معمای غم‌انگیز جنگ، هم‌چنان باقی‌ست!

روزنامه شهروند – راضیه نعمتی‌تبار: بحث‌های تند و تیز پیرامون تصمیم آمریکا برای رها کردن بمب اتم روی هیروشیما و ناگازاکی همچنان ادامه دارد. مورخان و نظامیان در مورد اینکه آیا بمباران سال ١٩۴۵ به جنگ پایان داد و جان انسان‌های زیادی را نجات داد یا عملی وحشتناک و بی‌رحمانه بود، اختلاف نظر دارند.

«بمب‌افکن بی- ٢٩» همیشه آن‌قدر خوب تحت مراقبت و نگهداری نبوده است. ده‌ها سال پس از جنگ، این بمب‌افکن رها شده بود. قطعات آن از هم جدا و هر یک جایی پراکنده بود. پرندگان در موتورهایش لانه کرده بودند و تیراندازش تخریب شده بود.
پشت این بی‌توجهی، احساسات ملی دوگانه‌ای، از آنچه این بمب‌افکن یادآوری می‌کرد، وجود داشت؛ سرگشتگی که تا امروز ادامه داشته است: «آیا این بمب‌افکن سرانجام به جنگ جهانی دوم خاتمه و جان صدها‌هزار نفر را نجات داد یا تنها ابزاری برای کشتار جمعی غیرنظامیان بود که نوید عصر جدیدی به نام ترور هسته‌ای را می‌داد؟»

هنگامی که بخشی از بمب‌افکن «Enola Gay» ترمیم و تمهیداتی برای نمایش آن در موزه ملی هوا و فضا در سال ١٩٩۵ در نظر گرفته شد، مورخان درباره ابعاد مختلف به نمایش گذاشتن این بمب‌افکن و میراثش در کشمکش بودند. برگزاری این نمایشگاه خوب پیش نرفت. در مواجهه با اعتراض کهنه‌سربازان نیروی هوایی به برگزاری نمایشگاه، مسئولین عقب‌نشینی کردند و هر عنصری را که نشانگر کشتار بیش از ١۴٠ هزار نفر در هیروشیما و مسابقه تسلیحات هسته‌ای بود، حذف کردند. ولی برای منتقدان، این کافی نبود، بنابراین مدیر موزه مجبور به استعفا شد.

سال ٢٠٠٣ که هواپیما به‌طور کامل ترمیم و به ساختمان جدید موزه در نزدیکی فرودگاه دالس منتقل شد، بازماندگان ژاپنی و مردم دست به اعتراض زدند. معترضان گلوله‌های قرمزرنگ به نشان خون کشته‌شدگان به سمت هواپیما پرتاب کردند و به بدنه‌اش آسیب رساندند. در پی آن نبردها، نوشته زیر بدنه «Enola Gay» که تا به امروز پابرجاست، ساده و کم‌نظیر است: «اگرچه این بمب‌افکن برای جنگ در اروپا طراحی شده بود، اما موقعیت مطلوب خود را در طرف دیگر کره زمین پیدا کرد. «بمب‌افکن بی-٢٩» با انواع تسلیحات هوایی شامل بمب‌های معمولی، بمب‌های آتش‌افروز، مین‌ها و دو بمب هسته‌ای در اقیانوس آرام به پرواز درآمد.»

هرگونه ارجاعی به مباحث اخلاقی، سیاسی و تاریخی پیرامون بمباران هیروشیما در ششم آگوست سال ١٩۴۵ و ناگازاکی سه روز بعد از آن، از نمایش عمومی خارج شده است، اما این مسأله مانعی برای بحث و نقد این موضوع در روز‌های منتهی به هفتادو‌پنجمین سالگرد بمباران هیروشیما و ناگازاکی نخواهد بود.

اختلافات محدود به مورخان نیست. در حالی که دیدگاه نیروی هوایی آمریکا بر این باور است که استفاده از بمب اتم جنگ را متوقف و از خونریزی و کشتار بیشتر جلوگیری کرده است، موزه ملی نیروی دریایی ایالات متحده نظر متفاوتی دارد: «تخریب گسترده‌ای که بر اثر بمباران هیروشیما و ناگازاکی به وجود آمد و از بین رفتن هزاران نفر، تأثیر ناچیزی بر ارتش ژاپن داشت.» این نوشته در کنار ماکت «پسر کوچک» بمبی که بمب‌افکن «Enola Gay» روی هیروشیما فرو ریخت، قرار دارد.

