مناقشه به داخل خیابانِ «خمینی‌شهر» کشید

به گزارش ایسنا، بافت تاریخی خمینی‌شهر از دوره پهلوی اول تا کنون مکرر دست‌خوش تغییر و تحول بوده است، اخیرا نامه‌ای از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با امضاء جواد واحدی، معاون امور مجلس، حقوقی و استان‌ها بیرون آمد که خطاب به علیرضا ایزدی ـ مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان، با احداث خیابانی به عرض ۲۰ متر در بافت تاریخی خمینی شهر اعلام موافقت شده است. در نامه اشاره شده که این موافقت در پی مطالبه نماینده مردم خمینی‌شهر در مجلس بوده است. این موافقت‌نامه که از سوی متولی میراث فرهنگی صادر شده، واکنش‌های اعتراض‌آمیزی در پی داشته است.

دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی نیز در نامه‌ای خطاب به دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی و قائم مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، از اثرات بیرونی آن موافقت‌نامه که مناقشه و اختلاف نظرها را به قلب بافت تاریخی کشانده، گفته است.

محمدمهدی کلانتری نوشته که «نامه موافقت با تعریض ۲۰ متری گذر، در تاریخ ۲۵ مرداد ۱۴۰۱ درحالی صادر شده که برخلاف تمام مکاتبات و دستورات وزارت میراث فرهنگی تا قبل از آن بوده است. یک روز پس از آن دستور نیز در تاریخ ۲۶ مرداد ماه شورای عالی معماری و شهرسازی مصوبه‌ای صادر کرد مبنی بر این‌که هرگونه توافق، صدور مجوز و ایجاد تعهد، تملک و تخریب و اقدام اجرائی در راستای تعریض و بازگشایی معبر برای کلیه مراجع و نهادهای ذی‌ربط محلی و هرگونه اقدامی تا قبل از تهیه طرح تفصیلی با رویکرد حفاظت و احیا در مدت تعیین شدۀ ۳ ماهه، صریحاً منع شده است.

متاسفانه با آن‌که این مصوبه صریح، به تمام نهادهای ذی‌ربط، از جمله استانداری اصفهان ابلاغ شده، اما پس از ابلاغ آن، دو مورد تخریب پلاک در این محدوده صورت گرفته است؛ پلاک ۱ قبل از ابلاغ مصوبه، تخریب شده و پس از ابلاغ آن آواربرداری شده، اما پلاک ۲ در روز جمعه ۱۴۰۱/۶/۱۱ تخریب شده است.»

دبیر اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی معماری، مرمت و شهرسازی ایران در ادامۀ این نامه که در اختیار ایسنا قرار داده، این نکته را یادآوری کرده است که «با وجود آن‌که مصوبه شورای عالی بسیار صریح، تمام نهادها را از هرگونه اقدامی تا قبل از تهیه طرح تفصیلی با رویکرد حفاظت و احیا منع کرده است، اما شروع تخریب‌ها با خط بدنه عرض ۲۰متری نشان از بی‌ارزشی قانون در سطوح بالا دارد.»

در این نامه از معاونان وزارتخانه‌های میراث فرهنگی و شهرسازی درخواست شده است: «از طریق گزارش به دستگاه قضایی کشور همچون دادستان کل کشور و نیز نهادهای بازرسی، برای جلوگیری از اقدامات غیرقانونی و متخلفانه نهادهای فوق‌الذکر، اقدامات لازم انجام شود.»

تخریب یک خانه در قلب بافت تاریخی خمینی‌شهر، آن هم در فاصله‌ای کوتاه از ابلاغ موافقت وزارت میراث فرهنگی با خیابان‌کشی در بافت تاریخی، حتی اگر به گفته مسؤولان میراث فرهنگی، بنای واجد ارزش تاریخی نداشته، اما به هر حال، تعرضی به بافت تاریخی خمینی‌شهر به حساب می‌آید و این نگرانی را ایجاد کرده که این رویه ادامه پیدا کند، مخصوصا آن‌که خانه در یک روز تعطیل خراب شده و شهرداری نیز به رغم آن که قرار بود هر نوع عملیاتی در بافت تاریخی این ‌شهر تا مشخص شدن نتیجه طرح تفصیلی، متوقف شود، اما از پیش‌روی تخریب مانع نشده است.

