«شام آخر» و حقایقی که کمتر کسی در مورد آن می‌داند

وب‌سایت ایوار – رضا‍ رجب پور: شام آخر اثر لئوناردو داوینچی در طول حیات خود، دوران پرفرازونشیبی را پشت سر گذاشته است. داوینچی با کشیدن نقاشی شام آخر در سال ۱۴۹۵ میلادی، یکی از تأثیرگذارترین آثار هنری تاریخ را خلق کرد. و اما راز داوینچی در این اثر مشهور چیست؟

نقاشی شام آخر تفسیر عینی لئوناردو داوینچی از رویدادی است که در هر چهار انجیل (کُتُب عهد جدید مسیحیت) شرح داده شده است. شب قبل از خیانت به مسیح توسط یکی از حواریون وی، عیسی ناصری آن‌ها را برای صرف شام گرد هم جمع می‌کند.

او به آن‌ها می‌گوید که می‌داند چه سرنوشتی در انتظار وی است و پا‌های آن‌ها را می‌شوید (این عمل نمادی از برابری و یکسان بودن همه‌ی آن‌ها در نظر مرادشان است).

وقتی‌که آن‌ها در کنار هم شام می‌خورند، مسیح توصیه‌هایی دقیق در مورد نحوه‌ی خوردن و نوشیدن در آینده، به یاد وی، به حواریون خود می‌کند. این اولین مراسم شکرگزاری یا عشای ربانی است که همچنان نیز برگزار می‌شود.

تابلوی شام آخر، به‌طور ویژه، لحظات پس از گفت‌وگوی مسیح با حواریون خود در مورد خیانت یکی از آن‌ها، پیش از طلوع آفتاب، را به تصویر می‌کشد و تمامی ۱۲ مرید وی واکنش‌هایی از سر خشم، عصبانیت و حیرت نسبت به این خبر از خود نشان می‌دهند.

داوینچی تا پیش از این بر روی نقاشی‌هایی به این ابعاد کار نکرده بود و هیچ تجربه‌ای در ارتباط با نقاشی‌های دیواری در ابعاد استاندارد نداشت.

این نقاشی با استفاده از رنگ‌های تجربی و به‌طور مستقیم بر روی یک دیوار خشکِ گچی کشیده شد و برخلاف نقاشی‌های دیواری مرسوم که در آن‌ها رنگ با گچ خیس ترکیب می‌شود، خوب پیش نرفت.

داوینچی حتی مجبور شد تا پیش از پایان کار، مشکلات مربوط به پوسته‌پوسته شدن رنگ بر روی دیوار را ترمیم کند. شام آخر در طول سال‌های بعد فرو ریخت، تخریب شد و مورد مرمت قرار گرفت.

چیزی که امروزه ما از تابلوی شام آخر به چشم می‌بینیم، شاید بخش بسیار کوچکی از اصالت آن را در خود داشته باشد.

بیشتر توجهات اخیر به این نقاشی، حول جزئیات پنهان در درون آن قرار گرفته است، به همین خاطر اکثر بینندگانی که به دنبال کشف این جزئیات پنهان هستند، از زوایای خارق‌العاده‌ی به‌تصویرکشیده‌شده در این نقاشی غافل می‌شوند.

در این نقاشی، دیوار‌هایی با زوایای تیز به دیوار‌های انتهایی اتاق ختم می‌شوند و پنجره‌ها، تپه‌ها و آسمان در دوردست‌ها را نشان می‌دهند. حالتِ روز به‌تصویرکشیده‌شده از طریق پنجره‌ها، به احساس آرامش حاکم در فضای اطراف شخصیت مسیح می‌افزاید.

طرح کلی نقاشی شام آخر

داوینچی طرح سه‌بعدی شام آخر را به‌گونه‌ای متوازن ساخته که نقطه‌ی تلاقی آن، درست در پشت شقیقه‌ی راست مسیح، قرار دارد و به مکان فیزیکی از مرکز سر مسیح اشاره می‌کند.

