فرصت از دست‌رفته احیای برجام در سال ۹۹/ تحریم‌ها اداره کشور را دشوارتر می‌کند

مهسا مژدهی: بحث از سرگیری گفتگوهای احیای برجام با گذشت بیش از یکماه از توقف آن مطرح است. یکی از مسائل و موضوعات مهمی که در این گفتگوها مطرح شده خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست گروه های تروریستی است که ایالات متحده در ادامه کارشکنی ها خود هنوز تصمیمی در این زمینه اتخاذ نکرده است و عوامل دیگر بین المللی همچون جنگ اوکراین نیز بر پیچیدگی های مذاکرات افزوده است که برای بررسی بیشتر موضوع با علی جنتی مشاور سابق وزیر امور خارجه گفتگو کرده ایم که در ادامه آن را می خوانید:

در دولت قبلی امکان احیای برجام وجود داشت و رئیس جمهور نیز در آن برهه به این موضوع اشاره کردند. بسیاری از صاحبنظران نیز با توجه به شرایط و تحولات بین المللی معتقدند که امضای توافق در دور ششم مذاکرات در وین وجود داشت و اگر این اتفاق رخ می داد با مسائل و مشکلات کنونی روبرو نبودیم نظر شما چیست؟

مذاکرات هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ به نتیجه رسید و با عادی شدن اوضاع بسیاری از تحریم ها نیز لغو شد. اما بر اثر روی کار آمدن ترامپ و خروج از برجام، دوباره همان تحریم ها به اضافه تحریم های دیگری با دستور اجرایی رییس جمهور آمریکا اعمال شد. بعد از روی کار آمدن بایدن و ابراز تمایلی که برای بازگشت برجام در دولت دوازدهم بود، همان کادر باتجربه ای که قبلا در مذاکرات سال ۲۰۱۵ حضور داشتند، به ریاست دکتر عراقچی مذاکرات را اغاز کردند. در طول شش دور مذاکره توافق شد که کلیه تحریم های مرتبط برجام که قبلا برقرار شده بود برداشته شود. از طرف دیگر ایران هم تعهدات خود را به قبل از زمان برهم خوردن برجام برگرداند. نهایتا بر سر یک سری اصول توافق شد که در گزارشی که در مرداد ۱۳۹۹ توسط دکتر ظریف به صورت کتبی و شفاهی به مجلس داده شد، در آن کلیه تحریم هایی که امریکا تعهد کرده بود بردارد کاملا امده است. از تحریم های نفتی تا بانکی و بیمه و بسیاری از تحریم های دیگری که ترامپ برقرار کرده بود، در آن گزارش به صورت رسمی داده شده بود. نکته ای که من باید اشاره کنم این است که اقای روحانی ابتدای دور جدید مذاکرات تایید کردند که دو مساله است که باید به طرف امریکایی به عنوان خط قرمز ایران گفته شود. که با وجود اینکه جزو تحریم های مرتبط برجام نیست باید برداشته شوند. یکی تحریم های مربوط به دفتر رهبری و افراد مرتبط با آن و دیگری خارج کردن سپاه از لیست تروریسم بود. که اگر این دو برداشته نشود معلوم نیست که توافقی شکل بگیرد.

>>> بیشتر بخوانید:

آیا مذاکرات وین به بن‌بست رسیده است؟

مذاکرات وین چند قدم با توافق فاصله دارد؟

اقتصاد ایران و سفره مردم نباید تا ابد به برجام و برجام‌ها وابسته باشد

در مذاکراتی که اقای عراقچی داشتند، طرف مقابل اعلام کرد که اگر ما در موارد دیگر به توافق رسیدیم، این دو مورد را هم آمادگی داریم که برداریم. لذا تمام مواردی که در سال ۹۴ توافق شده بود که برداشته شود و در لیست سبز امریکایی ها قرار داشت، تصمیم گرفتند که بردارند. علاوه بر آن بحث لغو دستور اجرایی مربوط به نهاد رهبری و نهادهای وابسته بود که این یک دستور اجرایی بود توسط ترامپ صادر شده بود و آنها هم موافقت کردند آن را بردارند. همچنین در مورد در آوردن اسم سپاه از فهرست تروریستی آن را منوط به پیشرفت مذاکرات و مثلا ازاد کردن زندانیان دو تابعیت دانستند. مشخص بود که آنها اماده برداشتن این تحریم ها هستند. در آن مذاکرات ۱۲۰۰ نفر از فهرست تحریم ها خارج شده بودند. یک سری نکات و ملاحظاتی که دو طرف داشتند باقی مانده بود. از طرف ما یکی بحث ضمانت ها بود که امریکایی ها به دلایل واهی از برجام مجددا خارج نشوند و دیگری بحث راستی ازمایی و مدت و همچنین شیوه آن بود. مورد دیگر در مورد از بین رفتن سانتریفیوژها بود که امریکا خواهان این مساله شده بود اما ایران نظر دیگری داشت. روی اصول توافق شده بود و اینها قابل حل و برداشتن بود.

