زندگی نامه سهراب سپهری و مرور مشهورترین اشعار او

حتی اگر با سهراب سپهری آشنایی کامل نداشته‌باشید، حتما برای یکبار هم که شده اشعاری مثل «صدای پای آب»، «خانه دوست کجاست» و «اهل کاشان» را خوانده یا شنیده‌اید. سپهری شاعری بود که نه در دنیای پرهیاهوی سیاست جای گرفت و نه در بازی‌های ادبی رایج ردی از او پیدا می‌شود. سهراب خجالتی از طریق نقاشی و شعر، آثاری خلق کرد که نه‌تنها در ایران که در سراسر جهان بسیار محبوب هستند و وجهه‌ای کاملا متمایز به او بخشیده‌اند.

اگر شعر پاییزی دوست دارید بهترین شعرهای پاییزی از شاعران مشهور ایران را در چطور بخوانید.

اگر تمایل دارید که با زندگی این هنرمند و شاعر بزرگ آشنا شوید و خالق برخی از زیباترین اشعار معاصر فارسی را بیشتر بشناسید، حتما این مطلب را بخوانید. در ادامه، پس از مروری کوتاه بر زندگی‌نامه و بیوگرافی سهراب سپری، نقاشی‌ها و شعرهای او را تحلیل کرده و در نهایت نیز مهم‌ترین آثارش را معرفی و بررسی خواهیم کرد. در ادامه با ما همراه باشید.

زندگی‌نامه سهراب سپهری: از کوچه‌های کاشان تا صدای پا آب!

سهراب سپهری در ۱۵ مهر ۱۳۰۷ در شهر قم و خانواده‌ای فرهیخته به‌دنیا آمد. میرزا نصرالله خان، پدربزرگش، اولین رئیس تلگراف‌خانه کاشان بود و پدر و مادرش نیز هر دو ادیب و اهل هنر بودند. بی‌راه نیست اگر پیشینه هنری خانواده را بستری برای پرورش ذوق ادبی و هنری سهراب سپهری بدانیم. او در دوران کودکی به‌همراه خانواده‌اش به شهر کاشان نقل مکان کرد و این دوره از زندگی او در محله دروازه عطا کاشان سپری شد.

او بعد از فارغ‌التحصیلی از دبیرستان پهلوی کاشان، وارد دانش‌سرای مقدماتی پسران شده و سپس، در اداره فرهنگ کاشان مشغول به‌کار شد. سال‌ها بعد به تهران آمد و در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران، در رشته نقاشی تحصیل کرد. سپهری طی دوران تحصیل خود مدتی را هم در شرکت نفت مشغول به‌کار شد، اما ازآنجایی‌که این کار با روحیه هنردوست و حساس او سازگار نبود، خیلی زود استعفا داد.

او از دوران نوجوانی خود به شعر و ادبیات علاقه‌مند بود و اولین مجموعه شعرش را که مرگ رنگ نام داشت، در سال ۱۳۳۰ منتشر کرد. انتشار اینکتاب باعث شد که او در بین شاعران نوگرای معاصر، جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. سهراب در کنار شعر،‌ علاقه وافری هم به نقاشی داشت و این دو تا دم مرگ یک لحظه هم از او جدا نشدند. سپهری در نهایت در اردیبهشت ۱۳۵۹ بر اثر بیماری سرطان خون از دنیا رفت. اما آثاری که خلق کرد، او را در میان اهالی هنر و ادبیات در ایران و جهان جاودانه کردند.