اما دیدگاه رهبران نیروی دریایی ایالات متحده در آن زمان چیز دیگری نشان می‌دهد: «حمله شوروی به منچوری در نهم آگوست به مفاد کنفرانس یالتا تحقق بخشید و نظر ژاپن را تغییر داد. استفاده از این تسلیحات غیرانسانی در هیروشیما و ناگازاکی هیچ کمک مادی در جنگ ما علیه ژاپن به همراه نداشت. ژاپنی‌ها قبلا شکست خورده و آماده تسلیم بودند.» نوشته «آدام ویلیام لی»، رئیس ستاد مشترک آمریکا و انگلیس در جنگ جهانی دوم.

«دوایت آیزنهاور»، ژنرالی که ماه‌ها قبل در جبهه جنگ اروپا پیروز شده بود، گفت وزیر جنگ، «هنری استیمسون» را به یاد می‌آورد: «از بمب اتم استفاده خواهد شد.»

آیزنهاور به زندگینامه‌نویس خود، استفان آمبروز می‌نویسد: «من بدگمانی و نامطمئنی‌ام را به او ابراز داشتم. ابتدا بر این باور بودم که ژاپن کاملا شکست خورده است و بمباران کاملا غیرضروری است، همچنین معتقد بودم کشور ما نباید با استفاده از بمب اتم به جامعه جهانی و افکار عمومی شوک وارد کند.»

یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل تا به امروز، نقش وزیر امور خارجه ایالات متحده «جیمز برنز» است. تأثیرگذاری او را بر تصمیمات رئیس‌جمهوری، «هری ترومن»، که در سیاست خارجی به بی‌تجربگی معروف است، نمی‌توان نادیده گرفت.

در کنفرانس پوتسدام در اواسط ژوئیه سال ١٩۴۵ ترومن، جوزف استالین و وینستون چرچیل اولتیماتومی برای تسلیم ژاپن صادر کردند. «جیمز برنز» در حذف پاراگرافی که به امپراتور هیروهیتو اجازه می‌داد عنوان خود و شرایط اولیه ژاپن را حفظ کند، نقش کلیدی داشت.

«تسویوشی‌هاس گاوا» استاد سابق دانشگاه کالیفرنیا و کارشناس مسائل ژاپن- شوروی معتقد است ورود شوروی به جنگ تأثیر تعیین‌کننده‌تری در تصمیم ژاپن به تسلیم داشت.

«گار الپرویتز» مورخ، استاد اقتصاد سیاسی در دانشگاه مریلند و نویسنده دو کتاب در مورد دیپلماسی، پیرامون استفاده از سلاح‌های اتمی می‌گوید: «این اعلامیه بدون هیچ‌گونه اطمینان صادر شد و مشخص بود ممکن است پذیرفته نشود، پس از آن بمب افکن‌ها جلو رفتند.»

«مایکل کورت»، استاد علوم اجتماعی در دانشگاه بوستون و نویسنده کتاب «راهنمای کلمبیا برای هیروشیما» استدلال می‌کند که گنجاندن اولتیماتوم در اعلامیه پوتسدام به تنهایی نمی‌توانست به جنگ خاتمه دهد. کورت می‌گوید: «ارتش ژاپن دائما شرایط و خواسته‌های دیگری داشت. هدف ما این بود که امپراتور هیروهیتو تحت عنوان سلطنت مشروطه در قدرت باقی بماند، در حالی که خواست ژاپنی‌ها این بود که امپراتور با تمام قدرت خود باقی بماند.»

هنگامی که آمریکا، «Enola Gay» نخستین بمب اتمی را در ششم آگوست روی هیروشیما انداخت، سفیر ژاپن در مسکو، میانجیگری اتحاد جماهیر شوروی را یکی از شروط مذاکره برای پایان جنگ خواند. تخریب هیروشیما موضع ژاپن را تغییر نداده بود. این اتفاق همزمان با دو ضربه شدید دیگر بود که دو روز بعد رخ داد. شامگاه هشتم آگوست، پیرو قول استالین به فرانکلین روزولت و چرچیل در کنفرانس یالتا، اتحاد جماهیر شوروی اعلام کرد که وارد جنگ علیه ژاپن خواهد شد. ساعاتی پس از آن، بمب اتم دوم روی ناگازاکی فرود آمد.

مورخان بر سر این مسأله که اعلامیه اتحاد جماهیر شوروی به تنهایی ممکن بود جنگ را خاتمه دهد یا بمب اتم، اختلاف نظر دارند.

«تسویوشی‌هاس گاوا» می‌گوید: «با وجود بمباران هیروشیما، دولت ژاپن همچنان به دنبال خاتمه جنگ از طریق میانجیگری مسکو بود. من معتقدم ورود شوروی به جنگ تأثیری قاطع در تصمیم به تسلیم ژاپن در قیاس با بمباران اتمی داشته است.»
این دیدگاه را «ریو میسکمبل»، استاد تاریخ دانشگاه نوتردام به بحث کشیده است: «حتی پس از ورود شوروی به جنگ، افراد خاصی از ارتش ژاپن مایل به ادامه جنگ بودند، اما هیروهیتو با شناخت و بررسی میزان خسارت بمب‌ها، به مشارکت مستقیم با دولت خود و تسلیم ژاپن راضی شد؛ بنابراین اگر بمب برای هیروهیتو نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای داشت و اگر هیروهیتو تعیین‌کننده‌ترین چهره هنگام تسلیم ژاپن بود، فکر می‌کنم به این نتیجه می‌رسیم که بمب‌ها عامل اصلی در تسلیم ژاپن بود.»

