موضع طرف‌های مذاکرات چه سیگنالی را درباره توافق نشان می‌دهد؟

مهسا مژدهی: از عصر دوشنبه بار دیگر گفتگوها در وین برای بار هفتم اغاز شد. این اولین بار است که دولت سیزدهم مذاکره کنندگان خود را به وین می فرستاد تا در مذاکرات احیای برجام شرکت کنند. این در حالیست که بیش از ۵ ماه از آخرین گفتگوها میان طرف ایرانی با ۴+۱ گذشته و آخرین بار تیم دیپلماسی دولت حسن روحانی، پای میز مذاکرات با این گروه نشسته بود. اما پس از کش و قوس های بسیار بالاخره تاریخی برای این نشست تعیین شد و تیم مذاکره کننده ایرانی با چهره های جدید وارد وین شد. با هیأتی ۴۰ نفر که نشان می دهد تهران به طور دقیق و موشکافانه به دنبال دسترسی به بهترین شکل توافق است.

به نظر می رسد که راه برای بازگشت به برجام آنچنان آسان نیست اما خوشبینی دو طرف می تواند به آسان تر شدن اوضاع کمک کند. ایران از خواسته های خود دست نخواهد کشید و بارها گفته که بر مواضع و شروطش برای بازگشت به تعهدات خود پافشاری می کند. از سوی دیگر دست تهران به دلیل اینکه غنی سازی اورانیوم را افزایش داده، بازتر است. واشنگتن مدعی است که برای رسیدن به یک توافق اماده است و موضوع لغو تحریم ها را هم جدی تلقی می کند. با این حال تا این لحظه خبری از کم شدن این فشارها نبوده است. اما روشن است که دولت بایدن بیش از این نمی تواند بی گدار به آب بزند و نگرانی هایی که بابت بالا رفتن غنی سازی در ایران وجود دارد، ضرورت رسیدن به یک توافق را از سوی امریکا و کشورهای عضو برجام بیشتر کرده است.

در تازه ترین اقدام ایران گازدهی به سانتریفیوژهای IR-۶ را در فردو برای تولید هگزافلورید اورانیوم با غنی ۲۰ درصد را آغاز کرده است اما در عین حال به آژانس اجازه داده است تا راستی آزمایی خود در این سایت را افزایش دهد.

ادعاهای رسانه های غربی این است که تهران با بعضی از مفادی که پیش از این با دولت قبلی توافق شده بود، موافقت کرده است. در این صورت می توان گفت که گفتگوهای وین، قرار نیست که بار دیگر از نقطه صفر آغاز شود و همین نکته می تواند امیدها را برای رسیدن به یک توافق و ضمانت از سوی غرب به ایران، بیشتر کند.
 

 آغاز گفتگوها در فضای غبارآلود

فضای پیش از آغاز گفتگوهای وین در حالی که ۴+۱ از یک سو و امریکایی ها از سوی دیگر مدت ها انتظار شروع این مذاکرات را می کشیدند، کمی مه آلود بود. بعد از سفری که رابرت مالی به خاورمیانه داشت او بار دیگر نسبت به وضعیت پیش آمده هشدار داد. از سوی دیگر رژیم صهیونیستی هم از مدت ها پیش با طرح موضوع پلن بی سعی در بهم ریختن پایه های این گفتگوها را داشت. با این حال و با وجود چنین فضایی گفتگوها آغاز شد.

پیش از شروع این گفتگوها نماینده امریکا در امور ایران در یک تور منطقه ای شرکت کرده بود و با مقامات اسراییلی و برخی از کشورهای عربی مانند عربستان و امارات دیدار کرد. او قبل از اینکه گفتگوها رسما شروع شود، بار دیگر بحث اعمال فشار بر تهران را بازگوکرده و گفت:‌ اگر این رویکرد ایران است که سعی کند از مذاکرات به عنوان پوششی برای تسریع برنامه هسته ای خود استفاده کند و همانطور که می گویم، در مذاکرات تعلل کند، ما مجبور خواهیم شد به شیوه ای پاسخ دهیم که در اولویت یا ترجیح ما نیست. هیچکس نباید تعجب کند که در آن مقطع فشار بر ایران افزایش یابد. در آن سو هم  یائیر لاپید و الیزابت تراس وزیران خارجه رژیم اسراییل و انگلیس در آستانه نشست ایران و گروه ۱+۴ در وین برای رفع تحریمهای اقتصادی علیه ایران، در یادداشتی در روزنامه تلگراف بر تعهد دو طرف برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای تاکید کردند. سفر رابرت مالی در حالی صورت گرفت که قبل از آن لوید آستین وزیر دفاع و ویلیام برنز نیز به کشورهای منطقه سفر کرده بودند.

