتاه به وجود می‌آید تا بازیگر مقابل شروع به بازی کند و این مساله اصلا از قدکچیان با سابقه چند ده ساله فیلمسازی انتظار نمی‌رود!

دیگر بازیگران فرعی کمی تا قسمتی بهتر کار خود را انجام دادند با این وجود تمامی آنها در پاشنه آشیل فیلم گیر کردند، فیلمنامه سطحی آن که یک آش شلم شوربا است و همانطور که پیش‌تر گفته شد، سعی کرده هرآنچه به نظر می‌رسد برای ساخت یک فیلم ترسناک و هیجان انگیز لازم است را گرد هم بیاورد تا بلکه یکی از این تیرها به هدف بخورد. درواقع میتوان گفت فیلمنامه شبیه به مردی است که با چشمانی بسته رگبار مسلسل را به سیبل بسته و امید دارد که یکی از تیرها بالاخره به کانون این سیبل نشانه گیری برخورد کند.

مراسم زار در قشم دستمایه آثار وحشت متعددی در ایران شده و به نظر می‌رسد هرکس که در وهله اول در سینمای ایران قصد دارد یک اثر حول محور ژانر وحشت بسازد، اولین چیز مراسم زار جزیره قشم است که به ذهنش می‌رسد. این مراسم که به خوبی در مستند بادجن ناصر تقوایی (که اتفاقا در تیتراژ پایانی جنون نیز از آن یاد شده) به تصویر کشیده شده، انصافا پتانسیل‌های فراوانی دارد که شاید هنوز در سینمای ما آنطور که باید از آن استفاده نشده اما فیلم جنون قطعا استفاده درست و بجایی از آن نمی‌کند و این پتانسیل را همچنان هدر رفته باقی می‌گذارد.

فیلم جنون اگر در زمان ساخته شده آثار فیلمفارسی و در سالهای دهه ۴۰ یا ۵۰ ساخته و اکران می‌شد، احتمالا در زمانه خود اثری پیشرو و آوانگارد به حساب می‌آمد. فیلم اما حالا در سال ۱۴۰۰ به اکران عمومی رسیده و به شدت بوی کهنگی می‌دهد. فیلم جنون می‌تواند در برخی لحظات یک هیجان کاذب در مخاطب ایجاد کند اما محصول نهایی در آخر چیزی نیست که باید باشد و فیلم دائما با بن‌بست‌هایی مواجه است که ذره ذره ارزش آن را می‌کاهد تا در نهایت به یک پوچی تمام عیار برسد.

میترا حجار، کامبیز دیرباز، آشا محرابی، قربان نجفی، مجید جعفری و مهرناز افلاکیان در این فیلم به کارگردانی کامران قدکچیان ایفای نقش می‌کنند.