مدیریت شهری بافت تاریخی قزوین را چگونه و به چه کسانی می‌فروشد؟

قرنطینه‌های سخت کرونایی تمام و مغازه‌ها بازگشایی‌شده‌اند؛ مردم برای خرید و به قول خودشان نفس‌ کشیدن به خیابان آمده‌اند، در حوالی سه‌راه خیام قدم می‌زنم هیاهوی خیابان به‌قدری زیاد است که تصمیم می‌گیرم ازآنجا دور شوم؛ وارد محله قدیمی بلاغی می‌شوم، اینجا محله‌ای با پیشینه تاریخی۱۲۰۰ ساله یکی از کهن‌ترین محلات قزوین که درگذشته با نام محله پنبه ریسه معروف بود.

محله بلاغی از شرق دولت‌خانه صفوی آغاز و تا آرامگاه حمدالله مستوفی و بقعه متبرکه امامزاده آمنه‌خاتون ادامه دارد، آثار تاریخی منحصربه‌فردی همچون مسجد – مدرسه حیدریه اثر تاریخی متعلق به دوره سلجوقی، مسجد بلاغی، بقعه آمنه‌خاتون، آب‌انبارهای تاریخی، خانه شعاع‌السلطنه، گذر ساعتچی، خانه معروف آقا نجفی که آب‌انباری هم در آن وجود دارد، خانه آقازاده، خانه‌های ارامنه، خانه ارباب، خانه ارزشمند کسمایی میرمیران (که با مجوز شهرداری و سکوت میراث فرهنگی نابود شد و به جای آن آپارتمانی بی‌هویت سربرآورد) و تعدادی از خانه‌های پلاک به پلاک محله بلاغی؛ آثار تاریخی باارزش این محله هستند.

علاوه بر آثار تاریخی، محله بلاغی انسان‌های بزرگی را در خود پرورش داده که در شکل‌گیری شهر قزوین نقش مهمی داشته است، به‌طوری‌که بسیاری از بزرگان معاصر شهر قزوین همچون آقا سیدرحیم سیاه‌پوش مدیر روزنامه نجات قزوین، شهید ابراهیم مقبل، شهید یدالله فتاحی مؤذن مسجد بلاغی، شهیدعلی شالی، شهیدسیدحسن موسوی، شهید فرّخی، دکتر هوشیار، دکتر آقازاده، دکتر صفاری‌زاده، دکتر محمود سیاهپوش، دکتر ابوتراب سیاه‌پوش، دکترمحمد حکاک، دکتر نورالدین قاضی از این محل برخاسته‌اند.

بلاغی همچنان اصالت دارد

از محله بلاغی همواره به‌عنوان محله‌ای که در برابر طرح‌های توسعه شهری ایستاده و همچنان اصالت خود را حفظ کرده یاد می‌شد و همه معتقد بودند که بافت تاریخی محله بلاغی بافتی ارزشمند است، از کنار ساختمان‌هایی که هنوز فرصت قد کشیدن پیدا نکرده‌اند و نفس می‌کشند گذر می‌کنم، خانه‌های قدیمی به زمینی برای ساخت‌وساز تبدیل‌شده‌اند، وجود ساختمان‌های چندطبقه،‌ بافت تاریخی را به محله‌ای بی‌هویت تبدیل کرده است، برای از بین‌رفتن این‌همه تاریخ و هنر تأسف می‌خورم.

زمینی با وسعتی که نمی‌دانم چقدر است توجهم را به‌سوی خود جلب می‌کند، زمین در نظر گرفته‌شده حدوداً ۲ برابر ساختمان‌های مجاورش است، عمقی گودبرداری شده که با حساب سرانگشتی حدوداً ۷ متر است و با یک حساب سرانگشتی تصور می‌کنم که اینجا قرار است برجی حداقل با ۷ طبقه، مجتمع تجاری و یا سالن ورزشی ساخته شود، می‌دانم که طبق مصوبه شورای معماری و شهرسازی ساخت‌وساز بیشتر از ۲ طبقه در این محله خلاف قانون است، همین‌که زمین بی سروصدا و بدون تابلو اطلاعاتی که سازنده و صاحب بنا را مشخص کند در حال گودبرداری است نشان می‌دهد که صاحب بنا پای خود را فراتر از قانون گذاشته است، یقین دارم هیچ مجوزی به او اجازه گودبرداری ۲ طبقه زیرزمین در این محله را نمی‌دهد.

سراغ سازنده‌اش را می‌گیرم پسر کوچکی که اهالی آنجاست نام یکی از بزرگان شهر را می‌برد که مدتی است از دنیا رفته است، می‌گوید اینجا به همسرش ارث رسیده و او خانه را می‌سازد.

کمی آن‌طرف تر در جوار مسجد محل ساختمان ۴ طبقه در حال ساخت توجهم را جلب می‌کند ساختمانی که سازنده‌اش مشخص است، ساخت این ساختمان درست در مقابل مسجد تاریخی ثبت‌شده در فهرست ملی کشور، آن‌هم ۴ طبقه آشکارا خلاف قانون است. محله بلاغی یکی از محله‌های تاریخی است که حفظ بافت تاریخی آن همواره مورد تأکید بوده است.