در طرف ایرانی هم اوضاع مشابه بود. معاون سیاسی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در مقاله‌ای در روزنامه انگلیسی «فایننشال‌تایمز» تصریح کرد که تمامی‌ طرف‌های برجام باید به این توافق پایبند بوده و غرب برای هرگونه نقض مفاد برجام تاوان بدهد.«علی باقری» معاون سیاسی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران و رئیس تیم مذاکره کننده در مقاله‌ای در روزنامه انگلیسی «فایننشال‌تایمز» تصریح کرد که ایران در عین حال که آمادگی دارد در قبال هرگونه ژست خیرخواهانه طرف‌های برجام، همکاری کرده و اقدام متقابل انجام دهد، آماده است تا پاسخ متناسبی به هرگونه فشارهای جامعه بین‌الملل علیه جمهوری اسلامی بدهد.

موضع کشورها در مورد گفتگوهای وین

پس از شروع گفتگوها وزیرخارجه کشورمان هم که خود در تهران حضور داشت، در یادداشتی نوشت: ایران جدی است و حسن نیت دارد و نتیجه عملی و ملموس را در لغو تحریم ها می داند… تداوم رویکرد تخریبی دولت ترامپ در دولت فعلی آمریکا، این سؤال جدی را ایجاد کرده است که آیا دولت آمریکا واقعاً اراده‌ای برای اجرای تعهدات خود دارد و آیا آماده است تا از سیاست های شکست خورده قبلی دست بردارد؟ پاسخ به این سؤال با توجه به رویکرد و اقدامات ایالات متحده در ماه های گذشته، دشوار به نظر نمی رسد.  

سخنگوی وزارت خارجه چین هم در حالی که نماینده این کشور در اتریش بود، بر لزوم رفع تحریم‌های یکجانبه و ضدایرانی آمریکا تاکید کرد. وانگ ون‌بین، سخنگوی وزارت خارجه چین روز دوشنبه در کفنرانس خبری هفتگی خود درخصوص ازسرگیری مذاکرات وین گفت: طرف چینی از از سرگیری مذاکرات وین درخصوص مسئله هسته‌ای استقبال می‌کند. این نتیجه تلاش متمرکز تمامی طرفین است. این نشانگر عزم جامع برای حفظ توافق با انتظارات مشترک جامع بین‌المللی مشترک است. طرف چینی امیدوار است که طرفین از فرصت بوجود آمده جهت احیای برجام استفاده کنند، تلاش‌های دیپلماتیک انجام دهند و انعطاف و حسن نیت از خود نشان دهند. چین چندجانبه‌گرایی واقعی را اجرا خواهد کرد و نقشی سازنده در مذاکرات وین خواهد داشت. چین تمام تلاش خود را برای بازگرداندن برجام به مسیر اصلی خود انجام می‌دهد.

نماینده روسیه  اما خوشبینی خود را خیلی زود نسبت به گفتگوها در روز نخست نشان داد. اولیانوف نماینده روس ها در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین در پایان جلسه روز اول با اشاره به پایان یافتن نشست کمیسیون مشترک برجام اعلام کرد که مذاکرات کاملا موفقیت‌آمیز آغاز شده‌ است. نشست کمیسیون مشترک برجام تمام شد. شرکت‌کنندگان توافق کردند که گام‌های فوری بیشتری طی هفتمین دور مذاکرات – که آغاز کاملا موفقت‌آمیزی داشته است – اتخاذ کنند.

سپس انریکه مورا در بخشی از سخنانش گفت از این که به وین بازگشتیم خوشحالم.حس فوریتی برای بازگرداندن برجام به جایگاه خود وجود دارد اما هیچ بازه زمانی مقطوعی برای آن وجود ندارد. مورا همچنین تاکید کرد که کارگروه  رفع تحریم ها و کارگروه هسته ای کار خود را آغاز خواهد کرد. به گفته او ایران موافقت کرده که مذاکرات این دور بر پایه ۶ دور مذاکرات قبلی ادامه یابد اما ایران تاکید کرده که می‌خواهند “حساسیت های سیاسی” دولت جدید ایران ضمیمه مذاکرات شود.

