شمشیری دو لبه در جشنواره تئاتر فجر

اولین بار نیست که بخشی به عنوان تئاتر دانشگاهی در جشنواره تئاتر فجر پیش‌بینی شده است. در ده‌های گذشته هم این رویه وجود داشته تا دانشجویان هم سهمی از مهم‌ترین جشنواره تئاتری کشور داشته باشند. اما نکته قابل تامل این است که در ان مقطع، هنوز جشنواره تئاتر دانشگاهی راه‌اندازی نشده بود در حالیکه در دهه‌های اخیر، با گسترش فعالیت‌های دانشجویی و در دوران رونق کانون‌های تئاتر دانشگاهی، جشنواره تئاتر دانشگاهی به عنوان رویدادی مستقل و در قامت جشنواره‌ای قابل اعتنا به فعالیت خود ادامه داده است.

نکته جالب‌تر در برگزاری این جشنواره این بود که جشنواره تئاتر دانشگاهی حتی ساز و کاری حرفه‌ای‌تر از دیگر جشنواره‌های تئاتری کشورمان داشت. به این صورت که برخلاف دیگر جشنواره‌ها که دبیرخانه ثابتی ندارند، اتفاقا جشنواره تئاتر دانشگاهی هم دبیرخانه‌ای ثابت داشت و هم دبیر هر دوره آن در اختتامیه دوره قبلی معرفی می‌شد تا دبیر منتخب، یک سال برای برنامه‌ریزی‌های خود زمان داشته باشد و دچار شتابزدگی نشود.

از سوی دیگر، جسارت جامعه دانشجویی، یکی دیگر از نقاط مثبت این جشنواره بود که آن را از جشنواره‌های دیگر متمایز می‌کرد. مجموعه این شرایط سبب شده بود تا اهل فن و کسانی که در زمینه تئاتر، دغدغه جدی داشتند، حتی اگر پیگیر جشنواره‌های همیشگی تئاتر نبودند، اما جشنواره تئاتر دانشگاهی را به عنوان اتفاقی مهم و جریان‌ساز، دنبال کنند.

ضمن اینکه این جشنواره فرصتی بود برای دانشجویان تا ساز و کار حرفه‌ای برگزاری یک جشنواره را از نزدیک تجربه کنند چراکه همه عوامل آن از دبیر تا اعضای دبیرخانه و گروه برگزارکننده، همه، از بدنه دانشجویی انتخاب می‌شدند و با برگزاری این جشنواره فرآیندهایی نظیر انتخاب دبیر، دعوت از گروه‌های بخش بین‌الملل، انتخاب داوران و گروه‌های بازخوانی و بازبینی، برنامه‌ریزی برای کارگاه‌های آموزشی و دعوت از مهمانان خارجی و … را تجربه کنند.

با این حال به دنبال تغییر فضای دانشگاه‌ها در دهه اخیر و تعطیلی کانون‌های تئاتر دانشجویی، جشنواره تئاتر دانشگاهی هم از دوران شکوفایی خود فاصله گرفت. ابتدا ساز و کار انتخاب دبیر تغییر کرد و وزارت علوم، مستقیم‌تر وارد کار شد و از سوی دیگر فضای جشنواره دچار محدودیت‌هایی شد که با روح جسور دانشجویی فاصله داشت. مجموعه این‌ها در کنار عواملی دیگر سبب شد تا این جشنواره به تدریج، درخشش اولیه خود را از دست بدهد تا جایی که در سال‌های اخیر محکوم به تعطیلی شد و این در حالی است که جشنواره تئاتر دانشگاهی، حتی در کم‌فروغ‌ترین دوران‌های خود همواره از سوی هنرمندان دغدغه‌مند تئاتر مورد توجه بوده است. به طوری که در آخرین دوره برگزاری آن چهره‌هایی همچون حمید پورآذری، افسانه ماهیان، حسین کیانی و … در ترکیب هیات داوران آن حضور داشتند و نوید محمدزاده نیز یکی از حامیان برگزاری آن بود که نشان می‌داد حتی کالبد کم‌جان این جشنواره برای اهالی تئاتر، مهم است.

در دوران کرونا، جشنواره تئاتر دانشگاهی نیز همچون اغلب رویدادهای جمعی، به ورطه تعطیلی افتاد اما نکته غم‌انگیز این است که گویی این وضعیت سبب شد تا وزارت علوم برای همیشه بار مسئولیت برگزاری این رویداد را بر زمین بگذارد.