علیرضا ایزدی ـ مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان که با توجه به آن نامه، مسؤول پرونده بافت تاریخی خمینی‌شهر است و پروژه خیابان‌کشی بی‌تأثیر از رأی و نظر او نیست، نیز تایید کرد که  تخریب آن خانه تخلف بوده و به شهرداری هم  تذکری داده و درصورت ادامه رویه، موضوع را از مراجع قضایی پیگیری خواهد کرد.

ایزدی اما نظرات دیگری هم درباره بافت تاریخی خمینی‌شهر، وسعت آن و خیابان‌کشی دارد که در گفت‌وگو با ایسنا به آن‌ها اشاره کرد و افزود: «درباره خمینی‌شهر اولا باید به پیشینه آن برگردیم. در گذشته، منطقه‌ای تاریخی به نام «سده» وجود داشته که بعدا در گسترش شهری در دهه چهل به شهر جدیدی تبدیل شده که قبلا به نام «همایون‌شهر» و بعدا به «خمینی‌شهر» شناخته می‌شود. به نظرم در بحث بافت تاریخی، این تسلسل و روال تاریخی را لحاظ نکردیم که یک اشتباه بوده است. ما بدون درنظر گرفتن «سده» و بافت تاریخی، کل محدوده خمینی‌شهر را به عنوان بافت تاریخی در نظر گرفته‌ایم، فارغ از این‌که حد فاصل سه روستا اصلا واجد ارزش تاریخی نیست.»

او در پاسخ به این سوال که این دیدگاه یک نظر شخصی است یا با مطالعه و پژوهش، چنین نتیجه‌ای گرفته شده است، اظهار کرد: «کسی که حوزه میراث فرهنگی می‌شناسد، این‌ها را هم می‌داند. من پپش از ۳۰ سال همه این‌ها را می دانم. فواصلی بین «سده» وجود دارد که در محدوده بافت تاریخی لحاظ شده است. بخشی از آن، واقعا بافت تاریخی نیست که نیازمند بازنگری و تدقیق هستیم، اما تدقیق و بازنگری باید براساس اصالت تاریخی باشد، یعنی کار کارشناسی و تخصصی، نه این‌که هر کسی برای ما یک خطی بگذارد و یک تعریفی کند. بالاخره بخش تاریخی خمینی‌شهر مشخص است، اما شاید بخشی از آن قابل بررسی باشد که می‌شود تدقیق کرد. ما با بحث تدقیق کاری نداریم، قطعا منجر به تقلیل خواهد شد، چون پیشینه تاریخی این شهر مشخص است.»

ایزدی به این سوال که قرار است در حریم و یا بافت تاریخی خمینی‌شهر تجدیدنظر شود؟ پاسخ داد: «بحث دوستان مجموعه شهرداری خمینی‌شهر که ما هم معتقد به آن هستیم، تدقیق در بافت است، این‌که ببینیم کجا تاریخی است و کجا تاریخی نیست. خدای نکرده میراث فرهنگی که به دنبال پای مال کردن حقوق حقه مردم نیست.»

مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان در پاسخ به این پرسش که اگر نظر میراث فرهنگی و شهرداری در تدقیق بافت تاریخی خمینی‌شهر همسو است، چرا پیش از تدقیق بافت، همانطور که قائل به آن هستید، مجوز خیابان‌کشی به عرض ۲۰ متر از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری صادر شده است، گفت: «پاسخ این سوال را عرض می‌کنم. اما درباره خمینی‌شهر، در دهه هشتاد و اوایل دهه نود، بخشی از شهرها به عنوان بافت تاریخی مصوبه شدند که یکی از آن شهرها، خمینی‌شهر است. بافت تاریخی خمینی‌شهر بدون درنظر گرفتن طرح تفصیلی شهری ابلاغ شد و خیلی کلی تعیین کردند که محدوده چندین ده هکتاری بافت تاریخی باشد، فارغ از این‌که قبلا در طرح تفصیلی، یکسری خیابان‌ها مصوب شده است. البته که تقدم و تأخر قانونی را باید لحاظ کنیم، این هم قانون است. مثلا یک روزی سرعت بالای ۱۰۰ کیلومتر در جایی ممنوع نیست، اما امروز ممنوع است، نمی‌شود با سرعت ۱۲۰ کیلومتر برویم بعد بگوییم پارسال ممنوع نبود. قانون، تقدم و تاخیر زمانی دارد.»

