قدیمی‌ترین سازه‌های جهان؛ سفر به آغاز معماری بشر

بشر از دیرباز بناهایی برای پناه گرفتن از باران، پرستش خدایان، یادبود مردگان یا بزرگداشت جایگاه خاص افراد جامعه، از کاهنان تا فرمانروایان، ساخته است این ساختمان‌های کهن که قدمت بعضی به حدود ۱۲,۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد، نگاهی کمیاب به آغاز معماری و تمدن ارائه می‌کنند. این سازه‌ها نخستین تجربه‌های بشر در ساخت‌وساز پایدار بودند که با ابتدایی‌ترین ابزارها ساخته شدند؛ اما دوام آوردند و حتی امپراتوری‌ها و تمدن‌های مختلف را پشت سر گذاشتند. در ادامه، ۱۲ نمونه از قدیمی‌ترین ساختمان‌های پابرجای جهان معرفی می‌شوند. (AD Middle East)

• قدمت ساخت: ۱۲۵۰ قبل از میلاد

زیگورات چغازنبیل، بزرگ‌ترین زیگورات جهان، در شهر شوش در استان خوزستان و در جنوب غربی ایران قرار دارد. این بنا اولین اثر تاریخی ایران بود که در سال ۱۹۷۹ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این زیگورات، معبدی است که توسط ایلامیان در ستایش ایزد نگهبان شوش ساخته شد. زیگورات‌ها سازه‌هایی عظیم و مطبق هستند که به شکل هرمی پلکانی، با طبقاتی که به تدریج به سمت بالا کوچک‌تر می‌شوند، ساخته می‌شدند و از آن‌ها برای نگهداری مجسمه‌های خدایان و برگزاری مراسم مذهبی استفاده می‌کردند.

عکاس: ninara / ویکی پدیا

• قدمت ساخت: سال ۱۲۵ میلادی

معبد «پانتئون» (Pantheon) یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های پایتخت ایتالیا است و تصور اینکه رومی‌ها ۲,۰۰۰ سال پیش بنایی با تناسبات کامل ساخته‌اند، برای هر گردشگری شگفت‌انگیز تلقی می‌شود؛ چراکه ارتفاع این معبد دقیقا برابر قطر آن است. رومیان با استفاده از تکنیک‌های نوآورانه بتن، شاهکاری خلق کردند که بزرگ‌ترین گنبد بتنی غیرمسلح جهان را در بر می‌گیرد. از سال ۲۰۲۳، ورود گردشگران به این بنای گنبدی‌شکل پانتئون با پرداخت هزینه ممکن است.

عکاس: Francesco Riccardo Iacomino / admiddleeast.com

• قدمت ساخت: سال ۷۰ تا ۸۰ میلادی

بی‌گمان مشهورترین بنای کلاسیک رم، «کولوسئوم» (Colosseum) است. این آمفی‌تئاتر عظیم با نام رسمی «آمفی‌تئاتر فلاویان» (Amphiteatrum Flavium) در سال ۸۰ میلادی افتتاح شد و بیش از ۵۰,۰۰۰ تماشاگر را در جایگاه‌های منظم خود جای می‌داد. علاوه بر اهمیت در تاریخ معماری، کولوسئوم با نبردهای خونین گلادیاتورها، جایگاه خود را در فرهنگ عامه نیز تثبیت کرده است.

عکاس: ALBERTO PIZZOLI / Getty Images

• قدمت ساخت: سال ۱۶ پیش از میلاد

در شهر آفتابی «نیم» (Nîmes) در جنوب فرانسه، معبد مستطیل‌شکل «مزون کاره» (Maison Carrée) با ستون‌های ظریف و سرستون‌های کنده‌کاری‌شده‌اش به‌طور شگفت‌انگیزی از دوران روم باستان بر جای مانده است. این معبد که با نام «مایسون کاری» هم شناخته می‌شود، در نزدیکی، آمفی‌تئاتری باشکوه و قناتی سه‌طبقه، ترکیبی شگفت‌انگیز از مهندسی باستانی را برای علاقه‌مندان به تاریخ فراهم می‌کنند.

عکاس: نامشخص / shutterstock

• قدمت ساخت: سال ۱۴۰ پیش از میلاد

در شهر مقدس «آنورادهاپورا» (Anuradhapura) در مرکز سریلانکا، استوپای عظیم بودایی «رووانولیسایا» (Ruwanwelisaya) بیش از ۲,۰۰۰ سال است که محل زیارت محسوب می‌شود. این استوپا با گنبد سفید عظیم، بقایای پیکر مقدس بودا را در خود جای داده است. شکل نیم‌کره‌ای کامل معبد با دیواری مزین به ۱۹۰۰ مجسمه فیل احاطه شده است. سیستم پیچیده زهکشی و ملات آهکی خاص نیز از عوامل اصلی ماندگاری این بنا در برابر باران‌های موسمی و زمین‌لرزه‌ها بوده و آن را برای ۲۲ قرن، سالم و فعال نگه داشته است.

عکاس: Dallas and John Heaton / admiddleeast.com

• قدمت ساخت: ۲۴۶ تا ۲۰۸ پیش از میلاد

آرامگاه نخستین امپراتور چین در نزدیکی «شی‌آن» (Xi’an) طی ۳۸ سال ساخته شد و تنها بخشی از آن کاوش شده است. مشهورترین کشف در این مجموعه، سال ۱۹۷۴ اتفاق افتاد؛ زمانی که کشاورزی محلی هنگام حفر چاه به ارتش سفالی رسید. این ارتش شامل حدود ۸,۰۰۰ سرباز، ۱۳۰ ارابه با ۵۲۰ اسب و ۱۵۰ نفر سواره‌نظام است که تنها بخشی از آن‌ها تاکنون کشف شده‌اند. متون باستانی از رودهای جیوه در تالار اصلی سخن می‌گویند و آزمایش‌های علمی نیز میزان بالای جیوه در خاک اطراف آرامگاه را تایید کرده‌اند.

