شاپور دوم ساسانی ؛ پادشاهی شجاع و قدرتمند

شاپور دوم ساسانی از سال ۳۷۹ تا ۳۰۹ میلادی به‌مدت ۷۰ سال، امپراتوری بزرگ ساسانی را اداره کرد. او در ابتدا بساط کوشانیان را برچید و بعد از آن به بلخ حمله برد و بلخ را ضمیمه ایران کرد. شاپور دوم با روم جنگید و یولیانوس، امپراتور روم، را شکست داد. در دوره او ارمنستان، به دست ایران افتاد. در دوره شاپور دوم، امپراتوری ساسانی از اقتدار بسیاری برخوردار بود؛ اما بعد از مرگ وی، ایران به‌مدت زمان یک قرن به دست پادشاهان بی‌لیاقت این سلسله افتاد. بعد از آن، به‌تدریج حکومت قدرتمند ساسانی به‌سمت ضعف و انحطاط حرکت کرد.

آنچه باید درباره شاپور دوم ساسانی بدانید:

_{منبع عکس: نامشخص}

شاپور دوم که بود؟

شاپور دوم که به شاپور ذوالاکتاف هم شهرت داشت، دهمین پادشاه سلسله قدرتمند ساسانیان بود. او پسر هرمز دوم بود و بعد از برادرش نرسی به  مدت ۷۰ سال بر تخت سلطنت ایران نشست. شاپور دوم، طولانی‌ترین پادشاهی را در میان شاهان ساسانی داشت. او پس از رسیدن به سلطنت، به جنگ اعرابی رفت که جنوب سرزمین ایران را تصرف کرده بودند و توانست با بیرون راندن آن‌ها، امنیت را به مرزهای جنوبی ایران بازگرداند. در دوره شاپور دوم، قلمرو جغرافیایی ایران گسترش پیدا کرد. دوره حکومت شاپور دوم ساسانی یکی از دوره‌های طلایی حکومت ساسانی است.  

شاپور دوم ساسانی، معروف به شاپور ذوالاکتاف، ۷۰ سال بر ایران حکومت کرد

شاپور دوم ساسانی، از لحاظ مذهبی، سیاست سختی را در پیش گرفت. در عهد فرمانروایی او، اوستا و متون زرتشتی تکمیل شدند. او دین زرتشتی را دین رسمی کشور دانست. به این دلیل، بر پیروان دیگر ادیان، سخت گرفت و آن‌ها را مورد اذیت و آزار قرار داد. او در این دوره، بر مسیحیان سخت‌گیری داشت؛ دلیل این سخت‌گیری به قدرت رسیدن کنستانتین در روم و رسمیت دین مسیحی در آنجا بود. شاپور دوم مانند دیگر شاهان ساسانی به یهودیان سخت‌گیری نکرد و آن‌ها آزادانه در قلمرو حکومت ساسانیان زندگی می‌کردند. علت عدم سخت‌گیری بر یهودیان، این بود که حاکمیت از طریق آن‌ها منافع زیادی به دست می‌آورد. شاهنشاهی ساسانی در زمان مرگ شاپور بسیار قوی بود و ارمنستان به دست ساسانیان اداره می‌شد. از شاپور دوم کتیبه‌هایی در طاق بستان مانده است که نشان‌دهنده اقتدار او است. او خود را از تبار خدایان می‌دانست و در دوره حکومت خود، قدرت و رونق زیادی برای امپراتوری ساسانی کسب کرد.

شاپور ساسانی در دوره حکومت خود به کوشانیان حمله کرد و آن‌ها را شکست داد. شکست اعراب و امپراتوری روم از دیگر فتوحات شاپور دوم در دوره حکمرانی بر ایران بود.

_{منبع عکس: ناشناس}

زندگی‌نامه شاپور دوم

 اوایل زندگی شاپور دوم ساسانی در هاله‌ای از افسانه قرار دارد. آغاز داستان زندگی او چنین است که وقتی در شکم مادر بود، برای او تاج‌گذاری انجام دادند. بعد از مرگ هرمز دوم، پسرش نرسه جانشین او شد. او نیز بعد از مدتی به‌وسیله روحانیون از کار کنار گذاشته شد.