علت اصلی توقف گفتگوها در سال ۹۹ و سپردن آن به دولت جدید چه بود؟ آیا در آن زمان آمریکا با لغو تحریم های ایران موافقت کرده بود؟

اما یک مرتبه این گفتگوها متوقف شد و به نظر من بیشتر مساله سیاسی بود. چون اگر این مذاکرات باعث رفع تحریم ها شود به اسم دولت روحانی نوشته نشود و دولت بعدی از آن استفاده کند. این کلیت وضعیت است. دولت اقای روحانی به برخی از توافقات رسیده بود و گزارشش هم موجود است. موضوعاتی که مانده بود مرتبط با برجام نبود. مثلا ۵۱۶ نفر تحریم بودند که امریکا امادگی برداشتن تحریمشان را نداشت. اما همانطور که اقای روحانی گفت اگر در اسفندماه به توافق می رسیدیم تحریم ها برداشته می‌شود. در دولت سیزدهم هم کارهای خوبی انجام گرفته اما در هر صورت مقاومت امریکایی ها الان خیلی زیاد است و مواردی که در گذشته به نوعی توافق ضمنی کرده بودند که بردارند، حاضر نیستند که انجام دهند. یکی همین خارج کردن اسم سپاه از فهرست تروریستی است. قبلا آنها به طور ضمنی در این زمینه توافق کرده بودند. اما حالا حاضر به انجام این کار نیستند. دلیلش هم روشن است. تیمی که در گذشته مذاکره می کرد، تیم دی‍پلمات های با تجربه بودند. بعد هم چه طرف ایرانی و چه طرف مقابل سعی می کردند مذاکرات محرمانه بماند تا توافق امضا شود.

در این دوره اشکالی که پیش امد این بود که برخی دیپلمات ها علنا اعلام کردند مشکلی که باقی مانده این است که امریکا حاضر نیست س‍پاه را از لیست سیاه تروریستی خارج کند. این مساله واکنش‌های زیادی در طرف مقابل داشت. اولا اسراییلی ها وارد داستان شدند و شروع به فشار اوردن کردند و لابی اسراییل در امریکا فعال شد تا به دولت بایدن فشار اوردند. علی رغم اینکه دولت بایدن می خواهد به برجام برگردد و دو سه نفر افراطی در هیات مذاکره هم استعفا داده بودند. اما وقتی این مساله عیان شد رقبای بایدن و جمهوری خواهان فشار فوق العاده ای روی دولت بایدن گذاشتند. دولت ایالات متحده به تدریج وارد مبارزات انتخاباتی می‌شود و رقبا در چنین شرایطی به دنبال هر بهانه ای هستند تا علیه دولت مستقر از آن استفاده کنند. این مسائل دولت بایدن را دچار چالش کرده و مشخص نیست که در این زمان به راحتی بشود به یک توافقی با طرف مقابل رسید.

در داخل کشور هم ما باید واقعا به فکر برداشتن تحریم ها باشیم. اینکه گفته می شود مذاکرات هسته ای اولویت کشور نیست و با وجود تحریم ها هم می‌شود کشور را اداره کرد، غیر عملی است. همه اقتصاددانان کاملا درک می کنند که این تحریم ها چه بلایی سر اقتصاد کشور اورده اند. مردم کوچه و بازار هم تورم و گرانی و مشکلات را با تمام وجود حس می کنند. ما نمی خواهیم مسائل کشور را به برجام گره بزنیم. اما به هر صورت باید به سمتی حرکت کرد که تحریم ها برداشته شود.

اگر در سال ۱۳۹۹ این توافقاتی که صورت گرفته بود به نتیجه می رسید قطعا تحریم ها برداشته شده بود. اما خب وقتی متوقف شد حالا کار به جایی رسیده که فردی مانند آقای نبویان می گوید آن چیزی که دولت فعلی به دست اورده کف چیزی است که دولت قبلی به دست اورده بود.

آیا در صورت خروج نام سپاه از فهرست گروه های تروریستی آمریکا توافق حاصل خواهد شد؟

من در این دوره آنچنان در جریان مذاکرات نیستم. اما آنچه که گفته می شود این است که مانع اصلی بحثی است که امریکایی ها در آن مقاومت می کنند و حاضر به خارج کردن سپاه از فهرست تروریستی نیستند. به نظر می رسد تیم فعلی خیلی به قانونی که دو سال قبل گذاشته شده توجهی ندارد. بعضی از توافقاتی که خیلی روشن است و با آژانس صورت دادند و تمدید انجام شد، خلاف مصوبه مجلس در بازگرداندن شرایط و فعالیت های هسته ای به پیش از مذاکرات است.

آیا در حال حاضر مذاکرات به بن بست رسیده است؟

امید و روزنه هایی وجود دارد و نمی شود گفت که مذاکرات به بن بست رسیده. مذاکره بده بستان است و هر دو طرف اگر بخواهند به توافق برسند باید کمی انعطاف نشان بدهند. اما اگر عنایتی به موضوع برداشته شدن تحریم ها نباشد، مذاکرات هم به نتیجه نمی رسد. ایران به توافقات ضمنی معتقد نیست. آن وقتی که همه چیز شفاف روی کاغذ آمده بود طرف امریکایی زیر توافق زد. حالا اگر قرار باشد توافقات نانوشته صورت بگیرد، اصلا قابل اعتماد نیست. هر شروطی که وجود دارد باید در متن توافق ذکر شود.

اگر جنگ اوکراین رخ نمی داد به نظر شما امکان حصول توافق وجود داشت یا این دو مساله بهم ارتباطی ندارند؟

من خیلی ارتباطی نمی بینیم که بین این دو وجود داشته باشد و روس ها کارشکنی داشته باشند.

۴۹۳۱۱