حمله ایالات متحده به جزایر ژاپن تا ماه نوامبر در دستور کار نبود. برخی بر این باورند که «ترومن» می‌توانست استفاده از بمب‌های اتم را تا مشاهده تأثیر مداخله شوروی در تسلیم ژاپن به تعویق بیندازد. «آلپروویتز» معتقد است بمباران برای متوقف کردن جنگ قبل از اینکه ارتش سرخ به عمق منچوری برسد، انجام شد. این تصادفی نیست که بمب‌ها در ششم و نهم آگوست فرو ریخته شد؛ دقیقا در همان زمانی که انتظار داشتیم روس‌ها وارد جنگ شوند.

«ریو میسکمبل» می‌گوید: «قضاوت سطحی از دامنه جنگ و تعداد جانباختگان ما را بسیار محدود می‌کند. هدف این بود که جنگ با بیشترین سرعت پایان یابد، زیرا افراد بسیاری روزانه در سراسر آسیا از بین می‌رفتند. آیا واقعا اخلاقی است که کنار بایستیم تا مفروضات اخلاقی‌مان را حفظ کنیم، در حالی که قتل‌عام گسترده‌ای به میزان بیش از ٢٠٠ هزار کشته در ماه رخ می‌داد؟ ما با معمایی غم‌انگیز روبه‌رو هستیم: جان کدام بی‌گناه را باید حفظ کرد؟»

شهردار هیروشیما: دولت ژاپن به پیمان منع گسترش تسلیحات اتمی بپیوندد

از ششم آگوست سال ۱۹۴۵ میلادی ٧۵‌سال می‌گذرد؛ روزی که مردم جهان هرگز نمی‌توانند آن را از تقویم‌هایشان پاک کنند. نیروی هوایی آمریکا مرتکب یکی از فجیع‌ترین جنایات تاریخی شد. بمب اتمی بر سر مردم شهر هیروشیما انداخت و بر اثر این حمله ۱۴۶‌هزار تن جان باختند. سه روز بعد نیز آمریکایی‌ها بمب اتمی دیگری بر سر شهر ناگازاکی انداختند و این‌بار ۸۰‌هزار تن قربانی گرفتند.

همه ساله به مناسبت بزرگداشت یاد قربانیان این فاجعه تاریخی مراسم ویژه‌ای در ژاپن برگزار می‌شود. امسال هم در هفتادوپنجمین سالگرد بمباران اتمی هیروشیما زنگ‌ها در ژاپن به صدا درآمد و ساعت ٨ و ١۵ دقیقه به وقت محلی یعنی در لحظه این بمباران به یاد قربانیان یک دقیقه سکوت اعلام شد. امسال شهردار هیروشیما در سخنرانی مراسم گرامیداشت هفتادو‌پنجمین سالروز بمباران اتمی این شهر از دولت ژاپن خواست به پیمان منع گسترش تسلیحات اتمی بپیوندد.

این مراسم در پارک یادبود صلح هیروشیما برگزار شد و حاضران در ساعت ٨ و ١۵ دقیقه صبح به وقت محلی- درست زمان انفجار اتمی در این شهر در تاریخ ششم آگوست سال ۱۹۴۵ میلادی- یک دقیقه سکوت کردند. کازومی ماتسوی، شهردار هیروشیما در این سخنرانی گفت: «ما می‌خواهیم دولت ژاپن به احساسات بازماندگان بمباران هیروشیما گوش دهد و به پیمان منع گسترش تسلیحات اتمی بپیوندد.» او گفت ژاپن به‌مثابه یگانه کشوری که قربانی بمب اتم شده است باید در اذهان جهانی نقش پیام‌آور آموزه‌های فاجعه هیروشیما را برعهده گیرد. شهردار هیروشیما گفت: «بمب اتمی شهر ما را ویران کرد. می‌گفتند تا ۷۵‌سال هیچ چیزی در هیروشیما نخواهد رویید، اما هیروشیما از نو زاده شد و نمادی برای صلح است.» شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن نیز تأکید کرد که این کشور باید هدف جهان بدون جنگ‌افزار‌های هسته‌ای را دنبال و به‌عنوان میانجی میان کشور‌های صاحب جنگ‌افزار‌های هسته‌ای و کشور‌های دیگر عمل کند.

منبع: گاردین