حالا بعد از چند سال وقفه، دبیر چهل و دومین جشنواره تئاتر فجر که خود استاد دانشگاه و پژوهشگر است، بر اساس دغدغه شخصی خود، بخش دانشجویی را به این دوره از جشنواره اضافه کرده است تا دانشجویانی که در این سال‌ها کمترین امکانی برای بروز توانمندی‌ها و استعدادهای خود نداشتند، مجالی برای عرض اندام پیدا کنند. در نیت خیر مهدی حامد سقایان، دبیر جشنواره چهل و دوم، شک و تردیدی نیست ولی همچنان این نگرانی وجود دارد تا وزارت علوم به بهانه برگزاری بخش دانشجویی در جشنواره تئاتر فجر، مسئولیت خود را در برگزاری این جشنواره به دوش وزارت ارشاد بگذرد.

از طرف دیگر جشنواره تئاتر فجر هنوز آیین نامه کاملا ثابتی ندارد و ممکن است دبیر دوره بعدی آن، تمایلی به برگزاری بخش دانشجویی نداشته باشد.

شاید بر اساس همین دغدغه بود که مجتبی صفری، معاون فرهنگی اجتماعی وزارت علوم به عنوان نماینده این وزارتخانه در نشست خبری چهل و دومین جشنواره تئاتر فجر حاضر شد و در پاسخ به خبرنگاران تئاتر تاکید کرد که اضافه شدن بخش دانشجویی در جشنواره تئاتر فجر به معنای جایگزینی جشنواره تئاتر دانشگاهی نیست و این جشنواره به قوت خود باقی است.

او در آن نشست توضیح داد که تئاتر در دانشگاه هم با شرایط خاصی مواجه است و کمتر از یک درصد فعالیت دانشجویان به کارهای هنری اختصاص دارد. سال گذشته بحث بازبینی و بازآفرینی رویدادهای‌مان را داشتیم و به دلیل برخی از مشکلات، امکان برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی نبود.

هرچند این نماینده عنوان کرد که جشنواره تئاتر دانشگاهی قطعا برگزار می‌شود ولی تاریخ دقیقی برای برگزاری آن مشخص نکرد.

بنابراین همچنان این نگرانی در زمینه برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی وجود دارد چراکه هنوز نه خبری از انتخاب دبیر جشنواره هست و نه از انتشار فراخوان و اصولا هیچ صحبتی در این زمینه عنوان نشده و حال آنکه تقویم جشنواره تئاتر دانشگاهی، اردیبهشت هر سال است و اگر آن گونه که نماینده وزارت علوم تاکید کرد، قرار باشد دوره بعدی جشنواره سال آینده برگزار شود، باید تاکنون خبرهایی از برگزاری آن منتشر می‌شد. بنابراین جامعه تئاتری و دانشگاهی حق دارد اگر نگران یک وعده بی سرانجام دیگر در زمینه برگزاری این جشنواره باشد.

از سوی دیگر، اضافه شدن بخش دانشگاهی به جشنواره تئاتر فجر نباید به گونه‌ای باشد که این جشنواره را از ماهیت اصلی خود دور کند. در این دوره، حضور پرتعداد آثار بخش دانشجویی در جدول چهل و دومین جشنواره تئاتر فجر، با نقد برخی از چهره‌های هنری مواجه شد که معتقد بودند این جشنواره بیشتر شاهد آثار دانشجویی است و شاید می‌کوشد جای خالی گروه‌های حرفه‌ای تئاتر را با آثار دانشجویی پر کند.

اما اهالی تئاتر خوب به یاد دارند که در ده‌های گذشته، هرچند جشنواره تئاتر فجر جایی برای دانشجویان در نظر می‌گرفت، ولی این توجه، در حدی معقول صورت می‌گرفت. به این معنا که آثار برگزیده جشنواره تئاتر دانشگاهی به جشنواره تئاتر فجر معرفی می‌شدند و ضمن معرفی به جامعه تئاتری و مخاطبان، با گرفتن اجرای عمومی در یکی از سالن‌های حرفه‌ای تئاتر، جایزه درخوری دریافت می‌کردند.

اینها نکاتی است که هم ممکن است برای جشنواره تئاتر فجر به عنوان نقطه ضعف تلقی شود و هم جامعه دانشگاهی را از بابت مسئولیت‌پذیری در برگزاری جشنواره تئاتر دانشگاهی، دچار نگرانی کند.

۲۲۰۵۷