سلامت روان در محیط کار؛ عوامل آسیب‌رسان و روش‌های بهبود

سلامت روان در محیط کار جزو امور ضروری محسوب می‌شود. سازمان‌ها باید به سلامت روانی همه اعضای خود در سطوح مختلف توجه داشته باشند، برای آن برنامه‌ریزی کنند و بودجه اختصاص دهند. شرکت‌های بسیاری فقط به‌خاطر اهمیت‌ندادن به سلامت روان کارمندانشان با مشکلات جدی مواجه شده‌اند. ارتقای سلامت روان در محیط کار به تعامل کارمندان با مدیران نیاز دارد. مدیران باید نیازهای کارمندان و عوامل سلامت روان آنها را بررسی کنند و کارمندان هم باید پیشنهادهایی برای ارتقای سلامت روان ارائه دهند. در ادامه، این مسئله را بیشتر بررسی خواهیم کرد.

سلامت روان در محیط کار یعنی چه؟

سلامت روان بخشی از زندگی سالم است؛ انسان‌هایی که سلامت روان دارند در محیط کار می‌توانند:

• نگرانی‌هایشان را مهار کنند؛
• عملکردی بهینه داشته باشند؛
• به پتانسیل‌های واقعی‌شان دست پیدا کنند؛
• برای جامعه مفید باشند.

وقتی فردی بیماری روانی ندارد، لزوما به این معنی نیست که از نظر روانی سالم است! ممکن است فردی بیماری روانی نداشته باشد، اما سلامت روان او ضعیف باشد. همچنین ممکن است فردی به‌رغم بیماری روانی، سلامت روان خوبی داشته باشد. کارشناسان می‌گویند سلامت روان و عملکرد انسان دو مفهوم مرتبط با یکدیگر هستند و در کنار هم می‌توانند انسان‌ها را به رشد و شکوفایی برسانند.

سلامت روان روی عملکرد انسان، سلامت جسم و توانایی مدیریت استرس او تأثیر دارد. به همین دلیل است که توجه به سلامت روان در محیط کار باید جزو اولویت‌های سازمان‌ها باشد.

چرا توجه به بهداشت روانی در محیط کار اهمیت دارد؟

انسان امروزی در مرحله‌ای قرار دارد که نمی‌تواند به سلامت روانی خود بی‌اهمیت باشد. انسان‌های جوامع امروزی باید با چالش‌های مثبت و منفی دست‌وپنجه نرم کنند، با شکست‌هایشان کنار بیایند و در محیط کار و خانه شخصیتی فعال داشته باشند. به همین دلیل باید به سلامت روانی خود اهمیت بدهند.

سلامت روان به ما کمک می‌کند احساساتمان را بشناسیم و آنها را درست ابراز و مهار کنیم. همچنین می‌توانیم با دیگران تعامل داشته باشیم، با آنها همدلی کنیم و اصول مهارت‌های اجتماعی و شناختی را یاد بگیریم. کارمندانی که از نظر روانی سالم هستند:

• مسئولیت‌هایشان را می‌پذیرند؛
• با تغییرات کنار می‌آیند؛
• چالش‌های سخت کاری را پشت‌سر می‌گذارند؛
• در سازمان رشد می‌کنند؛
• انعطاف‌پذیر هستند؛
• استرسشان را مهار کنند.

ترکیب تمام اینها کمکشان می‌کند به بالاترین حد پتانسیل خود دست پیدا کنند. به همین دلیل است که توجه به سلامت روان در محیط کار اهمیت دارد.

چه عواملی در محیط کار به سلامت روان آسیب می‌رسانند؟

عوامل مختلفی می‌توانند سلامت روان در محیط کار را به خطر بیندازند که در ادامه چند نمونه را مطرح می‌کنیم.

۱. سیاست‌های نادرست در زمینه امنیت و سلامتی کارمندان

سیاست‌های امنیتی و سلامتی سازمان برای حفظ رفاه و رضایت کارمندان، مدیران و مشتریان تدوین می‌شوند. برخی از نشانه‌های سیاست‌های غلط در این زمینه عبارت‌اند از:

• کارگران به‌شیوه‌ای خطرناک کار می‌کنند و به ایمنی و سلامت جسمی خود اهمیتی نمی‌دهند.
• محل کار بیش از حد شلوغ است و ظرفیت کافی برای تعداد زیاد کارکنان را ندارد.
• تهویه، نور یا بهداشت محل کار مشکل دارد.
• ساعات زیادی را پرفشار کار می‌کنند و حق خسته‌شدن ندارند.

