مراغه کجاست؟ – کجارو

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۷/۰۲/۱۶ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۰/۰۲/۲۴ به‌روزرسانی شده است.}

مراغه با دارا بودن ۱۶۳٬۸۵۹ نفر جمعیت و ۲۵٫۹۷ کیلومتر مربع مساحت در سال ۱۳۹۰ خورشیدی، دومین شهر بزرگ و پرجمعیت استان آذربایجان شرقی پس از تبریز به شمار می‌رود این شهرستان همچنین دومین شهر باستانی آذربایجان بعد از ارومیه است. این شهر، در دوران‌های گذشته تاریخ ایران، از نظر تاریخی، علمی و سیاسی مورد توجه بوده در دوران حکمرانان ایلخانی پایتخت ایران بوده ‌است. خواجه نصیرالدین طوسی، وزیر هلاکوخان از پادشاهان ایلخانی، در سال۶۵۶ ه.ق رصدخانه مراغه را بنا نهاد که هم‌اکنون بخش بسیار اندکی از آن باقی‌مانده و بسیاری از بنای آن تخریب شده است.

شهرستان مراغه که یکی از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود، دارای ۳۰۰ اثر تاریخی و تپه‌های باستانی است که جزو ۱۰ شهرستان دارای بافت غنی تاریخی و فرهنگی در کشور است. با کجارو همراه باشید.

جغرافیای شهرستان مراغه

شهرستان مراغه با وسعت ۲۱۸۶ کیلومتر مربع (۴٫۸ درصد مساحت استان) در ۱۳۰ کیلومتری تبریز واقع شده و از سمت شمال با شهرستان تبریز، از سمت شرق با شهرستان‌های بستان‌آباد، هشترود و چاراویماق، از سمت غرب با شهرستان‌های بناب، عجب‌شیر و ملکان ورزقان و از سمت جنوب با استان آذربایجان غربی هم‌‌مرز است. (مشاهده روی نقشه)

تاریخچه شهرستان مراغه

_{عکس‌ از وب‌سایت پول نیوز}

این شهر از دوران قبل از اسلام آباد بوده ‌است، اما قرن‌های ۱۲ تا ۱۴ میلادی دوران رشد و شکوفایی آن است، زمانی که پایتخت سلسله‌های متعدد محلی از جمله احمدیلیان و اتابکان آذربایجان بوده است و در نهایت مرکز حکومت ایلخانی قرار داده شد. شهر مراغه با غنای بیش از ۳۰۰ اثر تاریخی و بیش از ۱۱۰ اثر ثبتی بازمانده از دوره‌های مختلف تاریخی، بستری مساعد برای پرورش ادیبان، دانشمندان و هنرمندان متعددی در طول تاریخ بوده و است.

بر اساس منابع تاریخی مراغه شهری مهم در دوران حکومت ماناها بوده و جزو سه ایالت مهم آذربایجان قدیم و با نام اوئشدیش شناخته شده است. منابع تاریخی مراغه را زادگاه زرتشت نامیده و دانشمندان بر این باورند که زرتشت در دامان کوه سهند که در اوستا از آن با نام اسنوند یاد شده است متولد شده است. مراغه در سال ۶۱ هجری قمری به تصرف اعراب درآمد و از پایگاه‌های آنان به شمار می‌آمده است.

آب و هوای شهرستان مراغه

_{عکس‌ از وب‌سایت ایلیا گشت}

مراغه از دو قسمت مجزا تشکیل شده است. بخش شمالی که شامل دامنه‌های جنوبی ارتفاعات سهند است، به‌صورت کوهستانی و ناهموار بوده و بخش مرکزی و جنوبی شهرستان، به‌صورت دشت و جلگه است. توده کوهستانی سهند از مهم‌ترین عوارض توپوگرافیک شهرستان محسوب می‌شود که دامنه‌های جنوبی این کوهستان پیکربندی بخش عمده‌ای از شهرستان را تشکیل می‌دهد. شیب عمومی زمین در این شهرستان از شمال به جنوب است و سه رودخانه لیلان‌چای، مردق‌چای، صوفی‌چای از رودخانه‌های مهم تأمین‌کننده آب کشاورزی شهرستان هستند. شهرستان مراغه از لحاظ وضع آب و هوا معتدل (متمایل به سردی) و نسبتا مرطوب است و هوای قسمت‌های جلگه و کنار دریاچه گرمسیر و در قسمت‌های کوهستانی معتدل است. هوای بخش سراجو به‌طور کلی معتدل و در سایر بخش‌ها در قسمتی سرد و در قسمتی معتدل است.

