فرهنگ سامورایی، فلسفه تلفیقی ژاپنی از هنر و جنگاوری

_{منبع: buzzfeednews – عکاس: Felice Beato}

فرهنگی که در دربار امپراتوری شکل گرفته بود، ژاپن سده دوازدهم را کشوری پیشرفته و هنرپرور نشان می‌داد؛ اما اوضاع در خارج از پایتخت، یعنی شهر «کیوتو» (Kyoto) تفاوت داشت. بسیاری از مناطق، تحت سلطه قبیله‌های سامورایی بودند و طایفه «تایرا» (Taira) و «مینامتو» (Minamoto) بیشترین قدرت را در دست داشتند.

تایرا و مینامتو دو خاندان‌‌ قدیمی عالی‌رتبه بودند که در قرن نهم میلادی، شهر کیوتو را ترک کردند. آن‌ها از سمت امپراتور وقت دستور داشتند تا قدرت او را در سرزمین‌های دوردست استحکام بخشند. این موضوع تا اوایل قرن ۱۲ میلادی ادامه داشت و به‌تدریج زمینه خشونت و بی‌قاعدگی را فراهم ساخت.

جنگ «گنپی» در سال ۱۱۸۰ میلادی آغاز شد و پنج سال به طول انجامید

قبایل مینامتو و تایرا، مراکز حکومتی خود را به‌سمت کیوتو ترک کردند و برای کسب قدرت بیشتر به مبارزه با هم پرداختند. این درگیری‌های خونین که به جنگ «گنپی» (Genpei) معروف هستند، در بین سال‌های ۱۱۸۰ تا ۱۱۸۵ میلادی به وقوع پیوستند.

جنگ گنپی، یکی از نبردهای سرنوشت‌ساز و مهم تاریخ ژاپن بود که سرانجام با پیروزی قبیله مینامتو به پایان رسید. در نتیجه این نبرد، نخستین حکومت دیکتاتوری ژاپن توسط «مینامتو یوریتمو» (Minamoto Yoritomo) در شرق کیوتو پایه‌ریزی شد. او شهر «کاماکورا» (Kamakura) را به‌عنوان مرکز فرماندهی‌اش انتخاب کرد و بعدها لقب «شوگون» (Shogun)، به‌معنای دیکتاتور نظامی را به خود اختصاص داد. نظام شوگون‌سالاری یا «شوگونات» (Shogunate) تا میانه‌های قرن ۱۹ میلادی ادامه داشت.

با به روی کار آمدن یوریتمو، قدرت امپراتور روزبه‌روز کاهش یافت. او پس از مدت کوتاهی، نقش یک فرمانروای پوشالی را گرفت و اداره کشور به دست شوگون‌ها افتاد. عصر انتقال قدرت از شهر کیوتو به کاماکورا را می‌توان دوران شکوفایی سامورایی‌ها دانست؛ طبقه‌ای از اشراف نخبه و جنگجو که به خدمت حاکمان محلی، «دایمیو» (Daimyo)، درآمدند.

_{منبع: highexistence}

دلاوری، جوانمردی و وفاداری سامورایی‌ها، افسانه‌ای بیش نیست. در واقع قدرت‌گیری و تسلط آن‌ها بر ژاپن، به‌شکل اجتناب‌نا‌پذیری خشونت را در این کشور همه‌گیر کرد. این افراد که در بالاترین طبقه اجتماع قرار داشتند، تمام عمر خود را وقف جنگ کرده بودند.

یوریتمو که قدرت اصلی را در دست داشت، با تربیت سامورایی‌ها به برتری بیشتری رسید. این دوره، «ادو» (Edo) نام گرفت و حدود ۲۴۰ سال به طول انجامید. در این مدت، هیچ خطر جدی از سمت کشورهای دیگر  ژاپن را تهدید نمی‌کرد. تنها در سال‌های ۱۲۷۴ و ۱۲۸۱ میلادی، امپراتور مغول چین تلاش کرد تا از طریق کره، این کشور را مورد حمله قرار دهد؛ اما سامورایی‌ها با یکدیگر متحد شدند و توانستند در این نبردها پیروز شوند.