اگرچه اکثر ساکنان محله موافق‌اند که ملک خود را بتوانند ۳ یا ۴ طبقه بسازند، بفروشند و بروند؛ اما شورای عالی معماری این اجازه را نمی‌دهد، بااین‌حال چه می‌شود که فردی بدون مجوز اقدام به ساخت‌وساز چندطبقه در این محله انجام می‌دهد؟

ساخت چندطبقه در این محله ممنوع است

اهمیت بافت‌های تاریخی به‌قدری بالا است که قرار بود رویکرد حفاظت محور در محله‌های تاریخی در مدیریت شهری و میراث فرهنگی موردتوجه قرار بگیرد، ضمن اینکه محله بلاغی واجد ارزش‌های انسانی، تاریخی و اجتماعی زیادی است و از همین رو شورای عالی معماری و شهرسازی مصوبه‌ای را در قالب ۱۲ بند در خصوص ساماندهی محله بلاغی به دستگاه‌های مرتبط با طرح شهید انصاری در استان اعلام کرد.

مدیریت شهری پیش‌ازاین نیز برای حفظ محله بلاغی همتی از خودش نشان نداده است، سال ۹۶ مدیرکل میراث فرهنگی وقت ضمن تأکید بر اهمیت محله بلاغی بیان کرده است که این گذر تاریخی از عالی‌قاپو تا مقبره حمدالله مستوفی به‌عنوان یک محله توریستی سنگفرش و احیا خواهد شد و بناهایی که به جهت اجرای این طرح خریداری و تخریب شدند با الگوی معماری سنتی قزوین بازسازی و به مراکز عرضه سوغات و پذیرایی تبدیل می‌شوند اما هم‌اکنون در سال ۱۴۰۰ نه‌تنها خبری از گذر نیست بلکه مجوزهایی برای ساخت‌وساز چندین طبقه ارائه می‌شود.

وفق مفاد بند ۴ ـ ۳ مصوبه مورخ ۱۳۹۴/۴/۲۲ شورای عالی شهرسازی و معماری در مورد طرح جامع قزوین، تعداد طبقات در محدوده بافت تاریخی قزوین ۲ و ۳ طبقه روی زیرزمین است. (مطابق طرح مصوب محله بلاغی ۲ طبقه) تعداد طبقات در پهنه‌های مسکونی و محورهای پیرامون محله، با رویکرد اجتناب از تغییرات اساسی در جمعیت محله (با توجه به کمبود سطوح خدماتی و ظرفیت تأسیسات شهری)، تاب‌آوری محله در هنگام بحران (با توجه به ویژگی‌های کالبدی محله) و رعایت ضوابط عمومی حفاظت از بافت‌های تاریخی و ضوابط حرایم آثار تاریخی بر روی نقشه تدقیق شود. تعداد طبقات در پهنه‌های مسکونی حداکثر ۲ طبقه روی زیرزمین و در مورد محورهای پیرامون محله حداکثر ۳ طبقه روی زیرزمین است.

همچنین صدور مجوزهای تخریب، مرمت، نوسازی و پایان کار، منوط به اخذ مجوز استعلام از سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری است، حال باید دید این ساختمان‌ها با مجوز چه کسی در حال بالا رفتن است؟ اگرچه می‌دانم ضابطه ساختمانی مورد تأکید مصوبه کمیسیون ماده پنج (سه‌طبقه روی پیلوت) است که با الگوهای معماری در بافت‌های تاریخی و معماری بومی قزوین هماهنگ نیست.

سمیه مراقی، دبیر انجمن دوستداران یادمان‌ها در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به بافت تاریخی تصریح می‌کند: در همه شهرها ازجمله قزوین به برخی از حوزه‌هایی که از قدیم شکل گرفتند به‌عنوان بافت تاریخی نگاه می‌کنیم، اگر بخواهیم بافت تاریخی را با دهه‌های معاصر مقایسه کنیم، بارزترین تفاوت مسئله دسترسی‌ها است.

وی ادامه می‌دهد: در بافت تاریخی دسترسی‌ها انسان‌محور است و مقیاس و اندازه‌هایی که تعریف‌شده و طبقات مرتبط با تناسباتی است که یک فرد دارد اما در بافت‌های جدید دسترسی اصلی را با ماشین تعریف می‌کنیم، همچنین در مقام مقایسه این بافت‌ها در حاشیه قرار می‌گیرند و همه‌چیز با ماشین تعریف می‌شود یعنی امکاناتی که قرار است به بافت تاریخی ارائه کنیم مانند مواقع بحران و آتش‌سوزی را با ماشین می‌سنجند اگر دسترسی ما با ماشین فراهم باشد این بافت‌ها ارزش دارد در غیر این صورت واجد ارزش نیستند بنابراین بافت‌های توسعه‌یافته شهرها باید دسترسی سواره داشته باشند.