فضاهای کاری که سیاست‌های درستی در زمینه امنیت و سلامتی کارمندانشان ندارند، سلامت روان اعضای سازمان را به خطر می‌اندازند. در چنین فضاهایی بازدهی کارمندان به پایین‌ترین حد ممکن می‌رسد و میزان ترک کار در آنها زیاد می‌شود. این شرکت‌ها معمولا با مشکلات قانونی و کاهش سودآوری هم روبه‌رو می‌شوند.

۲. مدیریت و ارتباط‌سازی ضعیف

مدیرانی که می‌توانند با کارمندانشان ارتباطی صمیمانه برقرار کنند، سلامت روان در محیط کار را ارتقا می‌دهند. در سازمان‌‌هایی که کارمندان ارتباط مناسبی با مدیر ندارند، سلامت روان ضعیف می‌شود. کارمندانی که ارتباط خوبی با مدیر ندارند از او می‌ترسند و زمانی که با او هم‌صحبت می‌شوند، مضطرب هستند و تحت فشار روانی قرار می‌گیرند.

۳. حمایت‌نکردن از کارمندان

در سازمان‌هایی که مدیران از کارمندان حمایت نمی‌کنند، سطح بهداشت روانی پایین‌ می‌آید. مدیران در این محیط‌های کاری منابع کافی در اختیار کارمندانشان قرار نمی‌دهند و فقط از آنها انتظار دارند.

۲ سازمان را تصور کنید که به‌تازگی نیرو جذب کرده‌اند. مدیر سازمان اول شرح دقیقی از وظایف به کارمند جدید ارائه می‌‌دهد و همه‌چیز را برای او شفاف می‌کند. بنابراین کارمند جدید با آرامش مشغول انجام وظایفش می‌شود. در سازمان دوم، مدیر فقط توضیحات کوتاهی درباره موقعیت شغلی می‌دهد و کارمند را در میان انبوهی از سؤالات رها می‌کند! این کارمند با فشار روانی زیاد مشغول کار می‌شود و مدام نگران است که بخشی از وظایفش را انجام نداده باشد و به این خاطر توبیخ شود. در این مثال، سطح سلامت روان در سازمان اول بالاتر از سازمان دوم است.

۴. فشار کاری زیاد

برخی از مدیران از کارمندانشان انتظار دارند همیشه در اوج باشند و بهترین عملکرد را داشته باشند. این انتظار فشار زیادی به کارمندان وارد می‌کند. کارمندان برای برآورده‌کردن انتظارات مدیران، ساعت یا حجم کارشان را افزایش می‌دهند و در نتیجه دچار استرس مضاعف و خستگی مفرط می‌شوند. تداوم یا تکرار چنین شرایطی سلامت روان کارمندان را به خطر می‌اندازد.

۵. نداشتن امنیت شغلی

یکی از مهم‌ترین علت‌هایی که سلامت روان کارمندان را تضعیف می‌کند، ترس است. ترس از اینکه بیکار بمانند و نتوانند صورت‌حساب‌ها و هزینه خانواده‌شان را تأمین کنند. در دوران شیوع ویروس کرونا، ترس ازدست‌دادن شغل به چالشی جدی برای نیروهای کار در سراسر دنیا تبدیل شد و آسیب‌های جدی به سلامت روانشان زد.

تأثیر محیط روانی ناسالم روی عملکرد کارمندان

زمانی که سلامت روان در محیط کار وجود دارد، کارمندان می‌توانند با چالش‌‌ها مواجه شوند، رشد کنند و وظایفشان را به خوبی انجام دهند. در مقابل زمانی که محیط کاری از نظر روانی ناسالم باشد، بازدهی کارمندان به حداقل می‌رسد و از جوانب مختلف روی کار آنها تأثیر منفی می‌گذارد.

مهم‌ترین تأثیرات منفی محیط روانی ناسالم عبارت‌اند از:

• بی‌انگیزگی در انجام کارها؛
• نداشتن تمرکز روی وظایف؛
• کاهش بهره‌وری و تضعیف عملکرد؛
• احساس کمبود و پوچی در زندگی؛
• کاهش توان جسمانی و تضعیف سیستم ایمنی؛
• ناتوانی در برقراری ارتباطات مؤثر و واکنش‌های نادرست به رفتارهای اطرافیان؛
• ناتوانی در تصمیم‌گیری صحیح.

روش‌های بهبود سلامت روان در محیط کار

بهترین راه برای ارتقای بهداشت روانی در محیط کار این است که پیش از ایجاد مشکل چاره‌اندیشی کنید. اگر محیط کاری شما از همان ابتدا برای کارمندان سالم باشد، دیگر نیازی به درمان نخواهید داشت و با چالش‌هایی مواجه نخواهید شد که به‌خاطر روان ناسالم کارمندان ایجاد می‌شوند.