وجود دشمن مشترک تنها دلیل اتحاد سامورایی‌ها با یکدیگر بود. طولی نکشید که با از بین رفتن آن، کشور ژاپن درگیر جنگ‌های داخلی شد. این جنگجویان تاریخی تا سال ۱۳۳۳ میلادی به مبارزه باهم پرداختند؛ تا اینکه امپراتور وقت، «گو دایگو» (Go Daigo)، شوگون‌ها را به چالش کشید و نبرد بزرگی به راه انداخت.

نتیجه جنگ بین دایگو و سامورایی‌ها چیزی به‌جز شکست و تبعید او نبود. «آشیکاگا تاکائوجی» (Ashikaga Takauji) که به‌عنوان یکی از بی‌رحم‌ترین جنگاوران تاریخ شناخته می‌شد، فرد دیگری را بر تخت پادشاهی نشاند. فرمانروای جدید نیز او را به‌عنوان نخستین شوگون آشیکاگا منصوب کرد.

دایگو نیز بیکار ننشست. او در محل تبعید خود یک ارتش تشکیل داد و مخالفان تاکائوجی را بر ضد او شوراند. این ماجرا ۶۰ سال به طول انجامید. سرانجام در سال ۱۳۹۲ میلادی، سومین شوگون آشیکاگا موجب برقراری صلح شد. این شوگون که «یوشیمیتسو» (Yushimitsu) نام داشت، یکی از رهبران قدرتمند و بلندپرواز تاریخ ژاپن بود. او دربار خود را به مهد نوآوری فرهنگی تبدیل کرد و هنر را در سراسر کشور گسترش داد. به‌طور کلی، این برهه را می‌توان به‌عنوان عصر طلایی ژاپن در نظر گرفت.

_{منبع:  japanwondertravel}

در همین دوره باغ‌های ذن (Zen)، گل‌آرایی، نقاشی با جوهر و مراسم چای رواج یافتند. نمایش‌هایی که در سده یازدهم میلادی ابداع شده بودند، تغییر کردند، با اضافه شدن رقص و تک‌خوانی اپرایی به برنامه‌هایی نمادین و قاعده‌مند تبدیل شدند.

باغ‌های ذن که در ژاپن کاره‌سان‌سویی (Karesansui) نام داشتند، محوطه‌هایی پوشیده از سنگ، شن و ماسه بودند که در معابد‌ ساخته می‌شدند و راهبان ذن در آن‌ها، به تمرین تمرکز می‌پرداختند. آن‌ها با استفاده از شن‌کش‌های چوبی بلندی، شیارهایی روی سطح ماسه‌های ایجاد می‌کردند و آن را نمادی از آب می‌دانستند. انتخاب نوع و نحوه چیدمان سنگ‌ها در ساخت باغ اهمیت بسیاری داشت. ژاپنی‌ها معتقد بودند اگر باغی بدون دقت کافی بسازند، دچار بدبختی خواهند شد. 

با وجود پیشرفت‌های به دست آمده در عصر ادو، شرایط جامعه همچنان بی‌قاعده و بی‌ثبات بود. دایمیوها (Daimio)، زمین‌داران بزرگ، وفاداری چندانی به شوگونات نداشتند. آن‌ها بر نواحی ایالتی حکومت می‌کردند و پس از شگون‌ها، قدرتمندترین قشر جامعه به شمار می‌رفتند. این جنگسالاران خشن را می‌توان به‌عنوان اربابان دوره ادو معرفی کرد. دایمیوها اغلب سامورایی‌ها را به خدمت گرفته و ارتش‌های اختصاصی خود را تشکیل داده بودند. آن‌ها در سال ۱۴۶۷ میلادی وارد جنگ با یکدیگر شدند؛ بدین‌ترتیب شدت جنگ‌های داخلی در ژاپن افزایش یافت.

