عضویت ایران در بریکس؛ آیا تنش‌زدایی محور سیاست خارجی شده است؟

رسول سلیمی: بعد از آنکه معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور از عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در گروه اقتصادهای نوظهور جهانی موسوم به «بریکس» خبر داد، تحلیل گران اقتصاد سیاسی مزیت این گروه برای ایران، در دور زدن تحریم ها را برجسته کردند. بانک کشورهای بریکس که «بانک توسعه نوین» نام دارد، یک بانک توسعه چندملیتی توصیف شده وسامانه اعلام پرداختی آن برای کشورهای عضو، جایگزینی است برای سوئیفت است.

بریکس (BRICS) مخفف پنج اقتصاد بزرگ در حال ظهور و متشکل از یک گروه بین‌المللی به رهبری برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. از سال ۲۰۰۹، دولت های کشورهای بریکس سالانه در اجلاس های رسمی تشکیل جلسه داده اند و چین میزبان چهاردهمین اجلاس سران بریکس در ۲۴ جولای ۲۰۲۲ به صورت مجازی بود.

ایده اولیه تشکیل گروه بریکس به هنگامی باز می گردد که امریکا به رهبری جورج بوش به دنبال حمله به افغانستان و عراق با بهانه دموکراسی و جنگ علیه تروریسم بود و آن زمان، مؤسسه سرمایه گذاری «گلدمن ساکس» به منظور پیش بینی وضعیت اقتصادی جهان و قدرت های برتر آن در نیم قرن آتی تشکیل شد.

ایده شکل‌گیری گروهی به نام بریک، در سال ۲۰۰۱ توسط مؤسسه سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس، به منظور پیش‌بینی وضعیت اقتصادی جهان و قدرت‌های برتر آن در نیم قرن آینده مطرح گردید. جیم اونیل اولین بار نام مخفف این گروه را در سر تیتر یک روزنامه اقتصادی به کار برد. این پیشبینی گلدمن ساکس در سال ۲۰۰۱ میلادی که چهار کشور چین، هند، روسیه و برزیل تا سال ۲۰۱۰ میلادی در مسیر توسعه اقتصادی قرار گرفته و دارای بالاترین نرخ رشد اقتصادی خواهند بود با گذشت زمان به حقیقت پیوست و اعتبار بیشتری به این موسسه در بین تحلیل گران اقتصادی اعطا کرد.

بیشتر بخوانید:

بلومبرگ: بریکس عربستان، ایران و دیگر کشورها را فرا می‌خواند تا بر وزن خود بیفزاید

بورل نگران گسترش بریکس شد

ریابکوف: بریکس در پی ساز و کار پرداخت مستقل از غرب است

در شصت و یکمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد وزرای امور خارجه کشورهای برزیل، روسیه، هند و چین گفتگوهای مقدماتی را آغاز کردند. بعد از این اجلاس، رهبران ارشد بریک، در ۴ نشست دیپلماتیک دیگر (یکاترینبورگ، سائوپائولو، ژاپن و لندن) به منظور محکم ساختن پایه‌های شکل‌گیری این گروه شرکت کردند. با اضافه شدن آفریقای جنوبی، بریک تبدیل به بریکس شد.

فقط یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت حضور در گروه بریکس این است که این گروه به‌واسطه دارا بودن نیمی از جمعیت جهان و بین ۲۵ تا ۲۸‌درصد از ظرفیت اقتصاد جهانی پتانسیل بالایی برای تاثیرگذاری بر اقتصاد جهانی دارد و از رشد پرشتاب اقتصادی و نفوذ در امور جهانی هم برخوردار است . در سال ۲۰۱۲، پنج کشور عضو این سازمان در تصمیمی مهم و اثرگذار، خواستار ایجاد مکانیسم مالی مستقل خود شدند و دو سال بعد بریکس با ایجاد بانکی با نام «بانک توسعه جدید» که هدف آن تزریق نقدینگی و تامین منابع مالی برای زیرساخت‌ها و پروژه‌های اقتصادهای نوظهور بود، به این تصمیم جامه عمل‌پوشاند.