داوینچی با کمک یک نخ در جهات محوری از این نقطه، انتهای میز، خطوط کف و لبه‌های قائم از شش ستون سقفی را به تصویر می‌کشد. او از لبه‌های چپ و راست از خط افق، خطوط اریب را تا گوشه‌های سقف ادامه می‌دهد و نقاطی برای خطوط افقی در سقف ترسیم می‌کند.

داوینچی به خاطر علاقه‌ی شدید خود به تقارن شهرت دارد. نقاشی شام آخر داوینچی کاملاً به شکل افقی ترسیم شده است. میز بزرگی در جلوی نقاشی به چشم می‌خورد و همه‌ی شخصیت‌ها در پشت آن قرار دارند. این اثر کاملاً متقارن است و تعداد شخصیت‌ها در دو طرف مسیح باهم برابری می‌کند.

نمای کلی در این تصویر نشان می‌دهد که چگونه پرسپکتیو در نقاشی شام آخر با کمک مجموعه‌ای از نشانه‌گذاری‌ها در نقاط کلیدی به سرانجام رسیده و همین امر جنبه‌های معماری از ترکیب و قرارگیری شخصیت‌ها را برجسته‌تر می‌کند.

شمای کلی نقاشی شام آخر

۱۰ حقیقت شگفت انگیز در مورد نقاشی شام آخر

۱. شام آخر یک تجربه شکست خورده است

برخلاف نقاشی‌های دیواری سنتی که استادان دوره رنسانس آن‌ها را بر روی دیوار‌هایی با گچ خیس می‌کشیدند، داوینچی نقاشی خود را بر روی دیواری گچی، اما خشک در کلیسای سانتا ماریا دله گراتزی در میلان ترسیم کرد.

بااین‌حال، این تجربه ناموفق بود، زیرا رنگ به‌خوبی به دیوار نمی‌چسبید و تنها چند دهه پس از اتمام کار، شروع به پوسته‌پوسته شدن کرد.

۲. نمک ریخته شده در این اثر نمادین است

گمانه‌زنی‌ها در مورد نمادگرایی در این اثر بسیار فراوان است. برای مثال، بسیاری از پژوهشگران بر سر معنی نمکدان واژگون شده در نزدیکی آرنج یهودا بحث‌وجدل کرده‌اند. نمک ریخته‌شده می‌تواند نمادی از بدشانسی، فقدان، مذهب یا مسیح به‌عنوان نمک و برکت زمین باشد.

۳. مارماهی یا شاه ماهی؟

پژوهشگران همچنین در مورد غذای انتخابی داوینچی نیز اظهارنظر کرده‌اند. آن‌ها بر سر اینکه غذای روی میز مارماهی است یا شاه‌ماهی، باهم اختلاف‌نظر دارند؛ زیرا هرکدام از این غذا‌ها معانی سمبلیک مختص به خود را دارند.

در زبان ایتالیایی، آرینگا (aringa) به معنای مارماهی است. واژه‌ی مشابه آرّینگا (arringa) نیز به معنای آموختن تعالیم مذهبی است. در لهجه‌ی شمال ایتالیا، به شاه‌ماهی، رِنگا (renga) گفته می‌شود که توصیف‌کننده‌ی فردی است که با مذهب منافات دارد.

این موضوع با پیشگویی مسیح در انجیل که حواری وی، پیتر، با او مخالفت داشت، همخوانی دارد.

۴. داوینچی از یک چکش و میخ برای دستیابی به پرسپکتیو تک نقطه‌ای استفاده می‌کند

چیزی که این شاهکار نقاشی را فوق‌العاده حیرت‌انگیز می‌کند، نمایی است که نقاشی نسبت به آن کشیده شده است. گویی نقاشی بیننده را برای تجربه‌ی دقیق‌تر، به داخل خود دعوت می‌کند.