ژاپن در سال ۱۶۳۵ میلادی، مرزهای خود را به روی غربی‌ها بست تا از تاثیرات فرهنگی و مذهبی آن‌ها بر کشور جلوگیری کند؛ فقط گروه کوچکی از بازرگانان هلندی توانستند پایگاه تجاری خود را در جنوب توکیو حفظ کنند. شهروندان نیز دیگر اجازه خروج از کشور را نداشتند و کسی که از این قانون سرپیچی می‌کرد، اعدام می‌شد. 

قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم میلادی، سال‌های سختی برای مردم ژاپن بود؛ چنان که قحطی شدید و تلاش‌های ناموفق برای اصلاحات سیاسی سبب نارضایتی‌های بسیار شدند. ملت ژاپن دریافتند نظام شوگونی انعطاف لازم برای رفع چالش‌های جدید را ندارد.

در سال ۱۸۵۴ میلادی، انزوای ژاپن به پایان رسید؛ اولین پیمان تجاری بین شوگون‌سالاری «تکوگاوا» (Tokugawa) و آمریکا بسته شد. این اتفاق را می‌توان آغازگر زوال قدرت سامورایی‌ها دانست. پس از آمریکا، روسیه و انگلستان هم وارد تجارت با ژاپنی‌ها شدند؛ بنابراین موجی از نارضایتی در حزب محافظه‌کار به راه افتاد. بسیاری از اعضای این تشکل، جنگاوران سامورایی بودند و درباره فاصله جامعه از ارزش‌ها ابراز نگرانی می‌کردند.

ژاپن که دیگر مسیر غربی شدن را در پیش گرفته بود، تصمیم گرفت ارتشی منظم تشکیل دهد؛ همین موضوع نقش سامورایی‌ها را به مرور کم‌رنگ‌تر کرد. سرانجام در سال ۱۸۶۸ میلادی، آخرین شگون تکوگاوا قدرت خود را تسلیم امپراتور کرد. او نیز خود را «میجی» (Meiji)، یعنی پادشاه روشن‌ضمیر، نامید. بدین‌ترتیب، عصر ادو به پایان رسید و دوره جدیدی در تاریخ ژاپن آغاز شد.

سبک زندگی سامورایی

منبع: buzzfeednews – عکاس:  André-Adolphe-Eugène Disdéri (راست) – Suzuki Shin’ichi I (چپ)

اغلب سامورایی‌ها پیش از باز شدن مرز‌ها و مراوده با اروپایی‌ها، به آیین «شینتو» (Shinto) باور داشتند؛ تنها تعداد کمی از آن‌ها بودائی بودند. در سال ۱۵۴۹ میلادی، مسیحیت برای اولین بار وارد ژاپن شد. به همین خاطر، موج جدیدی از تحکیم شینتوئیسم و مخالفت با تاثیرات خارجی به راه افتاد.

دین مسیحیت که توسط «سنت فرانسیس خاویر» (St. Francis Xavier) به این کشور راه یافته بود، تا سده هفدهم میلادی رونق داشت؛ اما پس از آن ممنوع شد و سامورایی‌ها نوکیشان مسیحی را سرکوب کردند.

شینتوئیسم مذهب باستانی ژاپنی‌ها بود و «کامی‌ها» (Kami) یا روح طبیعت را تقدیس می‌کرد. این مذهب در سده ششم میلادی معرفی شد؛ اما حدود ۱۰۰ سال بعد در رقابت با بودائیسم عقب افتاد. البته شوگون‌ها برای باری دیگر آن‌ را رواج دادند.

یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین مفاهیم در مسلک سامورایی‌ها، شرافت بود. آن‌ها تا جایی به این موضوع اهمیت می‌دادند که در مواجهه با شکست دست به خودکشی می‌زدند. در دیدگاه آن‌ها مرگ آبرومندانه بهتر از زندگی با ذلت بود. همچنین زمانی که ارباب یک سامورایی به قتل می‌رسید، او نیز باید به نشانه احترام خودش را می‌کشت. این باور به‌قدری با زندگی سامورایی‌ها در هم آمیخته بود که حتی تا ۲۰۰ سال بعد از ممنوعیت هاراکیری، هنوز هم عده‌ای دست به این کار می‌زدند؛ به‌طوری که سربازان جنگ جهانی دوم همواره یک خنجر با خود حمل می‌کردند تا در صورت شکست، زندگی خود را به پایان برسانند.