جاهای دیدنی شهرستان مراغه

_{عکس‌ از وب‌سایت Wikimapia}

از شهرستان مراغه با عنوان قطب تاریخی خطه آذربایجان یاد می‌شود

شهرستان مراغه یکی از بزرگترین شهرستان‌های آذربایجان شرقی است که قدمت بسیاری از اماکن تاریخی آن به چندین هزار سال می‌رسد، تا جایی که از این شهرستان به‌عنوان قطب تاریخی آذربایجان یاد می‌شود. این شهر دارای اماکن تاریخی و دیدنی بسیاری است که از جمله می‌توان به: مقبره آقالار، موزه سنگ‌نگاره‌های مراغه، آب‌های گرم و سرد معدنی مراغه، دریاچه سد علویان، پل مردق و رودخانه مردق، گویجه قلعه، غارهای قیرخ کهل کهجوق، غار هامپوئیل، غارهای اطراف رصدخانه مراغه، معبد مهر مراغه، موزه ایلخانی، مقبره اوحدی، رصدخانه مراغه، گنبد غفاریه، گنبد مدور، گنبد کبود، گنبد سرخ، کلیسای هوانس، مسجد ملارستم مراغه و… اشاره کرد.

معبد مهر مراغه

_{عکس‌ از وب‌سایت Wikimapia}

این‌ معبد با قدمت دوره اشکانی و ساسانی برای پرستش خورشید و برگزاری آیین مهرپرستی در عمق‌ زمین‌ کنده‌ شده‌ و به‌جز ورودی‌ دالان‌ راه‌ دیگری‌ ندارد. این‌ اثر در حدود قرن‌ هشتم‌ دچار تغییراتی‌ شده‌ وقف‌ اصلی‌ نیایشگاه‌ آن‌ دست‌ کاری‌ شده‌ است‌. این‌ معبد تاریخی‌ از نظر حجم‌ کار، دقت‌ و هنری‌ که‌ در حجاری ‌آن‌ به‌ کار رفته‌ در شمار نمونه‌های‌ ارزنده‌ نیایشگاه‌های‌ کهن‌ سرزمین‌ ایران‌ است‌.

معبد مهر یکی از نخستین سکونتگاه‌های بشر پیشاتاریخ محسوب می‌شود

معبد مهر یا همان معبد مهر ورجوی مراغه که باید آن را در ردیف یکی از نخستین سکونتگاه‌ها و معابد بشر پیش از تاریخ محسوب کرد از تاریخ ناگفته مراغه حکایت دارد. این معبد در زیر یک گورستان تاریخی قرار دارد و با خاک‌برداری، بخش‌هایی از آن، خود را نمایان کرده، اما همچنان بخش عمده‌ای از آن در زیر خاک قرار دارد.

مهر یا میترا خدایی بوده که پرستش او در غرب تا شمال انگلستان و در شرق تا هند، هزاران سال رواج داشته است و هنوز هم مورد احترام زردشتیان است. پیروان مهر او را فرشته مهر و دوستی و عهد و پیمان و مظهر فروغ و روشنایی می‌پنداشته‌اند. آن‌ها بر این عقیده بودند که مهر در غاری متولد شده است از این‌رو هر جا غاری می‌یافتند، در آن به پرستش و نیایش مهر می‌پرداختند و آن مکان را «مهرابه» می‌گفتند.

نیایشگاه زیرزمینی مهر در روستای ورجوی واقع شده و پیروان آیین مهر، آن را با تراشیدن قطعه سنگی عظیم از جنس شیست با دهانه‌ای به عرض پنج متر به وجود آورده‌اند. این بنا را از نظر حجم کار و دقت هنرمندانی که در امر حجاری آن دخیل بوده‌اند می‌توان جزء نمونه‌های ارزنده ستایشگاه‌های کهن دانست.طبق تحقیقات و بررسی‌ها معلوم شده که در این معبد آرامگاه یکی از علمای بنام و با تقوی مراغه یعنی آخوند ملا معصوم مراغه‌ای قرار دارد که بعد از وفاتش در این معبد دفن شده است.

