سونامی چیست؟ – کجارو

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۷/۰۶/۱۲ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۰/۰۸/۲۴ توسط پوریا محمدی پیوند به‌روزرسانی شده است.}

سونامی یا تسونامی به امواج بزرگ آبی گفته می‌شود که در پی حرکت صفحات پوسته زمین ایجاد رخ می‌دهد. وقتی زلزله‌ای رخ می‌دهد یا آتشفشانی شروع به فوران می‌کند، ارتعاشات و لرزش‌های آن، از میان آب‌ها عبور کرده و موجب شکل‌گیری امواج بسیار بزرگ و سهمگین می‌شود. این امواج سونامی نام دارند.

به‌طور کلی، وقوع سونامی روی زمین و خشکی احساس نمی‌شود. سونامی یا به‌ صورت امواجی بزرگ‌تر از امواج معمولی ظاهر می‌شود یا انرژی ساتع شده از آن به‌سمت مناطق دورافتاده‌ اقیانوس‌ها هدایت و در نهایت پراکنده می‌شود؛ البته گاهی نیز امواج یک سونامی قدرتمند می‌تواند تا ارتفاع ۱۰ متر بالا برود و مستقیماً به خشکی‌های نزدیک سواحل آسیب بزند. این‌ گونه سونامی‌ها قادرند سواحل را از سر راه خود برداشته و وارد شهرها شوند.

_{عکس‌ از وب‌سایت worldatlas}

تقریباً ۷۰ سال پیش در روستای ساحلی «لائوپاهوهو»، هاوایی، هنگامی‌که دانش‌آموزان در کلاس نشسته بودند، امواج خشمگین دریا وارد شده و همه چیز را در هم کوبیدند. وقوع زلزله‌ای در آلاسکا در یکم آوریل ۱۹۴۶، موجب شکل‌‌گیری این سونامی شد. طی این فاجعه، ۱۵۹ نفر در جزیره از جمله ۱۹ دانش‌آموز در مدرسه‌ روستا کشته شدند؛ نکته‌ای که همواره در اذهان مردم لائوپاهوهو خواهد ماند، این است که یک زمین‌لرزه می‌تواند موجب بروز تلفات جانی در هزاران کیلومتر آن‌ طرف‌تر شود.

در هیلو که نزدیک‌ترین شهر به روستای لائوپاهوهو است، موزه‌ای به نام «موزه سونامی اقیانوس آرام» وجود دارد که در آن تمامی اطلاعات مربوط به سونامی‌های به وقوع پیوسته در طول تاریخ این منطقه، به نمایش گذاشته شده است.

علت وقوع سونامی چیست؟

_{عکس‌ از وب‌سایت worldatlas}

اگر زمین‌لرزه‌ای در زیر آب رخ دهد، انرژی حاصل از آن در اقیانوس آزاد شده و موجب وقوع امواج بزرگ سونامی می‌شود؛ اما چه عواملی موجب شکل‌‌گیری این امواج عظیم‌الجثه می‌شود؟ همان طور که پیش‌تر اشاره کردیم، دلیل این اتفاق وقوع زلزله است.

حرکت صفحات تکتونیک زمین، سبب انتقال امواجی قدرتمند به سطح زمین می‌شود

کره زمین چندین «زمین‌ساخت صفحه‌ای» یا «تکتونیک صفحه‌ای» دارد. این صفحات گاه و بی‌گاه حرکت کرده و تغییر مکان می‌دهند. لایه زیرین آن‌ها یعنی گوشته و لایه نزدیک به هسته، مانند صفحات روی زمین سفت و محکم نیستند. همچنین، جریان‌های همرفت یا انتقال گرما موجب برخورد صفحات زمین به یکدیگر، درهم شکسته شدن یا روی هم قرار گرفتنشان می‌شود که در نتیجه‌ آن، امواجی قدرتمند به سطح زمین فرستاده می‌شود.

اکنون آب را نیز به این معادله اضافه کنید. تصور کنید در وان حمام نشسته‌اید و پاهایتان را عقب و جلو می‌کنید. درون آب امواج کوچکی شکل می‌گیرد؛ هرچه محکم‌تر پاهایتان را تکان دهید، امواج بزرگ‌تری نیز درست خواهید کرد. این نوع انرژی به هنگام وقوع زلزله، ده‌ها میلیون برابر قدرتمندتر است و امواج شکل‌گرفته نیز بسیار بزرگ‌تر هستند. سونامی ممکن است با امواجی چند سانتی‌متری شروع شود ولی با نزدیک شدنش به ساحل، آب‌های کم‌عمق و سطحی موجب بزرگ شدن این امواج می‌شود. فوران‌های آتشفشانی نیز از دیگر عوامل وقوع سونامی است. البته چنین سونامی‌هایی بسیار نادر هستند.