هرچند سال‌ها از مرگ آخرین سامورایی می‌گذرد، ژاپن هنوز هم به آن‌ها افتخار می‌کند. باورها و ارزش‌های این جنگاوران باستانی در فرهنگ مردم رسوخ کرده و از اهمیت بسیاری برخودار است. ژاپن در قرن ۲۰ میلادی و با پیدایش سینما، تصویری افسانه‌ای از آن‌ها به جهان صادر کرد؛ راه و رسم حقیقی سامورایی‌‌ها همواره مورد بحث بوده است و نمی‌توان درباره آن نظر قطعی داد.

یاماموتو تسونه‌تومو، نویسنده کتاب «هاگاکوره» است که در آن به بررسی آیین بوشیدو می‌پردازد.

در عصر ادو کتاب‌های مختلفی به رشته تحریر درآمدند؛ از جمله آن‌ها می‌توان «هاگاکوره» (Hagakure) را نام برد. «یاماموتو تسونه‌تومو» (Yamamoto Tsunetomo) این کتاب را در باب طریقت سامورایی نوشته است. هاگاکوره بایدها و نبایدهای اخلاقی یک جنگجو را توضیح می‌دهد.

جنگجویان سرشناس و برجسته سامورایی مدرسه‌های ویژه‌ای داشتند. کسانی که مکتب شمشیرزنی منحصربه‌فرد خود را ابداع می‌کردند و به آموزش آن می‌پرداختند. «میاموتو موساشی» (Miyamoto Musashi) نیز از همین افراد بود؛ او به‌عنوان بزرگ‌ترین شمشیرزن ژاپن شناخته می‌شد.

موساشی علاوه بر مهارتی که در مبارزه داشت، فیلسوف و نویسنده کارآمدی هم بود. در آن برهه تاریخی که رقابت سختی بین مدرسه‌های مختلف وجود داشت، او و شاگردانش هیچ‌گاه شکست نخوردند. این سامورایی در سال‌های پایانی عمرش کتابی نوشت و راز شکست‌ناپذیری خود را برملا کرد. موساشی، اسم «گو رین نو شو» (Go Rin no Sho)، به معنی پنج حلقه، را روی اثر خود گذاشت.

_{منبع: journeybacktothesource}

ازدواج سامورایی‌ها قوانین خاص خود را داشت. جنگجویان بلندمرتبه باید با زنی از طایفه خود وصلت می‌کردند؛ اما کسانی که در رده‌های پایین‌تر بودند، می‌توانستند یک دختر عادی را نیز به همسری بگیرند. برای ایجاد پیوند با یک خانواده معمولی، کافی بود آن‌ها را از مالیات معاف کنند؛ البته طرح این درخواست با پرداخت یک مبلغ مناسب نیز امکان‌پذیر بود. سامورایی‌ها باید نامه‌ای نیز برای کسب رضایت والدین آن دختر می‌فرستادند.

پاسخ درخواست ازدواج در اغلب موارد مثبت بود. اگر همسر یک سامورایی پسری به دنیا می‌آورد، او نیز در آینده جنگجویی همانند پدر خود می‌شد؛ در غیر این صورت، می‌توانستند سرپرستی یک پسربچه را بر عهده بگیرند. مسئولیت خانه و مراقبت از آن بر دوش زنان بود. آن‌ها باید مهارت‌های رزمی خود را تقویت می‌کردند تا در صورت لزوم، بتوانند مبارزه کنند؛ گاهی نیز در نبرد حاضر می‌شدند و دوش‌به‌دوش مردان می‌جنگیدند.

قبلیه‌های سامورایی، تحت‌تاثیر شدید فلسفه «ذن» قرار داشتند که در قرن ۱۳ میلادی وارد ژاپن شده بود. آن‌ها با استفاده از آموزه‌های ذن می‌توانستند ذهن خود را از هر چیزی خالی کنند و روی نبرد متمرکز شوند. این اصول حدود چهار قرن رواج داشتند.

اصول اخلاقی سامورایی (بوشیدو)