فعالیت‌های هنری سهراب | شاعر یا نقاش؟

علی‌رغم اینکه بسیاری از ما سهراب سپهری را به اشعارش می‌شناسیم، نباید از جایگاه و شهرت او در نقاشی مدرن ایران غافل شویم. او به همان اندازه که زبان شعر و کلمه را می‌فهمید، با زبان رنگ و فرم نیز آشنا بود. در حقیقت، نقاشی‌های سهراب را می‌توانیم نمود بیرونی اشعارش و تصویرگر جهان آرام و شهودی او بدانیم. نقاشی‌های او عموما روایتی انتزاعی از طبیعت و چشم‌اندازهای کویری بودند و در آن‌ها، درون‌گرایی و سلوک شاعرانه‌اش به‌خوبی دیده می‌شوند. سپهری در نقاشی‌هایش عناصر زیبایی‌شناسی شرقی و دستاوردهای نقاشی مدرن غرب را با یکدیگر ترکیب کرده و فرم‌های هندسی، رنگ‌های به‌کاررفته در طراحی‌هایش، سبک او را نسبت به بسیاری از نقاشان هم‌دوره‌اش متمایز کرده‌بود.

او در آخرین آثارش با تکنیک‌هایی مثل استفاده از کاردک چوبی، رنگ‌های رقیق‌شده و حذف قلم‌مو سنتی، طرح‌هایی خلق کرد که حتی همین حالا هم، بسیاری از نقاشان قادر به اجرای آن‌ها نیستند. او برای آنکه بتواند حال‌وهوای تامل، سکوت و بی‌مرزی را به مخاطب منتقل کند، از رنگ‌های مینیمال و بوم‌های بافت‌دار استفاده می‌کرد. منظره کویری (۱۳۵۷)، شقایق‌های جویبار و تنه درخت (۱۳۳۹)، طبیعت بی‌جان (۱۳۳۶) و ترکیب‌بندی با نوارهای رنگی (۱۳۴۹)، تعدادی از نقاشی‌های سهراب سپهری هستند. جالب است بدانید که این شاعر معاصر رکورددار قیمت نقاشی مدرن در ایران است.

نگاهی به دنیای شاعرانه سهراب سپهری

سهراب سپهری در میان شاعران معاصر ایرانی، بیش از هر چیزی نماد صلح و سادگی است. شعرهای او، عموما خواننده را به سفری متفاوت در جهان درونی انسان و طبیعت دعوت می‌کنند و تصویری جدید و بکر از زندگی ارائه می دهند. اشعار او تاثیرگرفته از فلسفه ذن هستند و در اغلب آن‌ها، طبیعت حضوری زنده دارد. گفته می‌شود که سهراب برای سراییدن اشعارش به مکان‌هایی مثل روستای چنار و کویرهای کاشان پناه می‌برد تا دور از هیاهوی زندگی روزمره با واژه‌ها عشق‌بازی کند. نمونه‌هایی از این خلوت‌نشینی شاعرانه را می‌توانیم در آثاری مثل صدای پای آب، نشانی و مسافر مشاهده کنیم.

درون‌مایه اصلی اشعار سهراب که در قالب نیمایی سروده‌ شده‌اند، صلح، عشق و کشف معنا در ساده‌ترین عناصر زندگی است. به‌علاوه، چینش هنرمندانه و شاعرانه کلمات در اشعار،‌ تصاویری زنده را که گویی تابلوهای نقاشی هستند، برای ما خلق می‌کنند. این ویژگی، کاملا علاقه سهراب به نقاشی و تجربه‌های سفرهایش را برای ما به‌نمایش می‌گذارد. جالب است بدانید که بسیاری از اشعار این شاعر معاصر ایرانی، به زبان‌هایی مثل انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، ترکی و اسپانیایی ترجمه شده‌اند.