حفظ بافت تاریخی یا توسعه شهری؟

این کارشناس ارشد مرمت بنا و بافت‌های تاریخی تأکید می‌کند: این مفاهیم با بافت تاریخی در تضاد است، ما باید ارزش‌ها را حفظ کنیم از سوی دیگر باید توسعه پیدا کنیم، این اختلاف‌نظر جریان همیشگی بین میراث فرهنگی و مدیریت شهری است چراکه برای شهر یک سازمان و ارگان تصمیم‌گیرنده نیست.

وی یادآور می‌شود: در بافت‌های تاریخی که ثبت می‌شود تنها میراث فرهنگی نیست که می‌تواند دخل و تصرف کند، وقتی صحبت از بافت شهری می‌شود باید مدیریت شهری را بررسی کنیم و ببینم مواجهه مدیریت شهری با بافت‌های تاریخی چه بوده است.

مراقی خاطرنشان می‌کند: در استان قزوین نیز مانند سایر استان‌های کشور نگاه متفاوت نسبت به بافت تاریخی و توسعه‌یافته شهر اعمال نشده است، ما خیلی از ارزش‌های بافت تاریخی را از دست دادیم، مهم‌ترین سرمایه‌ها که ابعاد اجتماعی بافت تاریخی بود را باسیاست‌هایی که برای توسعه داشتیم از دست دادیم.

وی یادآور می‌شود: در حال حاضر در برخی محلات بااینکه بافت نوسازتر و پهلوی‌تر است و دخل و تصرف صورت گرفته است اما به لحاظ اجتماعی انسجام داریم مانند محله بلاغی، اما در خیلی از بافت‌ها بااینکه هنوز هم بخشی از ارزش‌ها باقی‌مانده است اما به‌قدری درگیر مشکلات اجتماعی هستیم که عموماً اولویت چیز دیگری است، هر حرفی که می‌خواهیم بزنیم معضلات اجتماعی پیش می‌آید و مابقی اقدامات و مطالبات به حاشیه می‌رود.

این کارشناس تصریح می‌کند: طبق ضوابط در بافت‌هایی که در فهرست میراث ملی ثبت می‌شود یا در حریم مجموعه یا بنایی قرارگرفته باشد ارتفاع ساخت مجاز ۲ طبقه و نیم است، اما از نگاه کارشناسان میراث فرهنگی بافت‌های تاریخی ارزش دارد حتی اگر ثبت‌ نشده باشد باید آن را حفظ کنیم و اقدامات حفاظتی که زیرمجموعه مرمت است انجام شود.

بی‌توجهی مدیریت شهری به مصوبات شورای عالی معماری

دبیر انجمن دوستداران یادمان‌ها یادآور می‌شود: مصوبات شورای عالی معماری شهرسازی به‌عنوان مصوبات بالادستی باید اعمال شود، مشکل ما این است که نظارت بر قوانین نداریم شورای عالی معماری به‌عنوان تصمیم‌گیرنده کلان کشور تصمیمی درست در مورد بافت تاریخی قزوین می‌گیرد اما مدیریت شهری به آن پایبند نیست، چه کسی باید این موضوع را بررسی کند؟

این کارشناس خاطرنشان می‌کند: مدیریت شهری قزوین ضعف بزرگی دارد و به حفظ بافت تاریخی پایبند نیست و زیرپوستی کارهایش را انجام می‌دهد؛ اتفاقاتی که نباید پیش بیاید را پیش می‌برد درنهایت راهی باقی نمی‌ماند، مثلاً می‌گوید برای فلان پروژه این‌همه هزینه شده است و راه دیگری نداریم و باید بقیه را هم هزینه کنیم؛ بافت انصاری شرقی یکی از بافت‌های تاریخی بود که کمترین معضل اجتماعی را داشت اما با بی‌تدبیری بخشی از آن را خریداری، تخریب و رها کردند حالا مردم مطالبه می‌کنند بیایید ساماندهی کنید و مدیریت شهری هم می‌گوید ساماندهی انصاری شرقی مطالبه مردمی است و باید رسیدگی شود.

وی تأکید می‌کند: شهرداری باید با فعالیت‌های نرم‌افزاری و مشارکتی، نارضایتی مردم را حل کند نه اینکه مجدداً کار را ادامه دهد، درواقع به‌نوعی شهرداری به مردم می‌گوید اگر می‌خواهید کارتان راه بیفتد باید میراث فرهنگی مجوز بدهد و مردم را به‌سوی میراث فرهنگی سوق می‌دهد.

به گزارش ایسنا، نه تنها در محله بلاغی قزوین بلکه در بخش‌های دیگری از از شهر که گاه حتی در حریم آثار تاریخی ثبت ملی شده هم قرار دارد بدون توجه به مصوبات شورای عالی معماری و شهرسازی مدیریت شهری تراکم می‌فروشد و با این روش ساخت‌وساز را رواج می‌دهد و در مقابل برای حفظ بافت تاریخی فرهنگ‌سازی صورت نمی‌گیرد، باید مدیران شهری به افکار عمومی پاسخ بدهند که فروش بافت تاریخی بر چه اساسی صورت گرفته و زمین‌ها توسط چه افرادی خریداری‌شده است و شهر چگونه فروخته می‌شود.

انتهای پیام