گنبد سرخ مراغه

_{عکس‌ از وب‌سایت Wikimapia}

گنبد سرخ مراغه یکی از قدیمی‌ترین بناهای موجود در شهر مراغه است که در قسمت جنوب غربی شهر قرار دارد. نام بانی بنا و تاریخ احداث آن را می‌توان از کتیبه جبهه شمالی و نام سازنده آن را از کتیبه غربی ملاحظه کرد. آنچه از این کتیبه‌ها برداشت می‌گردد این است که بنای گنبد سرخ در سال ۵۴۲ هجری قمری به دستور عبدالعزیزبن محمودبن سعد یدیم و به‌وسیله بنی بکر محمد بن بندان بن محسن معمار ساخته شده است.

آرامگاهی که امروز تحت نام گنبد سرخ شناخته شده مانند مجسمه زیبایی است که سر و دست او شکسته باشد. قسمت خارجی پوشش آن از میان رفته و در جداره‌هایش سوراخ‌هایی برای روشنایی تعبیه کرده‌اند، و به این مناسبت قسمتی از کتیبه‌های آن خراب شده. و قسمت‌های پایین بنا به هم ریخته و بیم آن می‌رود که رطوبت در آن اثر کند و آرامگاه را از پا بیندازد.

به‌طور کلی گنبد سرخ بنایی مربع شکل است متشکل از سردابه و اتاق اصلی که روی سکوی سنگی قرار دارد و به‌وسیله هفت ردیف پله می‌توان به آن دسترسی یافت. پنج پله در جلوی سکو واقع شده و پله ششم و هفتم جز آستانه درگاه محسوب می‌شوند. ورودی گنبد سرخ به‌سوی شمال باز می‌شود و شامل درگاه بلند و زیبایی است که آجرکاری پر نقش و نگار ظریفی همراه با کاشی‌های فیروزه‌ای که تازه در معماری سلجوقی متداول شده بود زینت یافته است.

از ظواهر امر این‌چنین بر می‌آید که مقبره اصلی در درون دخمه قرار داشته و اتاق فوقانی، مسجد کوچکی بوده که پخش نذورات و قرائت قرآن در آن صورت می‌گرفته است.

گنبد غفاریه مراغه

_{عکس‌ از وب‌سایت Wikimapia}

گنبد غفاریه در شمال‌غربی شهر مراغه و در کنار رودخانه صوفی ‌چای قرار گرفته‌ است این گنبد نیز یکی دیگر از مزارهای پنجگانه مراغه است که در زمان حکومت ایلخانیان و توسط سلطان ابوسعید بهادرخان در فاصله بین سال‌های ۷۲۵ و ۷۲۸ قمری ساخته شده ‌است. گنبد غفاریه بنایی مربع و آجری است که بر بالای سکویی سنگی و سردابه دخمه‌ای عمیقی استوار است.

گنبد غفاریه با الهام از گنبد سرخ مراغه ساخته شده است

گنبد غفاریه با الهام از گنبد سرخ مراغه ساخته شده و به‌شکل مربع آجری است که روی سکو و بر فراز دخمه‌ای استوار شده است و چهار گوشه آن بوسیله ستون‌هایی که دارای تزیینات آجری است، زینت یافته است.

در این گنبد تمامی خطوط، ریحان است. کاشی‌های این بنا مخلوطی از رنگ آبی دریایی و آسمانی است. رنگ حروف کتیبه‌ها سیاه بوده و بر متن سفید دیوار با شاخ و برگ فیروزه قرار دارند. بالای طاق نمای مرکزی ایوان بزرگ، کتیبه‌ای سه خطی دیده می‌شود.