او اضافه کرد: «به هر حال اما این تدقیق‌ها صورت نگرفته بود و اختلاف‌نظرها بین مجموعه مدیریت شهری، میراث فرهنگی و کمیسیون ماده ۵ زیاد است. این رویه ادامه پیدا می‌کند تا این که دو سه سال پیش، شهرداری بدون لحاظ کردن واقعیت تاریخی، بخشی از شهر را تخریب کرد که اتفاقا جزو هسته اصلی بافت تاریخی شهر بود که ما به شدت با آن مخالف بودیم. با آن اقدام، بخشی از بافت تاریخی خمینی شهر تخریب شد. پس از آن، شهرداری به خاطر این‌که هسته مرکزی شهر، بار ترافیکی زیادی دارد و از طرفی، خمینی‌شهر گسترش پیدا کرده و ترافیک آن مشکل دارد بار اصلی ترافیک هم در مرکز شهر زیاد است، پیشنهاد خیابان «بخشداری» را مطرح کرد.»

ایزدی ادامه داد: «خیابانی که نام آن را «بخشداری» گذاشته اند، در اصل یک کوچه پر از اعوجاج (کژی و انحناء) است که در آن از تعریض دوازده متری وجود دارد تا دو سه متری، آن هم با اعوجاج‌های عجیب و غریب؛ یعنی در اصل خیابان بخشداری، یک کوچه در مجموعه‌ای بافت مرکزی خمینی‌شهر بوده که به واسطه تعریض و تخریب‌های مستمر، دچار تعریض‌های متفاوت و  مختلف است. بافت حاشیه آن هم واجد ارزش به آن صورت نیست.»

او در پاسخ به این‌که یعنی نظر میراث فرهنگی بر این است که آن بخش از بافت تاریخی خمینی‌شهر که برای خیابان‌کشی درنظر گرفته شده، جزو بافت تاریخی واجد ارزش شهر نیست؟ گفت: «در مسیری که با عنوان خیابان «بخشداری» درنظر گرفته شده، یک حمام و مسجد واجد ارزش در ابتدای آن دارد که پلاک ثبتی است، کاملا هم مشخص است، نه ما (میراث فرهنگی) و نه شهرداری و نه کسی دیگر راجع به آن‌ها حرفی نداریم. اتفاقا دوستان شهرداری در یکی دو سال اخیر زحمت کشیدند ما هم مقداری کمک کردیم و جداره‌سازی و استحکام‌بخشی این بناها صورت گرفته و این بخش جزو بناهای واجد ارزش است.»

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان بیان کرد: «ما حاضریم در فضای تعاملی به مردم کمک کنیم تا یک راه دسترسی مناسب ایجاد شود و بحثی راجع به این موضوع نداریم، اما راجع به دو تا بحث حرف داریم، یکی میزان تعریض این خیابان است و دیگری هدف و نوع کاربری‌ایی که به محیط پیرامونی این خیابان داده می‌شود. آنجا بالاخره هسته مرکزی بافت خمینی‌شهر است. این هسته مرکزی آیا نیازمند این است که حتما ۲۰ متر تعریض شود و یا نیازمند این است که به جداره آن کاربری تجاری داده شود؟ کاربری تجاری نیازمند پارکینگ، تردد و بارگذاری قابل توجه است. با این تعریض چه گِرهی را از هسته مرکزی خمینی‌شهر که بار ترافیکی زیادی هم دارد، قرار است باز کنیم؟ اگر قرار است این مشکل حل شود باید این دو موضوع هم مدنظر قرار گیرد.»

