قانون بیطرفی و بحران اوکراین

بیطرفی هنگام مخاصمه مسلحانه یا به عبارت ساده وقوع جنگ معنی پیدا می کند. آیا بین روسیه و اوکراین جنگی اتفاق افتاده است؟ روسیه اصرار دارد که این یک عملیات ویژه است و جنگ نیست. اما از دیدگاه حقوق بین الملل همینکه دو طرف درگیر شدند و اولین گلوله به سمت یکی از طرفین شلیک شد مخاصمه مسلحانه یا همان جنگ شروع شده است. حتی اگر روسیه و اوکراین هر دو بگویند که جنگی رخ نداده است از منظر حقوق بین الملل این یک جنگ است. لفاظی و بازی با کلمات نمی تواند باعث تغییر در یک وضعیت حقوقی شود. 

احتمالا یکی از دلایل پرهیز روسیه از توصیف عملیات خود بعنوان جنگ ترس از عواقب حقوقی آن و شناسایی او بعنوان کشور متجاوز است. شناسایی یک کشور بعنوان تجاوزگر عواقب حقوقی سنگینی دارد. ضمن اینکه اگر مطابق حقوق بین الملل تجاوز روسیه مسجل باشد آنگاه در هر صورت اشغال امری موقتی است و باید برطرف شود و در این صورت کریمه، دونتسک و لوهانسگ هم مشمول تقاضای رفع اشغال خواهند شد. حداقل این امکان محکم و قوی حقوقی برای اوکراین ایجاد خواهد شد. 

لذا روسیه ناچار باید آنقدر اوکراین و حامیان آن را تحت فشار قرار دهد که حاضر باشند با یک توافق یکجانبه به نفع روسیه برسند. امکان انعقاد چنین توافقی در حالت آزادی اراده اوکراین و عدم اکراه اندک است و در صورت انعقاد اوکراین به فاصله کوتاهی آن را لغو خواهد کرد. 

اما وضعیت حقوقی سایر کشورها بخصوص اروپا و آمریکا و چین چگونه است؟ آیا کشورهایی که به یکی از طرفین کمک و سلاح، تجهیزات، و لجستیک به آنها می فروشند می توانند ادعای بیطرفی کنند؟

حقوق بین الملل بخصوص کنوانسیونهای پنجم و سیزدهم لاهه وظایف کشورهای بیطرف در یک مخاصمه مسلحانه را تا حدودی روشن کرده است. روشن ترین وظایف این است که از سرزمین کشور بیطرف بعنوان پایگاه برای حمله به یکی از طرفین مخاصمه مسلحانه استفاده نشود.

دوم ارسال سلاح، تجهیزات، کالاهای مورد نیاز سربازان و نظامیان حتی توسط بخش خصوصی کشور بیطرف آن را از بیطرفی خارج کرده و می تواند یک هدف مشروع برای نیروهای مسلح تلقی گردد. لذا با توجه به همکاری بیش از حد کشورهای همسایه اوکراین از جمله لهستان که اصرار داشت هواپیماهای میگ خود را در اختیار اوکراین قرار دهد می توانند توسط روسیه مورد هدف قرار گیرند یا حداقل کاروانها، کشتی ها و هواپیماهایی که سلاح و تجهیزات به اوکراین حمل می کنند برای نیروهای روسیه یک هدف مشروع خواهند بود.

البته بین بیطرفی و غیر درگیر بودن در مخاصمه مسلحانه تفاوت وجود دارد. بیطرفی یک وضعیت حقوقی است که شرایط خاص خود را دارد و باید توسط هر دو طرف مخاصمه مورد شناسایی قرار گیرد. کشورهای اروپایی و آمریکایی بیطرف نیستند بلکه بنفع اوکراین جانبدار هستند ولی هنوز در وضعیت غیر درگیر قرار دارند.

آمریکا مانند سایر موارد تعریف خاصی از بیطرفی دارد. آنها معتقدند که آمریکا در مخاصمات مسلحانه بیطرف خیرخواه است. ارسال سلاح توسط آمریکا به کشوری که مورد تجاوز قرار گرفته است مطابق فصل هفتم منشور ملل متحد و علیه تجاوزگری محسوب می شود و آمریکا از حالت بیطرفی خارج نمی کند. البته لفاظی و بازی با کلمات توسط آمریکا نیز نمی تواند وضعیت حقوقی را تغییر دهد.

این وضعیت خاص امکان حمله هوایی یا موشکی یا هر روش حمله دیگز روسیه به کشورهای همسایه یا محموله های آنها را فراهم می کند. چنین حمله ای ناتو را وارد معرکه کرده و ممکن است بحران را تشدید نماید. برای عدم ورود مستقیم ناتو به این مخاصمه روسیه بسیار خویشتنداری کرده و این کار را انجام نخواهد داد. ولی در صورت طولانی شدن جنگ و افزایش حجم این محموله های ارسالی نهایتا روسیه مجبور به این کار خواهد شد. 

از هر زاویه که به این بحران بنگریم بعدی از ابعاد پیچیدگی و ترسناکی آن پیدا خواهد شد.

۳۱۱۳۱۱