پس از درگذشت هرمز دوم، پسر او آذرنرسه، جانشین او شد؛ اما دوره فرمانروایی او کوتاه بود و او به‌دلیل بی‌رحمی، لایق سلطنت شناخته نشد و پس از مدتی، به دست اشراف و روحانیون برکنار شد. برادر او هرمز را به زندان انداختند و نوزاد او که شاپور دوم نام داشت، به تخت پادشاهی نشاندند. برخی منابع گزارش کرده‌اند که شاپور در شکم مادر بود و تاج‌گذاری او روی شکم مادر او انجام شد. با این فرض، به احتمال بسیار در زمان نوزادی شاپور، حکومت را مادر شاپور دوم به‌همراه روحانیان و وزرا اداره می‌کردند.

داستان‌های زیادی برای اثبات قدرت، درایت و شجاعت شاپور ساسانی، روایت شده که در شاهنامه نیز آمده‌اند

برخی منابع تاریخی شخصیت شاپور دوم ساسانی در جوانی را بسیار هوشمند و دارای سیاست توصیف کرده‌اند. در مورد او روایت‌هایی نقل شده که از طریق آن‌ها درایت شاپور را توضیح می‌دهند. در یکی از داستان‌ها آمده است که شبی شاپور دوم در تیسفون بود و با شنیدن سر و صدای مردم شهر، از خواب پرید و علت را پرسید. به او گفتند که مردم در عبور از پل، دچار مشکل هستند و شلوغی ایجاد شده برای گذر از پل، دلیل سروصدا است. شاپور دوم دستور داد برای گذر از دجله، پل دیگری بسازند، تا یک پل برای رفت و پل دیگر برای برگشت مردم استفاده شود تا ازدحام از بین برود.

_{منبع عکس: wikipedia}

داستان پادشاهی شاپور دوم ساسانی، در شاهنامه نیز آمده است؛ اما عملکرد او با آنچه شاپور اول ساسانی انجام داد با هم گره خورده‌اند. شاهنامه علت حمله شاپور دوم ساسانی به اعراب را عشق شاپور به مالکه می‌داند که دختر عمه او محسوب می‌شد. در شاهنامه فردوسی، مالکه دختر رئیس قبیله غسان است که به ایران حمله کرد. به گفته منابع دوره اسلامی، شاپور او را تا یمن تعقیب کرد و کتف‌های او و سربازانش را سوراخ کرد و از طریق طناب، سربازانش را به هم وصل کرد و سپس با کمک مالکه، وارد قلعه غسانی‌ها در یمن شد. مالکه در مقابل راه دادن شاپور به قلعه، از شاپور خواست که او را به همسری برگزیند و شاپور پذیرفت؛ اما مالکه به دست خانواده خود از بین رفت.

شاپور دوم سکه‌های زمان خود را بر اساس سکه‌های پادشاهان پیش از خود، ضرب کرد

از داستان‌های دیگری که در مورد زندگی‌ شاپور ذکر شده است، داستان سفر او به روم در لباس مبدل است. او به‌طور ناشناس به روم رفت تا از نزدیک، توانایی نظامی آن‌ها را برآورد کند. در روم شاپور دوم را شناختند و پوست الاغی به بدن او دوختند و او را به زندان انداختند. در این داستان نیز، زنی به یاری شاپور می‌شتابد. او که ندیمه همسر امپراطور روم است، زنی ایرانی  است که شاپور دوم را نجات داد و به‌همراه او به ایران گریخت. قیصر روم به این گمان که شاپور در روم زندانی است، با سپاهیان خود تیسفون را مورد محاصره نیروهای نظامی قرار داد. شاپور شبانه به سپاه قیصر روم حمله کرد و آن‌ها را در هم شکست. قیصر روم اسیر و به زندان انداخته شد و گوش و بینی او را را در زندان بریدند.

داستان‌هایی که از زندگی شاپور روایت شده، نشان می‌دهد که او از شجاعت و هوشمندی زیادی برخوردار بوده است و زنانی که در این داستان‌ها به یاری او شتافته‌اند، تبار ایرانی دارند و به تبار و وطن خود وفادارند. حمزه اصفهانی در کتاب خود آورده که تصویری که از شاپور دوم ساسانی در منابع باستانی آمده است، شاپور دوم را با پیراهن و شلوار قرمز نشان می‌دهد که یک تبرزین در دست دارد و روی تخت شاهی نشسته است. تاج او آبی رنگ بود که حاشیه آن طلاکاری شده و هلالی زرین نیز در وسط تاج او قرار داشت. سکه‌های شاپور دوم ساسانی مانند سکه های دوره قبل بودند. روی آن‌ها تصویر شاه و پشت آن‌ها تصویر آتشدان قرار داشت.