سفرهای سهراب سپهری

مسئله بسیار مهمی که روی نقاشی‌ها و اشعار سهراب تاثیر به‌سزایی گذاشت، سفرهایش بود. او به فرهنگ مشرق زمین علاقه ویژه‌ای داشت و در طول عمرش، به کشورهایی مثل هندوستان، پاکستان، افغانستان، چین و ژاپن سفر کرد. او در طی سفرش به ژاپن هنر حکاکی روی چوب را یاد گرفت و با اندیشه‌های ذن و فلسفه شرق آشنا شد. این تجربیات بعدها در اشعار و بعضی از نقاشی‌هایش نمود پیدا کردند. علاوه بر آسیا، او تجربه سفر به اروپا را نیز در کارنامه خود دارد. در مرداد ۱۳۳۶ از را زمینی به پارس و لندن رفت و در مدرسه هنرهای زیبای پارس، به یادگیری لیتوگرافی پرداخت. این سفرها باعث شدند که او دریچه‌ای تازه به هنر و ادبیات باز کند و خیلی‌ها او را پلی میان شرق و غرب می‌دانند.

کتاب‌هایی درباره سهراب سپهری

علاوه بر تابلوهای نقاشی که در نمایشگاه‌های بسیاری در معرض عموم قرار داده شده‌اند، در کارنامه کاری سهراب سپهری کتاب‌های زیادی وجود دارد. اگر به اشعارش علاقه‌مند هستید و می‌خواهید درباره او بیشتر بدانید، کتاب‌هایی را که در زیر معرفی کرده‌ایم، بخوانید:

هنوز در سفرم

کتاب هنوز در سفرم مستقیما توسط خود سپهری نوشته نشده، اما ازآنجایی‌که حاوی مجموعه‌ای از نامه‌ها و اشعار منتشرنشده سهراب است، ارزش خواندن دارد. پریچهر سپهر (خواهر سهراب) در سال ۱۳۸۰ این مجموعه‌ را جمع‌آوری و منتشر کرد. بعضی از نامه‌هایی که در این کتاب منتشر شده‌اند، بخشی از احوالات درونی او را که برای اغلب ما ناشناخته هستند، آشکار می‌کند. اگر عاشق اشعار سهراب سپهری هستید، توصیه می‌کنیم پیش از شروع حتما هنوز در سفرم را بخوانید.

هشت کتاب

هشت کتاب، مجموعه‌ای از همه ۸ کتابی است که در دوران کاری سهراب منتشر شده‌است. از اولین کتاب او که در سال ۱۳۳۰ منتشر شد (زندگی خواب‌ها) تا حجم سبز که اشعار آن در سال ۱۳۵۶ سروده شدند، در این مجموعه یک‌جا در اختیارتان قرار دارد. با مطالعه این کتاب، می‌توانید در کویرهای کاشان، خلوت‌ها و سفرهایش به شرق و غرب همراه شوید و تصویری کامل از مسیر فکری او به‌دست آورید. اگر تابه‌حال جسته‌وگریخته اشعار سپهری را خوانده‌اید، خریدن این کتاب بهانه‌ای است تا منسجم‌تر و راحت‌تر او را بشناسید. مجموعه هشت کتاب سهراب شامل عناوین زیر است:

• صدای پای آب
• شرق اندوه
• ما هیچ ما نگاه
• حجم سبز
• آواز آفتاب
• مسافر
• مرگ رنگ
• زندگی خواب‌ها

صدای تو خوبست

هر چند که این کتاب توسط خود سپهری نوشته نشده‌است، اما می‌تواند بهانه خوبی برای شناخت بیشتر وی باشد. صدای تو خوبست، مصاحبه‌ رضا حاجی‌آبادی با خواهر سهراب و بررسی نامه‌ها،‌ یادداشت‌ها و اشعار اوست. با مطالعه این کتاب، می‌توانید با خلوت‌ها، دغدغه‌ها و دوستان سهراب آشنا شوید و او را نه به‌عنوان شاعر و نقاشی، بلکه انسانی جست‌وجوگر و صلح‌طلب بشناسید.