وجه تسمیه بنا بر اساس آنچه که از متون تاریخی برمی‌آید چنین است که عارفی به ‌نام “نظام‌الدین احمد بن حسین‌الغفاری” در زمان فرمانروایی “سلطان یعقوب بن حسن‌بیگ آق‌قویونلو” هنگام مراجعت از حج، عمارتی در نزدیکی این بنا احداث و املاک و باغی جهت مصارف آن وقف کرد. به ‌همین جهت این عمارت و بناهای وابسته و همچنین برج مزبور بنام وی به “غفاریه” شهرت یافت.

گنبد مدور مراغه

_{عکس‌ از وب‌سایت مراغه}

برج مدور مراغه از بناهای تاریخی مراغه است که در دوره سلجوقیان و در فاصله ده متری شمال گنبد کبود مراغه در خیابان موسوی بنا شده ‌است گنبد مدور مراغه دومین مزار از قبرهای پنج ‌گانه مراغه است که مزاری کاملا ناشناخته است. این گنبد که دارای پلانی مدور است شامل دو طبقه سردابه و نمازگاه است که با استفاده از مصالح سنگ‌های آهکی و حجاری شده و آجرهای خشتی و ساروج ساخته شده است. روی کتیبه برج به خط کوفی تاریخ احداث بنا سال ۵۶۳ هجری است، ولی درباره نام بانی و مدفون داخل آن هیچ‌گونه اطلاعی در دست نیست و مزاری کاملا ناشناخته‌ است. در لغتنامه دهخدا مدور این طور معنی شده است : گنبد مدور، کنایه از آسمان است.

بنای گنبد مدور مراغه ظاهری‌ ساده‌ دارد و نظیر نوعی‌ برج‌ دفاعی‌ است‌ که‌ فاقد تزیینات‌ است. فقط‌ درب‌ ورودی‌ آن‌ با نقوشی‌ مشابه‌ نمای‌ اصلی‌ گنبد سرخ‌ آذین‌ شده‌ است‌. ارزش بنا در این است که ترقی و تکامل نمای مینایی را طی دوران کوتاه میان تاریخ احداث این بنا و تاریخ ساخت گنبد سرخ نشان می‌دهد. این بنای آجری بروی سکوی بلندی از سنگ که سردابی در میان دارد، قرار گرفته ‌است.

در فاصله ده متری گنبد مدور، برج ده ضلعی بسیار زیبایی خودنمایی می‌کند که به گنبد کبود مراغه یا مقبره مادر هلاکو معروف است.

گنبد کبود مراغه

_{عکس‌ از وب‌سایت Wikimapia}

گنبد کبود از بناهای دوره سلجوقیان در شهر مراغه است و سومین مزار از قبرهای پنج‌ گانه مراغه که قبر مادر هلاکو نیز نامیده می‌شود تزیینات ‌به کار رفته در این بنا در مقایسه با سایر بناهای دوره سلجوقیان و ایلخانان مغول کم‌ نظیر است درباره زمان احداث گنبد کبود نظرات دیگری نیز وجود دارد، عده‌ای آن ‌را مربوط به ‌زمان مغول می‌ دانند و عده‌ای تاریخ بنای برج را مربوط به قبل از هلاکوخان ذکر کرده‌اند با این اوصاف می‌توان تاریخ بنا با توجه به نظرات مختلفی که در مورد صحت وجود قبر مادر هلاکو، در این گنبد مطرح است، احتمالا در فاصله سال‌های ۵۸۲ و ۶۵۲ است. این برج ده متر با برج مدور فاصله دارد.

گنبد کبود مراغه ده پهلو است و دارای گنبدی مخروطی بوده که در گذر زمان از بین رفته ‌است. این گنبد از دو بخش سردابه و اتاق اصلی تشکیل شده‌ است. از کتیبهٔ گچبری‌ شده داخل سردابه احتمال می‌‌رود گنبد کبود به‌عنوان یک برج مقبره ساخته شده ‌باشد، به‌ همین دلیل این گنبد به قبر مادر هلاکوخان نیز شهرت یافته‌ است. کلماتی همچون “الله”، “والحمد” و … با فرم‌های مختلف به‌ خط کوفی و به روش‌های استامبی از عناصر تزیینی نقش ‌بسته بر دیواره‌های سردابه برج هستند.