خوش بینیم اما ساده اندیش نیستیم

طرف ایرانی هم در پایان اولین روز از گفتگوها با خوشبینی به ماجرا نگاه کرد. با این حال به نظر می رسد که تهران محتاطانه اوضاع را دنبال می کند و همزمان دیپلمات های کشورمان از هیچ فرصتی برای بیان دو خواسته خود که یکی لغو تحریم ها و دیگری ایجاد ضمانتی از سوی ایالات متحده است، چشم پوشی نمی کند.

بعداز پایان اولین جلسه مذاکرات در وین، مذاکره کننده ارشد ایران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا نسبت به نتیجه‌بخش بودن گفت‌وگوها امیدوار است بیان داشت: ما در وین صرفا با چهار به علاوه یک گفت‌وگو می کنیم ولی از آنجایی که برای مذاکره اراده جدی و امادگی عملی برای دستیابی به توافق داریم، نسبت به آینده خوش‌بین هستیم اما چون به طرف مقابل اعتماد نداریم بر این اساس ساده اندیش هم نیستیم.

باقری در پاسخ به سوالی خبرنگاری که پرسید ایران با تجربه خروج یکجانبه آمریکا از برجام و بدعهدی طرف‌های اروپایی به دنبال چه ضمانت‌هایی از طرف مقابل است گفت:‌ این یکی از موضوعات در دستور کارگروه لغو تحریم ها است که قرار است راجع به آن بحث شود.

 او تاکید کرد که در مورد چشم انداز آتی مذاکرات نکته‌ای را که ما روی آن تاکید کردیم این بود که باید شاخص‌ها، ملاک‌ها و معیارهایی که جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به یک توافق نتیجه‌گرا و نتیجه‌بخش و پایدار مد نظر دارد باید مورد توجه قرار گیرد که خیلی از ملاک‌ها و شاخص‌هایی که ما به طور اجمال در این جلسه بیان کردیم مورد استقبال طرف‌های دیگر قرار گرفت از جمله اینکه آمریکا باید تضمین بدهد تحریم جدید و تحریم‌هایی که قبلا وضع شده، برداشته شده و دوباره آن‌ها را اعمال نکند.

در واشنگتن جالینا پورتر معاون وزارت خارجه دولت بایدن در مورد خواسته های ایران به خبرنگاران گفت:‌ بر کسی پوشیده نیست که لغو تحریم ها در تمام روند مذاکرات، اولویت ایران بوده است اما ما در یک نشست مطبوعاتی مذاکره نمی کنیم و نظری راجع به برخی ادعاهایی که درباره مذاکرات وجود دارند، نمی دهیم. ماهیت دقیق و توالی اقدامات مربوط به تحریم ها که آمریکا باید انجام دهد تا به بازگشتی دوجانبه به پایبندی به برجام برسد، موضوعی است که باید در مذاکرات مطرح شود. بازگشت دوجانبه به پایبندی به برجام بهترین انتخاب برای محدود کردن برنامه هسته ای ایران است و بستری برای پرداختن به رفتار ثبات زدای آن ایجاد می کند. البته، اگر ایران بیشتر مطالبه کند و حاضر به ارائه چیزهای کمتری باشد، این مذاکرات به نتیجه نخواهد رسید. 

یک روز بعد از مذاکرات و پیش از اینکه دوباره نشستی برگزار شود، اولیانوف بار دیگر اوضاع را خوب ارزیابی کرد و در توییتر خود نوشت:‌ ازسرگیری مذاکرات وین کاملاً موفقیت‌آمیز بود. در آغاز دور هفتم، شرکت‌کنندگان در برجام تصمیم گرفتند که بدون تأخیر فرآیند تهیه پیش‌نویس را در دو کارگروه رفع تحریم‌ها و مسائل هسته‌ای ادامه دهند. او خبر داد که این امر «بلافاصله آغاز می‌شود.»

او همچنین ساعاتی بعد در صفحه توییترش در پاسخ به سوال یکی از کاربران مبنی بر این که آیا آمریکا در لغو تمامی تحریم‌های ایران جدی است، گفت: آمریکا آمادگی‌اش برای لغو تمامی تحریم‌های ناسازگار با برجام را در ازای بازگشت ایران به پایبندی کامل به توافق هسته‌ای تایید می‌کند. اما در دیپلماسی دوجانبه این جزئیات هستند که دردسرسازند. لیست قطعی تحریم‌هایی که باید لغو شوند، موضوع مذاکرات است.