سونامی‌های مهم تاریخ

_{عکس‌ از وب‌سایت worldatlas}

زمین‌ لرزه‌ اقیانوس هند در سال ۲۰۰۴ به ما نشان داد که امواج سونامی تا چه حد می‌توانند وحشتناک باشند. طی این فاجعه، بیش از ۲۳۰,۰۰۰ نفر در ۱۴ کشور دنیا جان خود را از دست دادند. ۷۰ درصد از این تلفات متعلق به کشور اندونزی بود. خسارت مالی این حادثه در حدود ۱۵ میلیارد دلار بود. بزرگی این زلزله ۹ ریشتر بود و پس‌لرزه‌های آن در آفریقای جنوبی نیز احساس شدند. حتی در این مورد فیلمی هم ساخته شد.

اطلاعات بسیار زیاد و ارزشمندی در مورد سونامی وجود دارد که می‌توانید از وب‌سایت‌های National Oceanic و Atmospheric Administration به آن دسترسی داشته باشید. بسیاری از سونامی‌ها در اقیانوس آرام و در حوالی ناحیه «حلقه آتش» رخ می‌دهند. حلقه آتش منطقه‌ای بسیار مستعد برای وقوع انواع زلزله و سونامی است.

در سال ۲۰۱۱، پس از وقوع زلزله‌ای ۹ ریشتری، یک سونامی بسیار بزرگ در ژاپن اتفاق افتاد. این سونامی، با ۳۰۰ میلیارد دلار خسارت مالی، پرهزینه‌ترین فاجعه‌ تاریخ بشریت محسوب می‌شود. تمامی شهرهای این منطقه از نقشه محو شدند. پس از برخورد امواج سونامی و زلزله با نیروگاه اتمی فوکوشیما، مواد رادیواکتیویته‌ آن وارد اقیانوس آرام شد. اما از آنجایی مردم ژاپن نظارت بسیار خوبی بر وقوع فجایع این ‌چنینی و نیز آمادگی کامل آن را داشتند، تلفات جانی در حدود ۱۸ هزار نفر و بسیار کمتر از سونامی اقیانوس هند بود.

درس عبرت از تاریخ

_{عکس‌ از وب‌سایت worldatlas}

در سال ۲۰۱۱، کارشناسان هواشناسی ژاپن، وقوع یک سونامی بسیار بزرگ را هشدار داده و درخواست تخلیه‌ جمعیت نواحی کم ارتفاع کشور را کردند؛ اما با وجود این هشدار، چرا باز هم تعداد کشته‌ شدگان بالا بود؟ ارتفاع امواج سونامی مذکور در برخی نقاط به ۸ متر نیز می‌رسید که از دیوارهای مخصوص بازدارنده‌ سونامی نیز بلندتر بود. همچنین هزاران نفر از مردم نیز فکر نمی‌کردند که سونامی به این بزرگی باشد، به ارتفاعات خیلی بلندی نرفته بودند.

حداقل به آن‌ها هشدار وقوع چنین فاجعه‌ای داده شده بود .هنگامی‌که زلزله‌ اقیانوس هند رخ داد، مردم از چنین هشدارهایی محروم بودند؛ مشکلی که همواره گریبان‌گیر کشورهای فقیر است. البته اکنون، دولت این ناحیه تمهیداتی در این زمینه اندیشیده است.

شاید مهم‌ترین داستان‌های مربوط به سونامی، داستان نجات‌‌یافتگان باشد. معمولا مجموع تعداد کشته‌‌شدگان در مناطقی که مردمش آگاهی کافی در مورد سونامی ندارند، بیشتر است؛ اما کسانی که در برابر وقوع چنین فجایعی از آمادگی بالایی برخوردار هستند، قادر خواهند بود سریعا دیگران را مطلع کرده تا به ارتفاعات پناه ببرند.

_{عکس‌ از وب‌سایت worldatlas}

بسیاری از مکان‌ها دارای یادبودهای مخصوص سونامی هستند. این مکان‌ها به‌ عنوان یک یادآوری از وقوع سونامی یا محلی برای ادای احترام قربانیان آن مورد استفاده قرا می‌گیرد.

در ژاپن و کشورهای اطراف اقیانوس هند از این‌ گونه یادبودها وجود دارد. در کائولاک تایلند، «کشتی شماره ۸۱۳ پلیس» را خواهید یافت که به‌ عنوان یادبودی باقی‌مانده از نیروی دریایی این منطقه است. در هیکادوای سریلانکا، لاشه‌ قطاری وجود دارد که از سونامی سال ۲۰۰۴ به یادگار مانده است. طی این حادثه ۱۷۰۰ نفری که با قطار در حال سفر بودند، جان خود را از دست دادند. سونامی این قطار را به‌کلی واژگون کرد.

در شهر باندا آسه‌ اندونزی، موزه‌ای به نام «موزه سونامی آسه» وجود دارد که یاد و خاطره‌ قربانیان سونامی را زنده نگه داشته است. در هیلوی هاوایی، مردم می‌توانند در پارک ساحلی لائوپاهوهو که مکانی برای بزرگداشت کشته‌شدگان فاجعه‌ سونامی سال ۱۹۴۶ است، قدم بزنند. اسامی قربانیان این فاجعه، روی سنگ‌هایی در مدرسه‌ روستا حکاکی شده است.