قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز چگونه موقعیت ایران را در منطقه ارتقا می‌دهد؟

مهسا مژدهی: قرار است گاز ترکمنستان از این پس از راه ایران به آذربایجان منتقل شود. در قرارداد سواپ گازی بین سه کشور مشخص شده که همکاری های انرژی بین سه کشور گسترش چشم گیری پیدا می کند. در این میان برخی از روابط سیاسی با این دو کشور که پیش از این کم رنگ بوده و یا حتی تنش هایی داشته، بر اثر همکاری های اقتصادی می تواند  گسترش پیدا کند. این قرارداد طرفداران و مخالفان زیادی دارد اما نخستین اقدام دیپلماتیک دولت رییسی است که به سرانجام رسیده است.

در هوشمند نیوز با محسن پاک آیین کارشناس مسایل بین الملل به گفتگو نشسته ایم:

قرارداد سوآپ نخستین دستاورد دیپلماتیک دولت سیزدهم است که به تازگی بسته شده. اهمیت چنین قراردادی برای ایران در چیست؟

قراردادی که امضا شد در واقع اینگونه اجرا می شود که سالیانه بین یک و نیم تا دو میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان به اذربایجان از مسیر ایران منتقل شده یا به اصطلاح سوآپ می شود. ما گازمان را در مرز ترکمنستان دریافت می کنیم و بعد در استارا از مسیر خط لوله ای که به باکو می رود آن را به اذربایجان تحویل میدهیم. به این شکل روزانه دو میلیون متر مکعب گاز تحویل داده می شود.

اثار مثبت این شکل از همکاری کم نیست و چند بعد دارد. در بعد سیاسی نشان دهنده اراده سیاسی ایران است برای تقویت روابط با کشورهای همسایه و ترمیم روابط با برخی از کشورهایی که با آنها اختلاف نظر داشته ایم و ما مدتها بر سر انتقال گاز از ترکمنستان به ایران اختلاف نظر داشتیم. این کشور معمولا در مقاطعی قیمت گاز را افزایش می داد. به خصوص در زمستان در مناطق شمال و شمال شرقی کشور به ویژه مثلا خراسان شمالی و جنوبی و رضوی با مشکل گاز مواجه بودیم. یکی از اثار مثبت این ماجرا این است که گاز را تحویل گرفته و می توانیم در این مناطق تزریق کنیم و در مناطقی مانند استارا که گاز بیشتر است، می توانیم گاز را به اذربایجان بدهیم. لذا این مشکلی که ممکن است در شمال شرق برای ما پیش بیاید حذف می شود.

از طرف دیگر ما سالیان سال است که گاز اذربایجان را از نخجوان سواپ میکنیم. این مرحله همکاری ما را افزایش می دهد. قبلا یک میلیارد مترمکعب را در سال از گاز اذربایجان را به نخجوان می فرستادیم و الان هم دو میلیارد از گاز ترکمنستان را می فرستیم به نخجوان. لذا همکاری های کلی ما با باکو هم میزانش افزایش پیدا می کند.

منافع این اقدام برای هر سه کشور است و ما به طور طبیعی حق ترانزیت هم دریافت می کنیم که رقم آن البته هنوز اعلام  نشده و مشخص نیست. لذا اقدامات انجام شده در مجموع اقدامی مثبت و خوب و مفید برای تقویت سیاسی روابط بین ایران و اذربایجان و ترکمنستان است. این قرارداد همچنین نشاندهنده اراده هر سه کشور است برای اینکه بتوانند شرکای اقتصادی خوبی برای هم باشند.

آیا این اتفاق به تهران کمک می کند که روابط سیاسی خود را با کشورهای آذربایجان و ترکمنستان کمک کند؟

وقتی همچین قراردادی اجرا می شود و وزرای دو کشور قرارداد را امضا می کنند به این معناست که اراده سیاسی هر سه کشور بر تقویت روابط استوار است. اگر به سابقه روابط نگاه کنیم که در مقاطعی روابط با ترکمنستان به دلیل بحث انرژی و گاز و مسائل ترانزیتی به مشکل بر می خورده و در هفته های اخیر هم برخی ازسو تفاهم ها و اختلاف نظرها با اذربایجان اتفاق افتاده بود که حتی به درگیری لفظی مقامات کشورها کشید. در این مقطع وقتی سه کشور گفتگو می کنند و به توافق می رسند به این معناست که به دنبال تقویت روابط و مراقبت از آن است. ارتباطات را هم می خواهند تقویت کنند که نشاندهنده این است که کشورها به دنبال تامین منافع اقتصادی خود هم هستند. بنابراین می توانیم بگوییم که سواپ گازی و قراردادی که امضایش منافع هر سه را تامین خواهد کرد.

یک بحثی که در مورد این اتفاق مطرح شده، کم شدن فشار تحریم بر روی ایران با توافقاتی از این دست است. یعنی هر چقدر اقتصاد ایران به کشورهای منطقه گره بخورد دست تحریم کنندگان بسته تر خواهد بود. چنین موضوعی چقدر در این قرارداد موثر است؟

به هر میزان که ارتباطات اقتصادی ما با همسایگان تقویت شودُ به طور طبیعی آثار تحریم ها مرتفع می شود. البته ما باید بسیار مراقب باشیم که دچار افراط و تفریط نشویم. این اقدام بسیار خوبی بوده که بین سه کشور اتفاق افتاده و قطعا در مسیر مدیریت تحریم ها بوده. اما اینطور نیست که با این قرارداد تحریم ها لغو شده یا بی اثر شود. این کار مثبتی بوده و به هر میزانی که همکاری های اقتصادی ما بیشتر شود، به طور طبیعی آثار کارآمدی تحریم کاهش می یابد و ما فضاهای بیشتری را برای مدیریت تحریم و عبور از این مساله پیدا می کنیم.

آیا سواپ کمک می کند که ایران تبدیل به قطب انرژی در منطقه شود؟

این یک قرارداد است که برای ایران بسیار مفید است. اینکه بگوییم که قطب انرژی منطقه می شود یا نه، بهتر است اینگونه به موضوع نگاه نکنیم. ایران یکی از قطب های انرژی بوده. به خاطر وجود ذخایر نفت و گاز در دریای عمان قطب بوده. این قراردادی هم که امضا شد به طور طبیعی نقش ایران در حوزه انرژی را در منطقه تقویت می کند. اما اینکه به خاطر قرارداد سواپ تبدیل به قطب انرژی شود اینطور نیست. حضور ما در حوزه انرژی در شمال کشور با این اتفاق افزایش پیدا می کند. قبلا این مساله فقط در جنوب و حوزه خلیج فارس بوده اما با سواپ گازی در حوزه شمال هم دارای نفوذ می شویم.

>>> این مطالب را هم بخوانید:
دولت‌های قبلی ایران چه نقشی برای عضویت در شانگهای ایفا کردند؟
عضویت در شانگهای چه مزایایی برای ایران دارد؟
بازتاب عضویت ایران در سازمان شانگهای در رسانه‌های خارجی

۳۱۱۳۱۲/۲۳