عکاس: Wang Yukun / admiddleeast.com

• قدمت ساخت: سال ۳۰۰ پیش از میلاد

«استوپای سانچی» (Sanchi Stupa) در مرکز هند، به دستور امپراتور «آشوکا» (Ashoka) در قرن سوم پیش از میلاد ساخته شد و یکی از برجسته‌ترین بناهای اولیه بودایی محسوب می‌شد. ظرافت حیرت‌انگیز سنگ‌تراشی این استوپا که به دست هنرمندان عاج‌تراش انجام شده است، همچنان بازدیدکنندگان را شگفت‌زده می‌کند.

عکاس: Anders Blomqvist / admiddleeast.com

• قدمت ساخت: سال ۴۳۲ تا ۴۴۷ پیش از میلاد

معبد «پارتنون» (Parthenon) در فراز آکروپولیس، برای بیش از ۲,۵۰۰ سال بر شهر آتن سایه افکنده است. این معبد در طول تاریخ بارها تغییر کاربری یافته و آسیب‌های بسیاری دیده است که از جمله آن می‌توان ماجرای تبدیل پارتنون به کلیسا و مسجد یا انفجار مهیبی را برشمرد که به‌واسطه هجوم ونیزی‌ها در سال ۱۶۸۷ میلادی رخ داد. با این همه، جزئیات معماری بنا پس از سرگذشتی پرفراز و نشیب، هارمونی بصری کاملی ایجاد می‌کند و الهام‌بخش معماری مدنی در سراسر جهان شده است.

عکاس: George Pachantouris / admiddleeast.com

• قدمت ساخت: سال ۵۳۰ پیش از میلاد

یکی از ده‌ها میراث جهانی یونسکو در ایران، آرامگاه کوروش بزرگ است؛ بنایی ساده اما باشکوه در دشت‌های بادخیز استان فارس. این مقبره بخشی از مجموعه پاسارگاد، نخستین پایتخت هخامنشیان، است. کوروش بنیان‌گذار امپراتوری ایران، پاسارگاد را در سده ششم پیش از میلاد بنا کرد. ساختار ساده و مینیمالیستی مقبره کوروش با ۶ پله و اتاقکی کوچک با سقف شیروانی، از سنگ‌های عظیم آهکی ساخته شده و به‌قدری مستحکم است که با گذشت بیش از ۲۵۰۰ سال، همچنان تاب‌‌آوری دارد.

عکاس: Raffaele Nicolussi / admiddleeast.com

• قدمت ساخت: ۲,۱۰۰ سال پیش از میلاد

زیگورات‌ها، سکوهای عظیم پلکانی بودند که زمین را به آسمان پیوند می‌دادند و ساختاری همانند اهرام مصر داشتند؛ اما به‌عنوان معابد استفاده می‌شدند و فاقد کاربری آرامگاهی بودند. نخستین نمونه پابرجا در جنوب عراق، نزدیک محل تلاقی دجله و فرات، «زیگورات اور»‌ (Ziggurat of Ur) است. این زیگورات با سه طبقه از خشت‌های خام پوشیده‌شده با آجر پخته و قیر، هزاران سال در برابر شرایط بیابانی دوام آورده است.

عکاس: Richard Sharrocks / admiddleeast.com

• قدمت ساخت: ۲,۵۶۰ سال پیش از میلاد

اهرام ثلاثه جیزه در مقیاس و شکوه شگفت‌انگیز هستند؛ چیزی فراتر از آنچه عکس‌ها نشان می‌دهند. بزرگ‌ترین آن‌ها، «هرم خوفو» (Khufu)، حدود ۴,۵۰۰ سال پیش ساخته شد و با ارتفاع ۱۳۸٫۸ متر برای بیش از ۳,۸۰۰ سال بلندترین سازه دست‌ساز بشر بود. دقت ساخت این هرم حیرت‌انگیز است؛ پایه هرم تنها ۲٫۱ سانتی‌متر اختلاف سطح دارد و اضلاع آن با دقت ۰٫۰۵ درجه رو به شمال قرار گرفته‌اند. درون هرم نیز اتاق‌های متعددی از جمله تالار شاه با تابوت عظیم گرانیتی قرار دارد که نشان‌دهنده توانایی فنی تمدنی است که حتی ابزار آهنی نداشت.

عکاس: نامشخص / lonely planet

• قدمت ساخت: ۲۶۶۷ تا ۲۶۴۸ پیش از میلاد

هرم پلکانی «جوسر» یا «زوسر» (Djoser) در شش طبقه، ۶۲ متر بالاتر از بیابان «سقاره» (Saqqara) قرار گرفته و حلقه‌ای گمشده در تحول معماری و نخستین بنای سنگی عظیم در جهان محسوب می شود. هرم جوسر، حدود یک قرن پیش از هرم خوفو ساخته شده است. مجموعه پیرامون این هرم آن با مساحت ۴۰ هکتار شامل حیاط‌های آیینی، معابد و ورودی‌های ستون‌دار است که به الهام‌بخش معماری مصر باستان در هزاران سال بعد تبدیل شد.

عکاس: George Pachantouris / admiddleeast.com

نظر شما درباره بناهای باستانی به‌جای‌مانده از تمدن‌های دور چیست؟ کدام بنا بیشتر توجه شما را جلب کرد؟ کدام بناهای باستانی دیگر را می‌توان در این فهرست برشمرد؟ نظر و دانسته‌های خود را با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

منبع عکس کاور: bbc.com | عکاس: نامشخص (زیگورات چغازنبیل)