صنایع‌دستی عاملی پایدار در اعتلاء فرهنگ و هنر پارسی

محمد رحیمی‌خوش در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص عوامل تشکیل‌دهنده صنایع‌دستی اظهار کرد: ۳ عامل مهم تشکیل‌‎دهنده ماهیت صنایع‌دستی هستند که شامل هدف از ساخت صنایع‌دستی، فناوری و به کارگیری آن در ساخت صنایع‌دستی و شکل ظاهری آن است.

وجود نیاز، اصلی‌ترین عامل ابداع صنایع‌دستی توسط بشر بوده است

این کارشناس گردشگری ادامه داد: همانطور که پیش از این گفته شد وجود نیاز و رفع آن، اولین و اصلی‌ترین عامل ابداع یا اختراع صنایع‌دستی توسط بشر بوده است، بنابراین بررسی و تحقیق در خصوص هدف ایجاد صنایع‌دستی عمدتا می‌تواند ماهیت اصلی آن را برای ما روشن کند. از این روی نخستین قدم برای تحقیق در این زمینه پی بردن به هدف ایجاد آن است .

وی افزود: هدف از ابداع، ساخت یا اختراع صنایع‌دستی به دو قسمت کلی اهداف معنوی و مادی تقسیم می‌شود. ابتدا نیازهای مادی بشر بود که شکل گرفتند، بنابراین بررسی در مورد نیازهای مادی ما را به شیوه‌های زیست یعنی خوراک، پوشاک و مسکن می‌رساند که نیازهای اولیه بشری بوده‌اند و صنایع‌دستی در راستای برآورده کردن آن‌ها شکل گرفت و سپس موضوع معیشت و اقتصاد در بحث فردی، قومی و ملی مورد اهمیت قرار گرفت.

صنایع‌دستی باید باورها و آداب و رسوم را پوشش دهد

این استاد گردشگری خاطرنشان کرد: به تدریج با روند شکل‌گیری یکجانشینی، ایجاد تمدن‌ها و رشد فرهنگ و توسعه ارتباطات میان فرهنگی، معنویت جزئی جدایی‌ناپذیر از ماهیت و هویت یک جامعه محسوب می‌شود و صنایع‌دستی علاوه بر برآورده کردن نیازهای مادی باید بتواند باورها، آداب و رسوم و ارتباطات میان فرهنگی را نیز پوشش دهد .

رحیمی‌خوش ادامه داد: به همین دلیل است که با کنکاش در تاریخ و به وسیله تحقیق توسط باستان‌شناسان و انسان‌شناسان درمی‌یابیم که بسیاری از وسایل و صنایع‌دستی مانند سفال‌ها، ظروف فلزی، ابزارآلات جنگی، لباس‌ها، زیورآلات و … علاوه بر رفع نیازهایی که برای آن‌ها ساخته شده بود، دارای ماهیت قومی یا مذهبی و نیز معرف ملیت و حکومت هستند، به عنوان مثال می‌توان به نقوش، طراحی‌ها، نقاشی‌ها، تزئینات و یا نقش نگاره‌هایی اشاره کرد که بر روی محصولات صنایع‌دستی مشاهده می‌شود که امروزه از این جهت می‌توانیم قومیت، ملیت، نژاد، آیین، دین و مذهب استفاده کنندگان آن صنایع را کشف کرد.

وی عنوان کرد: صنایع‌دستی اهدافی مانند رفع نیاز و اشاعه، تبلیغ و ترویج هویت و فرهنگ را نیز برعهده دارد. دومین عامل در صنایع‌دستی شکل صوری یا ظاهری آن اثر است که گذشته از زیبایی آن، خود باعث شناسایی و وجه تمایز آن صنایع‌دستی از موارد مشابه سایر مناطق و سرزمین‌هاست. شکل ظاهری هر اثر از صنایع‌دستی که همان وجه تزئین آن است از جنبه زمینه، متن و آرایه قابل بررسی است.

رحیمی‌خوش اظهار کرد: معمولا هنرمندان ایرانی طی تاریخ طرح‌های صنایع‌دستی را بر پایه هندسه پنهان، هندسه آشکار و یا تلفیقی و نقشه‌ها را به صورت شکسته، گردان و تلفیقی متجلی ساخته‌اند و یا ایرانیان در خصوص آرایه‌های درون متنی، آینه‌دوزی و طلاکوبی را دارند و نمونه آرایه‌های فرامتنی آویزهای تزیینی مانند زیورآلات، منگوله‌های سیاه چادرها، خرمهرها و … هستند؛ بنابراین هنرمند ایرانی توانسته با استفاده از قابلیت‌های هر کدام به صورت ترکیبی اثری بدیع و نوین در طول تاریخ به وجود آورد.