واحه‌ای در لحظه

اگر می‌خواهید به‌گونه‌ای متفاوت با زندگی و اندیشه‌های سهراب آشنا شوید، حتما باید کتاب واحه‌ای در لحظه را بخوانید. این کتاب را داریوش شایگان نوشته و با نگاهی پژوهشگرانه، ریشه‌های فکری و هنری سهراب را بررسی می‌کند. او از زاویه‌ای تازه اشعار سپهری را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که چطور نگاه مینیمال و عارفانه سهراب، از مرزها گذر کرده‌است.

علت مرگ سهراب سپهری و آرامگاه او

سپهری در ۱ اردیبهشت ۱۳۵۹ و پس از تحمل یک دوره بیماری (سرطان خون)، در بیمارستان پارس تهران درگذشت. او اکنون در صحن امام‌زاده سلطان علی ابن محمدباقر در روستای مشهد اردهال به‌خاک سپرده شده‌است. این روستا در استان اصفهان و ۴۲ کیلومتری شهر کاشان قرار دارد. جالب است بدانید که قسمتی از شعر معروف واحه‌ای در لحظه از کتاب حجم سبز روی سنگ قبر او حک شده‌است:

«به سراغ من اگر می‌آیید

نرم و آهسته بیایید

میادا که ترک بردارد

چینی نازک تنهایی من»

خطاطی این شعر را رضا مافی بر عهده داشته‌است.

نگاهی به اشعار سهراب سپهری: از خدا تا انسان و عشق

در ادامه نگاهی به بعضی از بهترین شعرهای سهراب سپهری داریم.

صدا کن مرا

صدا کن مرا.

صدای تو خوب است.

صدای تو سبزینه آن گیاه عجیبی است

که در انتهای صمیمیت حزن می‌روید.

در ابعاد این عصر خاموش

من از طعم تصنیف در متن ادراک یک کوچه تنهاترم.

بیا تا برایت بگویم چه اندازه تنهایی من بزرگ است.

و تنهایی من شبیخون حجم تو را پیش‌بینی نمی‌کرد.

و خاصیت عشق این است.

کسی نیست،

بیا زندگی را بدزدیم، آن وقت

میان دو دیدار قسمت کنیم.

بیا با هم از حالت سنگ چیزی بفهمیم.

بیا زودتر چیزها را ببینیم.

ببین، عقربک‌های فواره در صفحه ساعت حوض

زمان را به گردی بدل می‌کنند.

بیا آب شو مثل یک واژه در سطر خاموشی‌ام.

بیا ذوب کن در کف دست من جرم نورانی عشق را.

مرا گرم کن

(و یک‌بار هم در بیابان کاشان هوا ابر شد

و باران تندی گرفت

و سردم شد، آن وقت در پشت یک سنگ،

اجاق شقایق مرا گرم کرد.)

در این کوچه‌هایی که تاریک هستند

من از حاصل ضرب تردید و کبریت می‌ترسم.

من از سطح سیمانی قرن می‌ترسم.

بیا تا نترسم من از شهرهایی که خاک سیاشان چراگاه جرثقیل است.

مرا باز کن مثل یک در به روی هبوط گلابی در این عصر معراج پولاد.

مرا خواب کن زیر یک شاخه دور از شب اصطکاک فلزات.

اگر کاشف معدن صبح آمد، صدا کن مرا.

و من، در طلوع گل یاسی از پشت انگشت‌های تو، بیدار خواهم شد.

و آن وقت

حکایت کن از بمب‌هایی که من خواب بودم، و افتاد.

حکایت کن از گونه‌هایی که من خواب بودم، و تر شد.

بگو چند مرغابی از روی دریا پریدند.

در آن گیروداری که چرخ زره‌پوش از روی رویای کودک گذر داشت

قناری نخ زرد آواز خود را به پای چه احساس آسایشی بست.

بگو در بنادر چه اجناس معصومی از راه وارد شد.

چه علمی به موسیقی مثبت بوی باروت پی برد.

چه ادراکی از طعم مجهول نان در مذاق رسالت تراوید.