او سپس به جلسه اخیر کمیسیون ماده ۵ که با موضوع خیابان‌کشی در بافت خمینی‌شهر اشاره کرد و افزود: «ما در این کمیسیون  اعلام نظر کردیم که نظر کارشناسی را دنبال می‌کنیم که بخشی از آن، حقوق میراث فرهنگی است و ما راجع به حافظت از ابنیه‌های ارزشمندمان نمی‌توانیم کوتاه بیاییم و کوتاه هم نمی‌آییم. بالاخره در حوزه قوانینِ مترتب بر کمیسیون ماده ۵ صاحب رأی هستیم، اعتقادمان بر این است که بارگذاری ترافیکی مضاعف می‌تواند تهدیدی برای بافت تاریخی باشد. این سوال را هم مطرح کرده‌ایم که آیا تعریض‌های این چنینی بافت تاریخی را به مخاطره نمی‌اندازد؟ ما (میراث فرهنگی) یک رأی داریم که آن را اعلام کرده‌ایم و از آن دفاع می‌کنیم.»

ایزدی ادامه داد: «پس از ماجراها و کش‌وقوس‌هایی که درباره خیابان‌کشی در خمینی‌شهر ایجاد شد، ما خطی را تعریف کردیم که راجع به دو سه تا ریزدانه باید حواستان باشد. شورای عالی مسکن و شهرسازی نیز در این‌باره اعلام نظر مکتوب کرده که ایجاد خیابان با این تفاصیل در این محدوده ممنوع است که نظر اولا بر ما است. می‌دانید که بالاترین مرجع برای تغییرات اساسی در بافت، مصوبه شورای عالی مسکن و شهرسازی است، منِ ایزدی هم به تنهایی به عنوان مدیرکل میراث فرهنگی نمی‌توانم موافقت و مخالفت کنم. ما یکی از پنج عضو کمیسیون ماده ۵ هستیم که نظرمان را در جلسه‌ چند روز پیش، اعلام کردیم. شورای عالی مسکن و شهرسازی هم صراحتا مخالفت خود را اعلام کرده و ما هم تقریبا هم‌عقیده با آن هستیم.»

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در پاسخ به این‌که با چنین وصفی، آیا پروژه خیابان‌کشی در بافت خمینی‌شهر، متوقف می‌شود یا تصمیم دیگری برای آن گرفته شده است، اظهار کرد: «خیابان‌کشی شروع نشده است.»

او درباره این‌که ظاهرا نماینده خمینی‌شهر که اجازه‌نامه وزارت میراث فرهنگی برای خیابان‌کشی از بافت تاریخی به خواست او صادر شده، به رأی و نظرات مخالف با خیابان‌کشی در کمیسیون ماده ۵ که چند روز پیش تشکیل شد، معترض شده است، اظهار کرد: «نماینده مجلس به هر حال تابع نظر و فشارهای مردمی است. واقعیت این است که کوچه موجود به هیچ‌وجه شرایط خوبی ندارد و مردم هم حق دارند. مردمی آنجا زندگی می‌کنند که ما هم باید حقوق حقه آن‌ها را رعایت کنیم. نمی‌توانیم خدای نکرده این حقوق را نادیده بگیریم، اما اعتقادمان بر این است که نوع بارگذاری در آن محدوده و میزان تعریض‌ها مهم است که بافت آسیب نبیند و تصمیم نهایی در این‌باره را هم به نظر مشاور طرح تفصیلی منوط کرده‌ایم.»

ایزدی تاکید کرد: «ما تابع نظر مشاور و مجموعه اهل فن هستیم. در کمیسیون ماده ۵ هم پیگیر خواهیم بود. نمی‌خواهیم حق مردم پایمال شود، اما بالاخره میراث فرهنگی که سنگ آن را به سینه می‌زنیم، حقی است از مجموعه حقوق عامه مردم و مدافع آن هم هستیم و کوتاه نمی‌آییم.»

در این زمینه بخوانید:

تلاش برای مجوز تخریب بافت تاریخی خمینی‌شهر!