کارهایی که کارفرما باید برای ارتقای سلامت روان انجام دهد

• فراهم‌کردن خدمات درمان بالینی برای افرادی که بیماری روانی دارند یا احساس می‌کنند از نظر روانی سالم نیستند. این خدمات باید رایگان به کارمندان ارائه شود و آنلاین، تلفنی یا حضوری در دسترس باشد.
• فراهم‌کردن فضایی برای استراحت و آرامش در طول ساعات کاری.
• فراهم‌کردن ابزار خودارزیابی سلامت روان برای کارمندان. این ابزار پرسشنامه‌ها و آزمون‌هایی هستند که نشان می‌دهند سلامت روان کارمندان در چه سطحی قرار دارد و آیا این افراد به کمک نیاز دارند یا خیر.
• ارائه خدمات کوچینگ بهداشت روان به کارمندان.
• بیمه سلامت روان و تأمین کمک‌هزینه برای مشاوره و داروهای روان‌درمانی.

کارهایی که کارمندان باید برای ارتقای سلامت روان در محیط کار انجام دهند

• مشارکت در فعالیت‌های حمایتی که کارفرما برای ارتقای سلامت روان در محیط کار ترتیب داده است.
• تعامل با سایر کارمندان و به‌اشتراک‌گذاشتن تجربیات و داستان‌های کاری. البته کارمندان باید این کار را آن‌قدری انجام دهند که احساس امنیت می‌کنند و صحبت با همکاران جایگزین صحبت با روان‌شناس نیست.
• تمرین مهارت‌های مقابله با چالش‌های روزانه مانند استرس‌های کاری و سختی کار. تنفس آگاهانه، نظم، روابط سالم و مثبت‌اندیشی جزو این دسته از تمرین‌ها هستند.
• انجام تمرین‌های خودمراقبتی در زمان استراحت وسط روز. گوش‌کردن به پادکست‌های الهام‌بخش، مدیتیشن، تنفس آگاهانه و قدم‌زدن تمرین‌هایی برای بازیابی آرامش و سلامت روان در محیط کار هستند.
• توجه به سلامت جسمانی با تغذیه سالم و ورزش.
• گسترش روابط و دوری از انزوای اجتماعی در محیط کار.

تجربه شرکت‌هایی که روی سلامت روان کارمندانشان سرمایه‌گذاری کرده‌اند

پرودنشال فایننشال (Prudential Financial) شرکتی آمریکایی در حوزه بیمه و خدمات مالی است. این شرکت بعد از مدتی استراتژی‌های سلامت روان را پیاده کرد. مسئولان شرکت همچنین سلامت روان کارمندانشان را منظم می‌سنجند تا نتیجه اقداماتشان در این زمینه را مشخص کنند.

این شرکت اخیرا برنامه‌هایی برای سلامت مالی کارکنان اجرا کرده است. کارمندان با این برنامه‌ها یاد می‌گیرند:

• چطور با خطرات مالی مقابله کنند؛
• امور مالی روزمره‌شان را مدیریت کنند؛
• برای بلندمدت برنامه داشته باشند.

آسایش‌خاطر از امور مالی یکی از ارکان مهم سلامت روان کارمندان است.

این شرکت اعلام کرده است از وقتی برنامه‌های سلامت روان در محیط کار را اجرا می‌کند، این نتایج حاصل شده‌اند:

• افزایش بازدهی سازمانی؛
• کاهش استرس کارمندان؛
• کاهش میزان مرخصی‌های مرتبط با بیماری؛
• توانمندی مقابله با چالش‌های محیط کار؛
• استفاده از فرصت‌های پیشرفت و فعالیت خلاقانه در محیط کار؛
• کاهش میزان افسردگی و بیماری‌های روانی در میان کارمندان.

کلام آخر

سلامت روان در محیط کار یعنی کارمندان استانداردهای رفاه اجتماعی را داشته باشند. اطمینان از امنیت شغلی، توانایی حل مسائل مالی و فشار کاری مناسب برای افراد جزو عوامل سلامت روان هستند.

بخشی از تأمین سلامت روان به کارفرمایان و امکانات و منابعی برمی‌گردد که در اختیار کارمندان قرار می‌دهند و بخشی از آن به خود کامندان بستگی دارد. برخی از افراد حتی موقع کارکردن در بهترین محیط‌های کاری هم خود را با استرس‌های بیهوده درگیر می‌کنند و به سلامت روانشان آسیب می‌رسانند. تأمین بهداشت روانی در محیط کار فرایندی دوطرفه است و به همکاری و تعامل کارمند و کارفرما بستگی دارد.

نکاتی که کارمندان معمولی از آن بی‌خبرند.
آداب معاشرت صحیح در محیط کار چگونه است؟
چطور از آسیب‌های پشت‌میزنشینی نجات پیدا کنیم؟