فناوری، یکی از عوامل شکل‌گیری صنایع‌دستی

وی با اشاره به اینکه سومین عامل شکل‌گیری صنایع‌دستی فناوری است، اضافه کرد: فناوری یا روش تولید، بن مایه اصلی شکل‌گیری یک اثر در صنایع‌دستی محسوب می‌شود که با بهره‌گیری از دانش و تجربه پیشینیان، گاه به مدد تجربیات و اطلاعات جدید و همچنین مواد و مصالح موجود تولیدات متنوعی را پدید می‌آورد. نوع مواد و مصالح در انتخاب فناوری برای تولید تاثیر فراوانی دارد.

رحیمی‌خوش عنوان کرد: هنرمند ابتدا از آنچه که در طبیعت پیرامون وجود دارد مانند مواد گیاهی، چوب، پنبه، مواد جانوری مانند پشم، پوست، استخوان، ابریشم و مواد معدنی مانند سیلیس، آهن و مس استفاده می‌کند. گاهی نیز به دلیل کمیاب بودن یا گرانی آن‌ها از مواد مصنوعی جایگزین، بهره می‌گرفتند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: گونه‌های مختلف صنایع‌دستی، ابزارها، دستگاه‌ها و تجهیزات خاصی را می‌طلبد که نقش تعیین کننده‌ای در میزان تولید برای تک سازی یا انبوه سازی و محل تولید آن در خانه یا کارگاه دارد. فرایند تولید برخی از صنایع‌دستی تنها بر مهارت نیروی انسانی تکیه دارد مانند معرق کاری، در حالی که تولید برخی دیگر نیازمند به کارگیری ماشین آلات خاص مانند سفال گری یا پارچه بافی است .

ثبت ۴۵۰ نوع صنعت دستی ایرانی در یونسکو

رحیمی‌خوش تصریح کرد: ایران با داشتن پتانسیل بالا در تولید و توسعه صنایع‌دستی بین ۳ کشور برتر میراث فرهنگی در جهان قرار دارد. در سازمان یونسکو حدود ۶۰۰ صنعت دستی به ثبت رسیده که ایران ۴۵۰ نوع از این صنایع دستی را تولید می‌کند و این گواه تاریخ، تمدن و فرهنگ غنی کشور ایران است.

وی ادامه داد: اما به دلیل عدم مدیریت و پشتیبانی از این گنجینه گران‌بها متاسفانه طی دهه‌های اخیر بسیاری از این دانش و پتانسیل موجود در تولید صنایع‌دستی به دست فراموشی سپرده شده و تنها صنایع‌دستی معروف ایرانی مانند گلیم، فرش، گبه، جاجیم، قلم‌زنی، شیشه‌گری، منبّت کاری، میناکاری، سفال، چوب، خاتم کاری، ملیله دوزی، فلزکاری و دواتگری معرف ایران به جهانیان هستند.

رحیمی‌خوش گفت: سازمان جهانی یونسکو آماری را ارائه می‌دهد که صدها نوع از صنایع‌دستی دیگر وجود دارند که در ایران توان تولیدشان موجود است، اما همت و عزم در معرفی و توسعه آن‌ها وجود ندارد. همانطور که می‌دانیم کشور ما در بسیاری از مناطق خود دچار بحران اشتغال و نیز در اقتصاد نیازمند تولید محصولات صادراتی است که تولید و ترویج صنایع‌دستی این گنجینه به ارث رسیده از نیاکانمان نیز می‌تواند تا حدود زیادی هر دو مشکل و معضل فوق را مرتفع سازد، عاملی مهم جهت تبلیغ فرهنگ و هنر ایرانی در سرتاسر جهان بوده و در ادامه جذب گردشگران و بازدید از کارگاه‌های صنایع‌دستی و خرید از ان‌ها را نیز به دنبال داشته باشد.

وی عنوان کرد: ما پیشتر این راه را برای برخی محصولات صنایع‌دستی مانند فرش و سفال طی کرده‌ایم و می‌دانیم که فرش دستباف ایرانی با آن نخ، طرح و نقشه منحصر به‌فرد و یا سفال لاله‌جین و گناباد در هیچ جای جهان رقیبی ندارد. بنابراین صنایع‌دستی می‌تواند یکی از عوامل تاثیرگذار در جهت اشتغال‌زایی، افزایش صادرات غیر نفتی، عاملی پایدار در جهت اعتلاء فرهنگ ایرانی و زنده نگاه داشتن هنر پارسی باشد.

انتهای پیام