عضویت در بریکس و سفره مردم؛ این اتفاق معجزه‌ای برای رهایی از تحریم‌ها خواهد بود؟

رسول سلیمی: پیوستن ایران به بریکس گمانه زنی ها درباره رهایی ایران از تحریم ها را در محافل داخلی مطرح کرده است. برخی تحلیل گران و حتی نمایندگان مجلس، بریکس را نهادی برای تقابل ایدئولوژیک شرق با غرب ارزیابی کردند. تقابلی که بر مبنای این تحلیل، ایران را در شرایط تحریم های امریکا قادر خواهد ساخت بدون برجام، تحریم ها را خنثی کند.

در همین ارتباط، علی خضریان نماینده تهران در مجلس درباره پیوستن ایران به بریکس گفته «دیپلماسی اقتصادی برای کنار گذاشتن دلار بوسیله ایجاد یک اتحادیه تجاری- سیاسی است تا عملاً رژیم‌های تحریمی علیه کشور را خنثی کند.». جبارکوچکی نژاد عضو کمیسیون برنامه و بودجه نیز معتقد است بریکس «گام بزرگی در مسیر عبور از شرایط تحریمی است.» این در حالی بود که جلال زاده عضو کمیسیون امنیت ملی، یک گام جلوتر گذاشت و بریکس را «اسم رمز شکست تحریم های غرب» توصیف کرد.

چه آنکه، اهمیـت بریکـس (کشـورهای برزیـل، روسـیه، هنـد، چیـن و آفریقـای جنوبـی) در اقتصـاد سیاسـی بین‌الملل بی دلیل نیست و جذابیت حضور طیفـی از قدرت‌های کلیـدی نوظهـور، نمایندگان مجلس را به این استنباط رسانده که عضویت ایران در بریکس می تواند مسیر دور زدن تحریم های امریکا را تضمین کند.

اگرچه تأسیس نهادهـای مالـی را می‌توان مهم‌ترین موفقیـت بریکـس در پیشــبرد همگرایــی و مهم‌ترین مزیــت آن در شــرایط کنونــی بــرای کشــورهایی مانند ایران دانســت کــه به تازگی به عضویت بریکس درآمده اند، اما بریکـس علی‌رغم پیشرفت‌های قابل‌توجه، در توسـعه دسـتور کار خـود بـا چالش‌هایی نیـز مواجـه اسـت که نگاه کارشناسان اقتصادی به ظرفیت های بریکس برای ایران را واقع بینانه تر می کند.

بیشتر بخوانید:

آیا بدون برجام می‌توان از ظرفیت شانگهای و بریکس بهره‌برداری کرد؟

عضویت ایران در بریکس؛ آیا تنش‌زدایی محور سیاست خارجی شده است؟

چراغ سبز به رئیسی برای «برجام ۲» با عربستان

کشـورهای بریکـس دارای نظام‌های سیاسـی، ایدئولوژی‌ها و اولویت‌های متفاوتـی هسـتند کـه می‌تواند تصمیم‌گیری های اقتصادی و سیاسی را برای آنها پیچیـده کنـد. برای مثال، کشـورهای بریکـس مواضـع متفاوتـی در مـورد جنـگ داخلـی سـوریه اتخـاذ کردنـد. روسـیه و چیـن از دولـت سـوریه حمایـت کرده‌اند، در حالی‌که هنـد و برزیـل بیشـتر از وضعیـت حقـوق بشـر دولـت انتقـاد کرده‌اند. مناقشـه بـر سـر ماهیـت جنـگ سـوریه مانـع از آن شـد کـه کشـورهای بریکـس بیانیـه واحـدی دربـاره آن صـادر کننـد.

از سوی دیگر دیگـر کشـورهای بریکـس مواضـع متفاوتـی در مـورد گسـترش ناتـو دارنـد. روسـیه بـا گسـترش ناتـو مخالفـت کـرده ، در حالی‌ که هنـد و برزیـل بیشـتر از نقـش ناتـو در امنیـت اروپـا حمایـت می‌کنند. مناقشـه بـر سـر گسـترش ناتـو باعـث شـده اسـت کـه کشـورهای بریکـس نتواننـد بیانیـه واحـدی دربـاره ایـن موضـوع صـادر کننـد.

موضوعی که احتمالا تهران را در آینده، در موقعیت های فشارهای حقوق بشری امریکا بر کشورها یا گروه های هم پیمان با ایران در عراق، لبنان، افغانستان و یمن با موضع کشورهای بریکس دچار مشکل خواهد کرد یا مزیت های اقتصادی را در گرو همسویی با سیاست خارجی ایران با این کشورها قرار خواهد داد. موقعیتی که برای نمونه در مصالحه ایران با عربستان، سیاست های چین مورد پذیرش ایران قرار گرفت.