نامه‌ای به ضرغامی درباره تخلف خمینی‌شهر

ایزدی درباره این‌که به نظر می‌رسد برای خیابان‌کشی به عرض ۲۰ متر در بافت خمینی‌شهر، هنوز اجماع نظر نشده است، پس چرا در نامه وزارت میراث فرهنگی به عرض ۲۰ متر خیلی مشخص اشاره شده است؟ گفت: «خیر هنوز اجماع نشده است. دبیرخانه شورای عالی مسکن و شهرسازی نظر مخالف خود را صادر کرده است. نظر ما هم مشخص است. ضمن این‌که برای حقوق مردم احترام قائل هستیم و دنبال این هستیم که حق مردم پایمال نشود، اما نظر نهایی را به نظر مشاور طرح تفصیلی پس از بررسی، منوط کرده‌ایم که پروژه منطبق بر واقعیت‌ها و حل شدن مشکل مردم با حفظ اصالت بافت، باشد.»

مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان در عین حال افزود: «بخشی از آن کوچه تا یک‌ونیم متر هم عرض دارد، بافت واجد ارزشی ندارد و می‌شود با یکسری تغییرات، فضای مناسبی را برای دسترسی ایجاد کرد، اما آن میزان تعریض (۲۰متر) با جداره تجاری، مشکل را حل نمی‌کند.»

او در به این سوال که چرا با وجود اعلام نظر مخالف شورای عالی مسکن و شهرسازی با این خیابان‌کشی با توجه معایب و مخاطرات آن، همچنان اصرار بر خیابان‌کشی است و نتیجه نهایی منوط به نظر مشاور طرح تفصیلی شده است و آیا خلاف نظر شورا می‌توان اقدام کرد؟ ابتدا به بخش دوم پرسش جواب داد و گفت: «خیر! چون بالاترین مرجع در این باره شورای عالی  مسکن و شهرسازی است.»

ایزدی سپس افزود: «شورا با تعرض ۲۰ متر مخالفت کرده است، اما پیشنهاد ما این است که مشاوری از ابتدا تا انتها بررسی کند. مشاور اگر به نتیجه رسید، براساس قوانین شورای عالی مسکن و شهرسازی، هر میزان تعریضی که برای این خیابان مشخص شد، اگر شش متر بود، شش متر تعریض می‌شود، اگر هشت متر باشد، هشت متر تعریض می‌شود…»

او در پاسخ به این‌که  به نظر می‌رسد با وجود مصوبه مشخص شورای عالی مسکن و شهرسازی در مخالفت با خیابان بخشداری خمینی‌شهر، این اصرار میراث فرهنگی است که مشاور طرح تفصیلی یک بار دیگر محدوده را بررسی کند و نظر بدهد، گفت: «خیر! شورا درباره ۲۰ متر اعلام مخالفت کرده است و واقعیتش ما هم مخالفیم، اما بالاخره مردم در آن بافت زندگی می‌کنند و ترددشان دچار مشکل است.»

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در پاسخ به این سوال که چقدر مطالبه نماینده مجلس روی اصرار برای خیابان‌کشی در این بافت تاریخی نقش داشته است؟ اظهارنظرهایی مطرح شده که در جریان استیضاح وزیر میراث فرهنگی در مجلس، با خواست این نماینده موافقت شده است، اظهار کرد: «خیر! آقای نماینده قبلا چندین‌بار مستقیم با خود من تماس گرفته بود. نماینده هم نماینده مردم در مجلس است.»

او در ادامه این بحث که مطرح شد به هر حال برای تجاری شدن جداره این خیابان درخواست‌هایی شده است و نمی‌توان خیابان‌کشی با عرض ۲۰ متر را فقط به حل مشکلات ساکنان و ترافیک آن محدوده ربط داد؟ گفت: «شهرداری‌ها الان پول ندارند. شهرداری‌ها معمولا دنبال این هستند که به جای شش متر، بیست متر تعریض کنند، ولی الان شهرداری خودش نمی‌تواند پول تملک بدهد، شاید هم واقعا اعتبارات آن را نداشته باشد، اما عرض و تاکید ما بر این است که حقوق مردم را نمی‌توان نادیده گرفت. پیشنهاد ما این است که نظر کمیسیون ماده ۵ و شورای عالی مسکن و شهرسازی که مشخص است، نظر میراث فرهنگی هم که اعلام شده، نظر مردم و دیگران هم متفاوت است. مشاور طرح تفصیلی هم نظر بدهد.»