کلیسای هوانس مراغه

_{عکس‌ از وب‌سایت مراغه}

کلیسای سورب هوانس مراغه یکی از کلیساهای ارامنه کاتولیک است و نام آن برگرفته از اسم یکی از حواریون عیسی بنام یوحنا که ارامنه به آن «هوانس» می‌گویند گرفته شده‌ است، کلیسای سورب هوانس در داخل شهر مراغه واقع شده و تنها کلیسای موجود در این شهر است. تاریخ بنای آن را قرن ۵ و ۶ میلادی می‌دانند. بنای اصلی کلیسا بارها بر اثر عوامل مختلف تخریب شد و بنای فعلی در سال ۱۸۴۰ میلادی به ابتکار سردار سامسون خان و توسط معماران روسی و فرانسوی ساخته شد.

کلیسای هوانس مراغه در دوران حکومت ایلخانان مغول از موقعیت خاصی برخوردار بوده‌، ولی در زمان حاضر این کلیسا به‌دلیل مهاجرت ارامنه به تهران و شهرهای دیگر عملا بدون استفاده باقی مانده ‌است.

کلیسای هوانس شامل سه بخش محل اسکان اسقف اعظم، مدرسه و روشن‌ کردن شمع وعود است که برخلاف عرف رایج در کلیساسازی، دارای پلان مربع القاعده است. مدخل این کلیسا در ضلع غربی و ورود به داخل آن از طریق درگاه زیر تاق گنبدی صورت می‌‌گیرد. سردر ورودی کلیسا دارای گنبد رک هرمی با روکش شیروانی است و ناقوس کلیسا نیز در این محل واقع شده ‌است.

مهم‌ترین سوغات مراغه، میوه‌ها و محصولات کشاورزی آن هستند

سوغات و صنایع دستی شهرستان مراغه

مراغه شهری است که با توجه به موقعیت ممتاز جغرفیایی آن و قرار گرفتن در منطقه سر سبز آذربایجان و در کنار دامنه سهند و با درختان سر به فلک کشیده با انواع میوه‌های گوناگون بستر مناسبی را برای به وجود آمدن انواع سوغاتی فراهم کرده است. وفور محصولات مورد توجه مردم سخت‌کوش و خوش‌ذوق و سلیقه مراغه‌ای قرار گرفته است و بهترین استفاده را از این فرصت کرده‌اند و سوغاتی‌های مختلفی را در نوع و شکل‌های گوناگون برای مراغه رقم زده‌اند. بارزترین سوغاتی‌های مراغه صابون و سجوق مراغه است. سایر سوغات مراغه نیز در بیشتر شهرهای کشور با نام مراغه شناخته شده است. قابل ذکر است که سوغات مراغه هیچگاه از چشم گردشگران و مهمانان داخلی و خارجی به دور نمانده و با طمع لذیذش کام آن‌ها را شیرین می‌کند و کمتر کسی پیدا می‌شود که از مراغه با دست خالی به وطن خود باز گردد.

صابون مراغه، شوینده‌ای با ۲۰۰ سال اعتبار

_{عکس‌ از وب‌سایت مکان‌بین}

تا پیش از تولید صابون‌های صنعتی، در بیشتر شهرهای ایران مردم از صابون مراغه استفاده می‌کردند و هم‌اکنون نیز در بازار سنتی همه شهرهای ایران، صابون‌های سنتی مراغه طرفداران زیادی دارد. این صابون از دنبه گوسفند و سود سوزآور تشکیل‌ شده و در ساخت آن از مواد شیمیایی استفاده نمی‌شود. امروزه نیز با وجود رواج صابون‌های صنعتی، این نوع صابون همچنان به‌عنوان یکی از شوینده‌های سنتی رایج میان خانواده‌های ایرانی مورد استفاده است. صابون مراغه در سه رنگ سفید، زرد و سیاه تولید می‌شود و معروف‌ترین نوع آن صابون زرد است. تنها فرق صابون زرد و سفید در رنگ آنهاست ولی صابون سیاه از ضایعات این صابون‌ها به وجود می‌آید و قدرت پاک کنندگی آن نسبت به بقیه کمتر است. در برخی موارد به ترکیبات صابون سیاه، سدر و رنگ حنا اضافه می‌شود که در این صورت صابونی مناسب برای رفع شوره سر، ریزش مو و تقویت پیاز مو است.