_{منبع عکس:wikipedia}

شاپور بعد از پرداختن به اعراب و شکست آن‌ها، به سراغ مسئله ارمنستان رفت. او می‌دانست مشکلاتی که بر اثر عهدنامه نصیبین، در زمان شاهان پیش از او، ایجاد شده بود، ضررهای زیادی به دولت ساسانی می‌زد و در صدد رفع آن‌ها بود. شاپور دوم ابتدا به‌سمت شرق رفت تا از جانب کوشانیان خیال خود را آسوده کند و سپس با شکست آن‌ها، با خیال راحت به‌سمت ارمنستان رفت و با تصرف ارمنستان به هدف خود دست پیدا کرد.

شاپور در دوره پادشاهی خود با کوشانیان جنگید و سپس به سراغ روم رفت و روم را شکست داد

همان طور که پیشتر نیز گفته شد، شاپور دوم سیاست مذهبی خشنی داشت. در دوره او مسیحیان مورد آزار و اذیت قرار گرفتند. شاپور بر این عقیده بود که مسیحیان، مزدوران دولت روم در جغرافیای ساسانی هستند و آن‌ها را همدست روم و دشمن ایران تصور می‌کرد. او در هنگام جنگ‌ها، مالیات مسیحیان را دو برابر کرد تا اقدامی به نفع امپراتوری روم انجام ندهند؛ چون به وفاداری آن‌ها نسبت به شاه ساسانی اطمینان نداشت.

_{منبع عکس: نامشخص}

شاپور دوم و جنگ با اعراب

مطابق منابع تاریخی، شاپور در سن ۱۶ سالگی به مقابله با اعرابی رفت که به مرزهای جنوبی ایران تجاوز کرده بودند. او در سال ۳۲۵ میلادی قبایل عرب را شکست داد و امنیت را به مرزهای جنوبی ایران آورد. او در ابتدا قبایل ساکن در شواد را شکست داد و بعد از آن، از خلیج فارس عبور کرد و به هجر حمله برد و سرزمین بنی تمیم و دیگر قبایل این منطقه را به تصرف خود درآورد.

شاپور بسیاری از افراد این قبایل را کشت و چاه‌های آب را از بین برد تا مانع دستیابی آن‌ها به آب شود. به گفته منابع تاریخی، شاپور بعد از آن به مشرق عربستان، بکر، تغلب، سوریه و یمامه رفت. شاپور اعراب را تار و مار کرد. شانه‌های سربازان آن‌ها را سوراخ و طنابی از سوراخ‌ها رد کرد و آن‌ها را به یکدیگر گره زد. برخی منابع بر این عقیده‌اند که شاپور را از این جهت، ذوالاکتاف لقب دادند.

شاپور دوم ساسانی با اعرابی که مرزهای جنوب ایران را تصرف کرده بودند و با ایران بدرفتاری می‌کردند، جنگید و آن‌ها را شکست داد

شاپور دوم، برای حفظ خلیج فارس، به اعراب حمله کرد. موقعیت استراتژیک و ژئوپولتیک خلیج فارس او را وادار به حمله به اعراب کرد. او از طریق شکست اعراب، هدف خود را در حفظ و تثبیت موقعیت خلیج فارس اجرایی کرد و مرزهای جنوبی ایران را نیز برای مردمانی که در اطراف مرز، زندگی می‌کردند، امن کرد.

شاپور دوم، قبایلی از اعراب، که ممکن بود خطری برای امنیت مرزهای امپراتوری باشند را کوچاند و آن‌ها را در قلمرو ساسانی اسکان داد. او برای جلوگیری از حمله اعراب به امپراتوری، سیستمی دفاعی را بنیاد کرد که به دیوار تازیان معروف شد. این دیوار که در نزدیکی شهر حیره واقع شده بود، به خندق شاپور شهرت داشت.

