میترا کیست | هرچیزی که باید درباره الهه میترا بدانید

هرگز نمی‌توان از اهمیت بسیار بالای قصه‌ها و شخصیت‌های اسطوره‌ای در شکل‌گیری فرهنگ عامه‌‌ ملل مختلف چشم‌پوشی کرد. شخصیت‌هایی که برخی سبب شکل‌گیری ادیان خاص شده‌اند، برخی به‌شکل‌گیری یک رفتار و فرهنگ به‌خصوص کمک کرده‌اند و بعضی دیگر نیز با قصه‌هایی که از آن‌ها نقل می‌شود،‌ الهام‌بخش انسان‌ها هستند. این مسئله با گذر زمان، به‌اشکال مختلف در هنر و حتی سرگرمی‌های انسان نیز تجلی پیدا کرد و حالا به بخشی مهم از فرهنگ عامه تبدیل شده است.

کشور ما نیز نه‌تنها از این قائده مستثنی نیست، بلکه یکی از غنی‌ترین  فرهنگ‌های اسطوره‌شناسی‌ تاریخ ملل را در اختیار دارد. پیش‌تر با مقاله‌هایی پیرامون «اهورامزدا» و «ایزدبانو آناهیتا»، سراغ اسطوره‌شناسی کشورمان رفتیم و حالا، با معرفی «میترا» این سری مقالات را دنبال می‌کنیم.

هرآنچه باید درباره میترا بدانید:  

میترا الهه چیست؟

_{عکس از وب‌سایت iranvart}

در کتاب اوستا از «میترا» به‌عنوان یک شخص مذکر یاد شده است

میترا یکی از رب‌النوع‌های اساطیری ایران باستان است. با توجه به اسناد موجود، به‌نظر می‌رسد که میترا حتی قبل از «زرتشت» زنده بود و گویا این میترا بوده که زرتشت را به‌دنیا آورده است. در کتیبه‌های باقی‌مانده پیش از میلاد مسیح (حدود ۱۴ قرن قبل از میلاد) نیز می‌توان نام «میترا» را پیدا کرد.

در کتاب «اوستا» از میترا با عنوان «ایزد روشنایی و فروغ و نور» یاد شده است. برخی از تفسیرکنندگان،‌ میترا که الهه‌ نور و روشنایی است را با «آپولو» که او هم رب‌النوع روشنایی در اسطوره‌شناسی یونانی است، هم‌عرض می‌دانند. گفته می‌شود که میترا در تاریخ ۲۵ دسامبر و با یک نیرو ماورایی، در کوهی نامعلوم (احتمالا کوه البرز) متولد شده است.

معنی میترا

_{عکس از ویکی‌پدیا}

در نوشته‌های اوستا و متون پادشاهان هخامنشی از مهر (معنی دیگر میترا) با عنوان «میثره» (Mithra) و در نوشته‌های سانسکریت، نام این ایزدبانو به‌شکل «میتره» (Mitre) نگاشته شده است؛  اما در اسناد به‌جای مانده از زبان پهلوی،‌ الهه‌ خورشید با عنوان «میتر» (Mitr) خطاب شده است؛ امروز، میترا با نام «مهر» به معنی خورشید، شناخته می‌شود.

میترائیسم در ایران باستان

_{عکس از وب‌سایت Hellenicfaithcom}

پرستش میترا یا مکتب «میترائیسم» که از آن با عنوان «مهرپرستی» یاد می‌شود، یک آیین جهانی است که از هند و ایران گرفته تا اسپانیا و یونان، علاقه‌مندان خاص خودش را داشت و هنوز هم دارد.

پرستیدن میترا به‌قبل از تولد زرتشت و شروع آیین زرتشتی برمی‌گردد. به‌نوعی، میتراپرستی را می‌توان یکی از آیین‌های ریشه‌دار و بسیار کهن عنوان کرد که تاریخ و اسطوره‌شناسی ایران به‌خودش دیده است. با استناد به‌اولین سندهایی که رفتار دینی ایرانیان را ترسیم می‌کند، ایرانی‌ها در پرستش خدایان، به دو گروه تقسیم می‌شدند؛ یک گروه میترا (Mitra) را می‌پرستیدند و گروهی دیگر،‌ به‌پرستش «مزداه» مشغول بودند. پیروان میترا برای این رب‌النوع به‌خصوص، سروده‌ها و متون مختلف را نگاشتند که همه‌ آن‌ها، به کتاب «اوستا» اضافه شده‌اند.

گویا باورهایی مثل «تقدس عدد هفت» یا رسوم مربوط به ذبح یک حیوان برای رفع بلا، از آیین میترائیسم وارد فرهنگ ایرانیان شده است

آیین متیراپرستی یا «میترائیسم» ضمن بهره‌ بردن از نوشته‌ها و سرودها و موارد به‌خصوص،‌ دارای پیشوایان و بزرگان خاص خودش هم بوده است. از «رشنو» یا «رشن» گرفته تا سراوشه/سروش و بهرام، همه از جمله مهم‌ترین و برجسته‌ترین پیشوایان آیین میترائیسم (مهرپرستی/میتراپرستی) به‌شمار می‌رفتند. شایان ذکر است که «زرتشت» در میان آن جمع از افرادی که «مزداه» را می‌پرستیدند،‌ متولد شد و با اصلاحاتی که در آیین نام‌برده انجام داد، به ترویج آیین «زرشتی» پرداخت که مطلب مفصل آن را می‌توانید در کجارو مطالعه کنید.

آیین میترائیسم مانند سایر ادیان دیگر، دارای آداب و رسوم خاص خودش است. قسمت مهمی از این آداب و رسوم اما به افسانه‌ «میترا و قتل گاو نخستین» باز می‌گردد. در افسانه‌ها آمده که میترا در زمان تولد، با یک خنجر و یک مشعل پا به جهان ما گذاشته است؛ اما میترا  در ادامه،‌ با خنجر خود سراغ گاو نخستین می‌رود و پس از سواری‌ گرفتن از او،‌ قربانی‌اش می‌کند. جاری شدن خون این گاو، تمامی گیاهان و سبزه‌های زمین را بارور می‌کند. میترا در پایان حیات زمینی خود، پس از شرکت در یک مهمانی، به آسمان عروج کرد و گفتنی است که در زمان برپا شدن قیامت، بازخواهد گشت. میتراپرستان بر این باورند که در روز قیامت، زمانی که یک آتش بزرگ روی زمین پدیدار می‌شود، هم میترا به زمین می‌آید و هم اینکه تنها میتراپرستان از این آتش در امان خواهند بود.

باورهای پیروان میترائیسم:

• مبارزه با گاو
• قربانی کردن گاو
• معجزه آب
• معجزه شکار
• شام آخر
• عروج میترا
• رستاخیز

در کنار این باورها، میترائیسم دارای آداب و رسوم به‌خصوص نیز است. از نمادهایی مثل صلیب، ناقوس و درخت کاج گرفته تا مقدس بودن «عدد هفت» و جایگاه‌های هفت‌گانه در آیین میترائیسم، همه از جمله رسوم به‌خصوص این دین کهن هستند. درجه‌بندی هفت‌گانه میترائیسم به‌این صورت است:

۱. کلاغ منتسب به عطارد

۲. همسر منتسب به زهره

۳. سرباز منتسب به مریخ

۴. شیر منتسب به مشتری

۵. پارسا منتسب به قمر

۶. پیک خورشید منتسب به مهرپیما

۷. پیر مرشد منتسب به زحل