از سوی دیگر دیپلمات‌های اروپایی در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز مدعی شدند که تا کنون در مذاکرات وین ۷۰ تا ۸۰ درصد از پیش‌نویس مربوط به متن توافق نوشته شده است. در این روز دو جلسه برگزار شد که یکی از آنها کارگروه لغو تحریم و دیگری ادامه مذاکرات وین بود. اما عکس العمل زیادی در پی نداشت. به جز اینکه در نشست کارگروه لغو تحریم‌ها در سطح کارشناسی که روز سه‌شنبه برگزار شده ایران خواسته‌های خود برای لغو تحریم‌ها را به صورت دسته‌بندی‌شده و مشخص به اعضای برجام ارایه کرد. انریکه مورا معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا هم که ریاست نشست کمیسیون مشترک برجام را برعهده دارد مذاکرات وین را که پس از یک وقفه پنج ماهه از سرگرفته شده مثبت ارزیابی کرد و بیان داشت که ایران روی موضوع لغو تحریم ها مصمم است. بر اساس این گزارش گفت‌وگوهای کارشناسی درباره رفع تحریم‌ها تا هر زمان که لازم باشد ادامه خواهد داشت.

 ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه هم روز چهارشنبه و همزمان با چهارمین روز از گفتگوهای در کنفرانسی خبری با اشاره به اینکه برجام جایگزینی ندارد، گفت: هر آنچه که برای اجرای کامل برجام نیاز است در خود توافق آمده است. صحبت‌ها درخصوص نقشه جایگزین یا تهدیدات و سناریوهای مشابه ما را از اساس مسئله دور می‌کند. این اظهارنظرها مفید نیستند و حتی می‌توانند جو مذاکرات را مسموم کنند.
 

تلاش ها برای بر هم زدن میز مذاکرات

همزمان با گفتگوها در وین، جمهوری خواهان در واشنگتن خشم خود را با تمام وجود بابت این ماجرا بیرون ریختند. تام کاتن، نماینده جمهوری‌خواه سنای آمریکا روز سه‌شنبه در توییتی نوشت: توافق بایدن با ایران حتی از چیزی که پیش از آن بوده نیز بدتر خواهد بود و وقتی جمهوری‌خواهان دولت را در دست بگیرند پاره خواهد شد. 

نخست وزیر رژیم صهیونیستی یعنی نفتالی بنت در اظهاراتی مضحک از قدرت های جهانی خواست که تسلیم باج خواهی های ایران نشوند. او پیش از این هم تلاش کرده بود تا دولت بایدن را متقاعد کند که به جای نشستن بر سر میز مذاکره، راه حل دیگری برای مساله ایران پیدا کند. ضمن اینکه یائیر لاپید وزیرخارجه رژیم صهیونیستی نیز دوره گردی های بی حاصل خود را به کشورهای اروپایی آغاز کرده  تا بلکه بتواند اندک تاثیری بر مواضع این کشورها گذاشته باشد.

از طرفی ۲۵ قانونگذار جمهوری‌خواه کنگره در نامه‌ای به «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا کاخ سفید را به پنهان کاری در ارائه اطلاعات درباره مذاکرات وین متهم کردند متعهد شدند از هرگونه لغو تحریم‌های ایران جلوگیری کنند. 

نکته مهم در این باره این است که همه طرف ها تجربه تلخ کارشکنی در مذاکرات و تشدید تنش ها را چشیده اند. چیزی که بیش از پیش برای طرفین اهمیت دارد، به نتیجه رسیدن هر چه سریعتر مذاکرات است. رقابت تهران و واشنگتن در زمین مذاکرات وین باید با معامله ای برد ـ برد همراه شود تا زمینه برای مرحله مهم بعد یعنی راستی آزمایی و در نهایت احیای اصل توافق تحقق یابد. دو طرف به خوبی می دانند که خروج از این اصل می تواند ادامه مذاکرات را خدشه دار کند؛ مساله ای که به طور طبیعی هزینه های دو طرف را برای ادامه مذاکرات بالا خواهد برد و فضای سنگینی را بر گفتگوها ایجاد خواهد کرد. به همین دلیل به سیگنال مثبت از سوی مذاکرات انجام شده در این چند روز همه طرف ها را برای رسیدن به نتیجه نهایی خوش بین کرده است.

>>> این مطالب را هم بخوانید:
فرجی‌راد: مراودات ایران با آمریکا،ترس واشنگتن را خواهد ریخت
سلطانی: ایران و آمریکا محکوم به موفقیت در مذاکرات برجام هستند
فرمول جدید آمریکایی‌ها نتیجه مذاکرات وین را مشخص می‌کند؟

۳۱۱۳۱۲/۲۳