پنج عضو بریکس ۳۰ درصد از مساحت کره زمین، بیش از چهل‌وسه درصد از جمعیت دنیا و بیست‌وپنج درصد تولید ناخالص جهان را در اختیار دارند. ذخایر ارزی پنج کشور یادشده بالغ بر ۴/۴ تریلیون دلار برآورد شده است. مقاله پیش‌رو سعی دارد با توجه به ویژگی‌ها و ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل گروه مذکور، چشم‌انداز ‌اقتصادی‌ـ‌سیاسی بریکس را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد.

کشورهای بریکس که همگی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهانی هستند و تاثیرگذاری بسیار بالایی بر گردش نقدینگی و روابط بین‌المللی دارند بعد از تحریم‌های گسترده غرب و همپیمانانش علیه روسیه، به سمت ایجاد زیرساخت مالی و مستقل رفتند تا از این راه امنیت تراکنش‌های گسترده مالی‌شان به واسطه تحریم‌های یکجانبه غرب به خطر نیفتد.

اعضای بریکس معتقدند این گروه حامی کشورهای در حال توسعه و کشورهای جنوب و برقرارکننده تعادل و عدالت اقتصادی در مقابله با نظام پولی و بانکی غربی است. بدین ترتیب یکی از دستور کارهای گروه بریکس را می‌توان تقابل با نظام اقتصادی غربی دانست که کل مناسبات جهانی را دربر گرفته است.

این کشورها در کل تولید ناخالص داخلی ای معادل ۱۶.۰۳۹ هزار میلیارد دلار دارند که در حدود ۲۰درصد از تولید ناخالص داخلی کشورهای جهان را شامل می شود و به این مبلغ میتوان رقم ۴ هزار میلیارد دلار را هم که به صورت مشترک بین کشورهای خارجی موجود است، اضافه کرد. تا سال ۲۰۱۴ کشورهای عضو گروه بریکس در حدود ۱۸درصد از اقتصاد جهان را در دست داشته اند.

بریکس نمایانگر نیمی از جمعیت جهان است و ۲۶٪ قدرت اقتصادی جهان را در اختیار دارد. در سال ۲۰۱۲ ترکیب بندی اسمی تولید ناخالص داخلی این گروه، ۱۳٫۶ تریلیون دلار آمریکا است.

نکته مهم دیگر این است که مولفه ‎هایی مانند تحریم از شروط عضویت دربریکس نبوده و نیست و این مجموعه جهانی شاخص‌های خاص خود را برای اضافه کردن اعضای جدید داراست که این موضع نیز یک برگ برنده دیگر به نفع سیاست خنثی‌سازی تحریمی جمهوری اسلامی است.

رهبران کشورهای عضو گروه بریکس در یکی از آخرین اقدامات خود بیانیه مشترکی نسبت به رسیدن به توافق در مذاکرات هسته‌ای وین ابراز امیدواری کرده و از حق ایران برای استفاده از انرژی صلح آمیز هسته‌ای دفاع کردند.این موضوع حاکی از ظرفیت بریکس برای احیای توافقی است که ایران را در مسیر رفع تحریم ها قرار می دهد.

در این بیانیه آمده بود: «گروه بریکس از نتایج مثبت مذاکرات بین نمایندگان ایران و کشورهای عضو گروه ۱+۵ برای حل و فصل مسائل پیرامون برنامه هسته‌ای ایران استقبال کرده و امیدوارند که طرفین بتوانند به توافق نهایی برای حل و فصل این مسئله دست یابند».

پیوستن ایران به بریکس از آن جهت اهمیت دارد که تلاش غرب برای به انزوا کشاندن اقتصاد ایران با تکیه بر دیپلماسی و درک اهمیت این ابزار در سیاست خارجی، کم اثر می شود. در چنین شرایطی اگر ایران بتواند با بهره گیری از ظرفیت های بریکس و پیمان شانگهای، مذاکره با غرب درباره برجام را به نتیجه برساند به نظر می رسد چشم انداز رفع تحریم ها به بهره برداری حداکثری ایران از ظرفیت بریکس و شانگهای تبدیل خواهد شد در غیر این صورت هنوز هزینه ریسک امنیت سرمایه گذاری از سوی کشورهایی که قصد سرمایه گذاری در ایران را دارند وجود دارد.

۳۱۱۲۱۳