خشکبار مراغه

_{عکس‌ از وب‌سایت Wikimapia}

به‌دلیل وجود باغهای فراوان در مراغه و روستاهای اطراف آن فرصت مناسبی برای کشاورزان و باغداران قرار داده است که از محصولات خود در شکل‌های مختلف از جمله به‌صورت خشکبار استفاده کنند. محصولات خشکباری که از دیرباز در این منطقه تهیه می‌شود عبارت‌اند از: گونه‌های مختلف کشمش, مغز بادام و گردو، فندق، قیسی، آلوچه و غیره.

این مصولات با کیفیتی بی‌نظیر و تناژ بالا در کارخانه‌های بسته‌بندی مراغه تنظیف و بسته‌بندی و صادر می‌شود. قابل ذکر است که مراغه در پرورش سیب و انگور و خشکبار، شهرت جهانی دارد و محصولات آن به کشورهای اروپایی صادر می‌گردد.

عسل طبیعی دامنه سهند

_{عکس‌ از وب‌سایت Wikimapia}

طبیعت وحشی و دست نخورده دامنه سهند با گل‌های خوش عطر و گوناگون, زنبور عسل‌ها را به سوی خود می‌خواند و بهترین عسل‌ها را رایگان به آن‌ها تقدیم می‌کند که از بهترین عسل‌های دنیا می‌توان عسل دامنه سهند را نام برد. عسل دامنه سهند به‌وفور در این مراغه تهیه می‌شود و تامین کننده عسل بازارهای داخلی و خارجی است و در سایه همین کیفیت و مرغوبیت، عسل مراغه مورد تایید استاندارد مواد غذایی کشور سوئد و دیگر کشورهای اروپایی شده است.

شیرینی چای

_{عکس‌ از وب‌سایت مراغه}

گروهی دیگر از شیرینی‌پزان مراغه در کارگاه‌های خود علاوه بر تهیه آب نبات و شاخه نبات، شیرینی‌های مخصوصی برای استفاده به‌همراه چای تهیه می‌کنند که در اصطلاح محلی به آن چای شیرینی‌ سی گفته می‌شود که بسیار خوش مزه بوده و محصولی است که امروزه فقط در مراغه تهیه می‌شود.

دوشاب

_{عکس‌ از وب‌سایت سرآشپز پاپیون}

باغداران مراغه‌ای هر ساله در آغاز فصل پاییز پس از برداشت انگور بخشی از این محصول را به‌صورت شیره انگور که دوشاب نیز گفته می‌شود تهیه می‌کنند. دوشاب که از انگورهای این منطقه تهیه می‌شود به‌دلیل نوع خاک و آب و هوای مناسب بسیار مرغوب و انحصاری است و کمتر می‌توان نظیر آن را با این طعم در جای دیگری به‌دست آورد.

باسلوق و سجوق

_{عکس‌ از وب‌سایت Wikimapia}

از بین انواع شیرینی‌های مراغه نوعی از شیرینی خوش طعم مراغه که با شیره انگور پخته می‌شود, باسلوق و سجوق مراغه است که در کارگاه‌های شیرینی پزی به شیوه سنتی تهیه شده و پس از بسته‌بندی در بازارهای مراغه به‌عنوان یکی از سوغات مراغه به مردم عرضه می‌شود.

از شیرینی‌های دیگر مراغه می‌توان به لوزینه‌ها و قرابیه‌هایی که از مغز گردو و بادام تهیه می‌شوند اشاره کرد. با اینکه در مناطق دیگر آذربایجان این شیرینی‌ها تهیه می‌شود ولی همچنان به نام مراغه زینت بخش بازارها و سفره‌ها به‌خصوص سفره هفت‌سین است.

حلوا

حلواهای مراغه که تهیه شده از شیره انگور و مغز گردو و آرد نخود است به‌طوری از دست حلواپزان ماهر و با تجربه مراغه‌ای بیرون می‌آید که همیشه خورندگان آن مزه‌اش را به یاد دارند. این حلوا نیز از دیگر شیرینی‌ها و سوغاتی‌های منحصربه‌فرد مراغه است.