از دیگر چالش‌های ارتباط ایران با کشور بریکس، آن است که این کشورها دارای سـطوح نامتوازن در توسـعه اجتماعی – اقتصـادی، نسبت به ایران هستند. در حالی‌که چیــن پیشــرفت قابل‌توجهی در کاهــش فقــر و بهبــود اســتانداردهای زندگــی داشــته اســت، کشــورهایی ماننــد هنــد، برزیــل، روســیه و آفریقــای جنوبــی هنــوز بــا چالش‌های قابل‌توجهی در کاهــش فقــر، آمــوزش، مراقبت‌های بهداشــتی و توســعه زیرساخت‌ها روبــرو هســتند.

از سوی دیگر، برخــی از کشــورهای بریکــس، ماننــد چیــن، سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی در زیرساخت‌ها انجــام داده‌اند، در حالی که برخـی دیگـر بـا شکاف‌های زیرسـاختی قابل‌توجهی روبـرو هسـتند.

یکــی دیگر از عوامــل، مراحــل مختلــف توســعه اقتصــادی اســت کــه کشــورهای بریکــس در آن قــرار دارنــد. چیــن و هنــد توسعه‌یافته‌ترین کشــورهای بریکــس هســتند، در حالی‌ که روســیه و برزیــل هنــوز در حال‌ توسعه هســتند. ایــن بــدان معناســت کـه بیـن اقتصادهـای کشـورهای بریکـس توازن و تعادل چندانـی وجـود نـدارد. یکـی دیگـر از عواملـی کـه در سـطح پاییـن تجـارت درون بریکـس نقـش داشـته، هزینـه بالای حمل‌ و نقل بیـن کشـورهای بریکـس اسـت. کشـورهای بریکـس در نقـاط مختلفـی از جهـان واقـع شده‌اند و ایـن امـر می‌تواند هزینـه حمل‌ و نقل کالا بیـن آنهـا را گـران کنـد.

البته مهم‌ترین مزیـت های مهم عضویـت ایـران در ایـن نهـاد، دسـتیابی بـه منابـع مالـی در مکانیسـم ذخیـره احتیاطی و نیـز بانـک توسـعه جدیـد ایـن نهـاد اسـت. اگرچه تحریم‌های مالـی امریکا دسترسـی بـه منابـع ایـن دو نهـاد را بـرای ایـران دشـوار خواهد کرد، امـا باتوجه‌ به ارائـه بخشـی از منابـع مالـی بـه ارزهـای کشـورهای عضـو، امـکان بهره‌گیری ایـران در صـورت موافقـت سـایر اعضـا وجـود دارد.

چه آنکه، برخلاف برخـی تصـورات در داخل ایران، رفـع تحریم‌های مالـی علیـه کشـور، پیش‌شرط مهمـی بـرای بهره‌مندی ایـران از مزایـای ناشـی از عضویـت در ایـن نهـاد اسـت. بنابراین در چهارچوبی واقع بینانه، امکان خنثی سازی تحریم با ظرفیت بریکس، همزمان با بقای تحریم های امریکا، جمع دو نقیض خواهد بود که این تناقض، برجام را در امتداد بریکس قرار می دهد.

اگرچه عضویـت ایـران بـی شـک می‌تواند بـه تأمین بخشـی از منافـع اقتصـادی و پرسـتیژ دولت سیزدهم کمـک کنـد، امـا انتظـارات غیرواقعی از ایـن نهـاد و بزرگنمایی بر سر دستاوردهای اقتصادی که هنوز تا سفره مردم فاصله دارد، هرگونه تغییر در وضعیت متغیرهای اقتصادی ایران با بهره گیری از ظرفیت بریکس را با ابهام رو به رو می کند.

این موضوعی است که تـوازن در تعهداتـی کـه ایـران در جریان عضویـت در ایـن نهـاد می‌پذیرد و منافعـی کـه به‌ویژه در شـرایط تحریمـی بـه دسـت می‌آورد را برجسته می کند. موضوعی که ایـران می‌توانست در کوتاه‌مدت پیوسـتن بـه ایـن دو نهـاد کلیـدی بریکـس را بـر عضویـت کامـل ترجیـح دهـد. اگرچه حالا نشریه هندی وایر گزارش داده که برای پیوستن ایران به بریکس بین اعضا اتفاق نظر وجود نداشته و چین یکی از کشورهایی بوده به جای ایران، تمایل زیادی برای پیوستن عربستان به بریکس نشان داده است.

اما یک ایده واقع بینانه برای ایران در شرایط فعلی، ابتکار عملی است که قبلاً نیز از سوی بنگلادش دنبال شده است. کشـورهای بنگلادش، مصـر و امـارات به‌جای تلاش بـرای عضویـت کامـل در بریکـس، عضویـت در بانـک توسـعه جدیـد و نیـز مکانیسـم ذخیـره احتیاطـی را در دسـتور کار قـرار دادنـد و موفـق بـه عضویـت در ایـن دو نهـاد بـدون عضویـت کامـل در بریکـس شده‌اند. ایده ای که در شرایط فعلی که ایران به بریکس پیوسته نیز می تواند به عنوان اولویت کاری دیپلمات ها دنبال شود.

۳۱۱۲۱۳