محوطه باستانی یئری مشگین شهر؛ شهری با قدمت تمدن مایا

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۷/۰۷/۱ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۰/۰۱/۲۷ به‌روزرسانی شده است.}

«پیر ازمیان»، نام روستایی در اطراف شهر مشگین‌شهر در استان اردبیل است. این روستا در ۳۵ کیلومتری شرق شهر مشگین شهر و ۶۵ کیلومتری شمال غرب شهر اردبیل قرار گرفته است. جمعیت این روستا در حدود چهارصد نفر است. در نزدیکی این روستا محوطه‌ای تاریخی پر از سنگ‌واره های متنوع قرار دارد که به آنجا «شهر یری» یا «شهر یئری» گفته می‌شود. در این مقاله قصد داریم نگاهی به این محوطه تاریخی در استان اردبیل بیندازیم.

معرفی

محوطه باستانی شهر یری در شمال غرب روستای پیرازمیان و در کنار رودی به نام «قره سو» واقع شده است. این محوطه تاریخی درحدود ۴۰۰ هکتار مساحت دارد و از چهار بخش دژ نظامی، معبد، گورستان عصر آهن و قوشاتپه تشکیل شده است.

قدمت قلعه و معبد موجود در این منطقه به ۱۴۵۰ سال قبل از میلاد و قدمت قوشاتپه به حدود ۷ هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. در نزدیکی این محوطه سنگواره‌هایی یافت می‌شوند که هرکدام دارای نقوشی یکنواخت از چهره انسان‌های بدون دهان هستند. درمجموع چیزی در حدود ۲۸۰ سنگواره باستانی در این منطقه به چشم می‌خورند که قدمت آن‌ها چیزی بیش از ۱۰ هزار سال برآورد می‌شود. آن‌ها همچنین دارای ارتفاع‌های متفاوتی از ۷۰ سانتی‌متر تا ۳۶۰ سانتی‌متر هستند.

_{عکس‌ از وب‌سایت تریپ‌یار}

همان طور که اشاره کردیم، روی این سنگ‌ها طرح انسان‌هایی نقش بسته شده است که دست به سینه بوده و معمولا دهان نیز ندارند. فقط یک مجسمه یافت شده که روی آن زنی دارای دهان حک شده است.

در مورد تاریخچه محوطه باستانی یری بین باستان‌شناسان اختلاف نظرهایی وجود دارد؛ به‌عنوان مثال، برخی ادعا دارند که پیچیدگی‌های یک تمدن قدیمی در این محوطه وجود دارد یا برخی می‌گویند که این محوطه یک رصدخانه در دوران باستان بوده است.

تاریخچه اکتشاف

این منطقه برای اولین بار توسط یک باستان‌شناس خارجی به نام «چارلز برنی»در سال ۱۹۴۷ میلادی مورد کاوش قرار گرفت. وی این محوطه را با نام «قلعه ارجق» معرفی کرد.

در دفعات بعدی که این مکان مورد کاوش قرار گرفت، چهار بخشی که پیش از این به آن اشاره کردیم، کشف شدند و با انجام مطالعات بیشتر یافته‌های جدیدی نیز در مورد این مکان و تاریخچه آن به دست آمد.

_{عکس‌ از وب‌سایت ویکی پدیا}

سنگواره‌های مرموز

شاید جالب‌ترین بخش این محوطه تاریخی همین سنگواره‌ها باشند که هنوز رازهای پنهان آن‌ها به‌طور کامل شاید کشف نشده باشد.

یک باستان‌شناس ایرانی به نام «علیرضا هژبر نوری» در مورد عجیب بودن این منطقه به این نکته اشاره کرده است که در شهر یئری درمجموع ۵۳۷ استل در معبد یافت شده است که در هیچ جایی از دنیا نطیر ندارد. وی اضافه کرده است که به‌عنوان مثال، مکان مشابهی در ترکیه با فقط ۳۰ استل و در آذربایجان با یک عدد وجود دارد.

حفاظت نادرست و خطر نابودی

سنگواره‌های منطقه باستانی شهر یری، علی‌رغم ارزش بالایی که از نظر تاریخی دارند، چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند. یکی از مشکلاتی که در مورد آن‌ها وجود دارد، این است که این سنگواره‌ها هزاران سال در زیر خاک قرار گرفته و به آن شرایط عادت کرده بودند. در نتیجه در طول این هزاران سال با املاح و مواد موجود در خاک و به‌طور کلی با شرایط طبیعت تنظیم شده بودند. پس با بیرون کشیده شدن آن‌ها و در معرض جریان هوا قرار گرفتن آن‌ها موجب ایجاد تغییراتی شده است.

_{عکس‌ از ویکی پدیا}

البته شایان ذکر است که طبق گفته‌ یکی از مسئولان سابق میراث فرهنگی استان اردبیل، در سال ۱۳۸۳ دوباره برای حفاظت از این سنگواره‌ها، اقدام به دفن دوباره آن‌ها در زیر خاک شده بود؛ ولی بعدا دوباره بدون طراحی برنامه خاصی برای محافظت از آن‌ها، از خاک بیرون کشیده شده‌اند.

حتی در سال‌های گذشته ادعاهایی در مورد سرقت برخی از سنگواره‌ها نیز مطرح شده است که البته نمی‌توان به‌طور قطع آن‌ها را تایید کرد.

در هر حال، واضح است که این سنگواره‌ها در شرایطی از دل خاک بیرون کشیده شده‌اند که عملا حفاظت مناسبی از آن‌ها صورت نمی‌گیرد و برنامه‌ریزی قوی برای این کار نیز وجود ندارد. ضمن اینکه بودجه کافی برای این امر نیز اختصاص داده نمی‌شود.

در پایان باید اذعان کرد که شهر یری یک محوطه باستانی بسیار ارزشمند در استان اردبیل است که با وجود تمام جذابیت‌ها و زیبایی‌هایی که دارد و اسرار فراوانی که در دل خود دارد و می‌تواند گرداشگران فراوانی نیز به خود جذب کند؛ اما با بی‌مهری مواجه شده و آنطور که شایسته این منطقه ارزشمند است، از آن حفاظت به عمل نمی‌آید؛ ولی امیدواریم در سالیان آینده به شهر یئری توجه بیشتری شده و عرصه برای رونق گردشگری فراهم شود.

_{عکس‌ کاور از ویکی پدیا}