_{منبع عکس: arya}

کتیبه‌های شاپور دوم ساسانی

از دوره حکومت شاپور دوم ساسانی کتیبه‌هایی برجای مانده است:

کتیبه مشکین شهر

 یکی از این کتیبه‌ها که به زبان پهلوی ساسانی نوشته شده در مشکین شهر آذربایجان است. این کتیبه برای یادبود یک قلعه نوشته شده که ساخت آن در دوره شاپور دوم ساسانی به اتمام رسیده است. به نظر می‌رسد شروع ساخت قلعه، در دوره نرسی بوده است. این کتیبه که در سال ۱۳۴۵ میلادی نوشته شده، ۲۱ خط دارد.

_{منبع عکس: نامشخص}

کتیبه طاق بستان

 در طاق بستان کرمانشاه در کنار آثاری که از دوره‌های مختلف باستانی ایران بر جای مانده، در پنج کیلومتری شمال شرق کرمانشاه، دو نقش برجسته برجای مانده که مربوط به شاپور اول و دوم ساسانی هستند. در کنار هرکدام از این نقش برجسته‌ها، دو کتیبه نوشته شده است. این کتیبه‌ها به زبان پهلوی ساسانی هستند و موضوع آن‌ها ذکر نام و نسب شاپور دوم و سوم ساسانی است. کتیبه شاپور دوم در طاق بستان، ۹ سطر دارد.

_{منبع عکس: irancraft}

القاب شاپور دوم ساسانی

شاپور دوم ساسانی، حمله به اعراب و از بین بردن آن‌ها برای حفظ موقعیت خلیج فارس را یکی از مهم‌ترین برنامه‌های حکومت خود می‌دانست. او علاوه بر حفظ مرزهای جنوب امپراتوری و ایجاد امنیت در آن‌ها، به‌دنبال انتقام پدرش هرمز دوم نیز بودچ که در جنگ، به دست اعراب کشته شد. اعراب در دوره خردسالی شاپور، جنوب ایران را ناامن کرده بودند و این رد خاطر شاپور مانده بود. تمامی این موارد به این کمک می‌کرد که شاپور ذهن خود را روی حمله به اعراب و از بین بردن آن‌ها، متمرکز کند.

نولدکه برخلاف مورخان دوره اسلامی که ذوالاکتاف را به معنی سوراخ کردن شانه تفسیر می‌کنند، آن را به معنی مسؤلیت‌پذیری شاپور می‌داند

رویارویی با اعراب و تنبیه آن‌ها توسط شاپور دوم، از طریق سوراخ کردن کتف‌های آن‌ها و وارد کردن طناب به کتف سربازان و بستن آن‌ها به هم، سبب شد شاپور را ذوالاکتاف، لقب دهند. این لقب با عنوان شانه سنب (سوارخ کننده شانه) نیز در منابع دوره اسلامی نوشته شده است. این واژه بیشتر در متون عربی و اسلامی به کار می‌رفت. بنابراین ممکن است اعراب یا تاریخ نویسان دوره اسلامی، در سخت‌گیری شاپور بر آن‌ها اغراق کرده و این عمل را به شاپور نسب داده باشند.

نولدکه، اندیشمند معروف، بر این عقیده است که لقب ذوالاکتاف که به شاپور داده شده، به معنی چهار شانه یا صاحب شانه است. او مفهوم این لقب را چنین تفسیر می‌کند: به‌دلیل اینکه شاپور زیر بار کارهای بزرگی رفت و بسیار مسئولیت‌پذیر بود، این لقب به او داده شد؛ وی معتقد است معنی این کلمه توسط مورخان دوره اسلامی، درک نشد و آن‌ها معنی نادرستی از این واژه دریافت کرده و آن را وارد متون تاریخی کردند.

منبع عکس:wikipedia

شاپور دوم ساسانی یکی از شاهان قدرتمند این سلسله است. با قطعیت می‌توان گفت که او بعد از شاپور اول، قدرتمندترین پادشاه ساسانیان بود. در دوره او مرزهای جنوبی ایران امن شدند. او همچنین توانست دولت روم را شکست دهد و ارمنستان در دوره او زیر نظر ایران اداره شد. شاپور در طی ۷۰ سال حکومت خود، مرزهای ایران را گسترش داد و امنیت و آرامش را در کشور برقرار کرد. پادشاهانی که بعد از شاپور دوم روی کار آمدند قدرت و درایت او را نداشتند و بعد از مرگ او، امپراتوری ساسانی رو به زوال نهاد. شما هم نظر خود را درباره شاپور دوم ساسانی با کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

_{منبع عکس کاور:wikipedia}