داوینچی برای دستیابی به این احساس، میخی را بر روی دیوار می‌کوبد، سپس نخی را به آن می‌بندد تا بتواند با کمک آن زوایای اثر را خلق کند.

۵. این اثر هنری یک هشدار مهلک را در خود دارد

سابرینا اسفورتزا گالیتزیا (Sabrina Sforza Galitzia) در سال ۲۰۱۰ چیزی که در قالب نشانه‌های ریاضی و نجومی در اثر داوینچی مشاهده کرده بود را به‌عنوان پیامی از سوی این هنرمند در مورد پایان جهان تفسیر کرد.

بر اساس تفسیر او، داوینچی قصد دارد که بگوید پایان جهان در سال ۴۰۰۶ میلادی رخ می‌دهد.

۶. نقاشی دیواری موجود، کار دست داوینچی نیست

در اواخر قرن بیستم، تیمی به سرپرستی پانین برامبیلا بارچیلون (Panin Brambilla Barcilon) با کمک تصاویر میکروسکوپی، نسخه‌های کپی، رفلکتوسکوپی مادون‌قرمز و ردیاب‌های صوتی، اقدام به برداشتن لایه‌های رنگ از روی دیوار و ترمیم اثر اصلی با دقت هرچه‌تمام‌تر کردند.

منتقدان اظهار می‌دارند که تنها چیزی که از این نقاشی تا به امروز دستخوش تغییر نشده، کار لئوناردو داوینچی است.

۷. سه نسخه کپی از نقاشی اصلی موجود است

سه تن از شاگردان داوینچی، ازجمله جامپیترینو، نسخه‌هایی کپی از نقاشی وی را در اوایل قرن شانزدهم خلق کردند. جامپیترینو یک نسخه‌ی کاملاً کپی از این نقاشی کشید که در حال حاضر در آکادمی سلطنتی هنر‌ها در لندن نگهداری می‌شود.

این نقاشی رنگ‌روغن بر روی بوم، منبع اصلی بازسازی‌های اخیر شام آخر بوده است.

نسخه‌ی کپی دوم توسط آندرئا سولاری کشیده شده و در موزه‌ی لئوناردو داوینچی در بلژیک نگهداری می‌شود. نسخه‌ی سوم از این اثر نیز به دست چزاره دا سِستو کشیده شده و در کلیسای سنت آمبروجیو در سوئیس قرار دارد.

۸. شام آخر یک اثر موسیقایی نیز است

به گفته‌ی جیووانی ماریا پالا، موسیقی‌دان ایتالیایی، داوینچی نُت‌های موسیقی را در نقاشی شام آخر ترکیب کرده است. پالا در سال ۲۰۰۷ یک ملودی ۴۰ ثانیه‌ای از نُت‌هایی ساخت که به گفته‌ی وی در گوشه و کنار نقاشی پنهان شده بودند.

۹. این نقاشی قربانی بی توجهی و سوء استفاده شده است

ساکنان صومعه در سال ۱۶۵۲ بخشی از دیوار را برای ساخت یک درب جدید تخریب کردند و باعث از بین رفتن بخش قابل‌توجهی از نقاشی در قسمت پا‌های مسیح شدند.

سربازان ناپلئون بناپارت نیز این مکان را به اسطبل تبدیل کردند و با گلوله‌های خود آسیب بیشتری به نقاشی زدند. نازی‌ها نیز در طول جنگ جهانی دوم این صومعه را بمباران کردند و دیوار‌های اطراف را فرو ریختند.

۱۰. شام آخر بار‌ها مورد مرمت قرار گرفته است

شاهکار داوینچی بار‌ها مورد تلاش‌های مرمت‌گران قرار گرفته است. برخی از این مرمت‌ها در سال‌های ۱۷۲۶، ۱۷۷۰، ۱۸۵۳، ۱۹۰۳، ۱۹۲۴، ۱۹۲۸ و ۱۹۷۸ انجام شده‌اند.

منبع: leonardodavinci