ایزدی در پاسخ به این‌که آیا این خیابان با هر عرضی که مشاور تعیین کند، در نهایت در بافت کشیده خواهد شد؟ بیان کرد: «امکانش هست در کمیسیون ماده ۵ موافقت نشود.»

او درباره این‌که با وجود یک خیابان موازی دیگر، چه نیازی به خیابان‌کشی جدید در بافت تاریخی است؟ اظهار کرد: «آن خیابان موازی از قدیم بوده است که ترافیک بیشتری هم دارد و اتفاقا تعریض آن مطرح بود، ولی ما به طور جد مخالف بودیم، چون جداره آن خیابان واجد ارزش است. ما با تعریض آن خیابان موازی مخالفیم، ولی در کوچه‌ای که بحث تعریض آن با عنوان «خیابان بخشداری» مطرح شده است، جداره و بنای واجد ارزش نداریم، جز دو پلاکی که اشاره کردم که خط پروژه هم در این مسیر تعریف شده است.»

مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان بیان کرد: «راجع به میزان تعریض و نوع بارگذاری، خود را صاحب حق می‌دانیم، به همین خاطر اعلام کردیم یک نفر صاحب فن را مرضی‌الطرفین بیاورید. یک دعوایی است، بین ما و شورای عالی مسکن و شهرسازی از یک طرف، و مردم و پیگیری‌کنندگان از طرف دیگر. مشاور الان که طرح جامع ابلاغ نشده بررسی کند شاید به تعریض کمتری رسیدند و ما هم تابع قوانین هستیم، البته با پذیرش مصوبه شورای عالی مسکن و شهرسازی. مشاور طرح، مطالعات اولیه روی بافت داشته و بنا بر این شد که در کمیته فنی کمیسیون ماده ۵ مطرح شود، نظرهای کارشناسی دریافت شود و بعد در کمیسیون ماده ۵ ارائه شود. طول و تفسیر دارد.»

او درباره تخریب ساختمان قدیمی در جمعه گذشته در همان مسیری که قرار است خیابان‌کشی شود، با وجود آن‌که هنوز رأی نهایی صادر نشده و شورای عالی مسکن و شهرسازی و کمیسیون ماده ۵ نظر مخالف با تعریض این مسیر داده‌اند، اقدام میراث فرهنگی چه بوده و چه تضمینی وجود دارد خانه‌های دیگر تا تصمیم قطعی تخریب نشود؟ گفت: «ملک تخریب شده جزو بناهای واجد ارزش تاریخی نبوده است، اما شروع آن برای ما خالی از اشکال نیست و تذکری هم به شهرداری خمینی‌شهر داده شده است، شهرداری هم اعلام کرده بنا واجد ارزش نبوده و تقاضایی از قبل بوده است. قطعا این رویه درست نیست و ما هم برای همین تذکر دادیم.»

ایزدی با تاکید بر این‌که تخریب این بناها تخلف است، اظهار کرد: «قانون به ما اجازه می‌دهد از مراجع قضایی پیگیری کنیم. به شهردار هم گفته‌ایم اگر به این عرصه وارد شوند هم ما و هم شورای عالی مسکن و شهرسازی هم‌رأی هستیم، این‌طور هم نیست که مسکن و شهرسازی مخالف نظر ما باشد. البته خود شهرداری زیاد راغب به ورود به این عرصه نیست، چون برای تملک  پول ندارد. ولی به دوستان اعلام شده است، اگر(تخریب) ادامه پیدا کند، ما مُصر هستیم، به یگان حفاظت هم اطلاع داده شده و بخش حقوقی میراث فرهنگی هم اعلام اخطار داده است. البته که شهرداری خمینی‌شهر اعلام کرده آن تخریب بر مدار نبوده و تقاضایی از قبل داشته است و حق یک نفر بوده که خواسته ملکش را درست کند، اما خط پروژه براساس آن چیزی است که نهایت توسط کمیسیون ماده ۵ اعلام می‌شود.»

انتهای پیام