و آن وقت من، مثل ایمانی از تابش استوا گرم،

تو را در سرآغاز یک باغ خواهم نشانید.

و چه تنها من

ای درخور اوج ! آواز تو در کوه سحر، و گیاهی به نماز.

غم ها را گل کردم، پل زدم از خود تا صخره دوست.

من هستم، و سفالینه تاریکی ، و تراویدن راز ازلی.

سر بر سنگ ، و هوایی که خنک، و چناری که به فکر، و روانی که پر از ریزش دوست.

خوابم چه سبک، ابر نیایش چه بلند، و چه زیبا بوته زیست، و چه تنها من !

تنها من ، و سر انگشتم در چشمه یاد ، و و کبوترها لب آب.

هم خنده موج، هم تن زنبوری بر سبزه مرگ ، و شکوهی در پنجه باد.

من از تو پرم ، ای روزنه باغ هم آهنگی کاج و من و ترس !

هنگام من است ، ای در به فراز، آی جاده به نیلوفر خاموش پیام!

تو ناگهان زیبا هستی

کوهساران مرا پر کن ای طنین فراموشی
نفرین به زیبایی آب تاریک خروشان که هست مرا
فرو پیچد و برد
تو ناگهان زیبا هستی اندامت گردابی است
موج تو اقلیم مرا گرفت
ترا یافتم آسمان ها را پی بردم
ترا یافتم درها را گشودم شاخه ها را خواندم
افتاده باد آن برگ که به آهنگ وزش‌هایت نلرزد
مژگان تو لرزید رویا درهم شد
تپیدی : شیره گل بگردش آمد
بیدار شدی : جهان سر بر داشت جوی از جا جهید
براه افتادی : سیم
جاده غرق نوا شد
در کف تست رشته دگرگونی
از بیم زیبایی می گریزم و چه بیهوده : فضا را گرفتهای
یادت جهان را پر غم می کند و فراموشی کیمیاست
در غم گداختم ای بزرگ ای تابان
سر بر زن شب زیست را در هم ریز ستاره دیگر خاک
جلوه ای ای برون از دید
از بیکران تو می ترسم ای
دوست موج نوازشی

چه درونم تنهاست

ابری نیست

بادی نیست

می نشینم لب حوض

گردش ماهی ها ، روشنی ، من ، گل ، آب.

پاکی خوشه زیست

مادرم ریحان می چیند

نان و ریحان و پنیر ، آسمانی بی ابر ، اطلسی هایی تر

رستگاری نزدیک : لای گل های حیاط

نور در کاسه مس ، چه نوازش ها می ریزد

نردبان از سر دیوار بلند ، صبح را روی زمین می آرد

پشت لبخندی پنهان هر چیز

روزنی دارد دیوار زمان ، که از آن ، چهره من پیداست

چیزهایی هست ، که نمی دانم

می دانم ، سبزه ای را بکنم خواهم مرد

می روم بالا تا اوج ، من پرواز بال و پرم

راه می بینم در ظلمت ، من پرواز فانوسم

من پرواز نورم و شن

و پر از دار و درخت

پرم از راه ، از پل ، از رود ، از موج

پرم از سایه برگی در آب

چه درونم تنهاست

شاعر رنگ‌ها و نقاش کلمات را بیشتر بشناسید!

اغراق نیست اگر سپهری را از منحصربه‌فردترین شاعر معاصر معرفی کنیم. او کسی بود که از دل کویر،‌ صدای آب را شنید و با کمترین رنگ‌ها، زیباترین جهان‌ها را ساخت. این شاعر بزرگ، در قالب نیمایی اشعار ماندگاری را سروده‌است و اهالی ادبیات در سراسر جهان، ارادت ویژه‌ای به آن‌ها دارند. در این مطلب، به‌طور کامل زندگی و بیوگرافی سهراب سپهری را بررسی کرده و سعی کردیم شما را با کتاب‌ها، نقاشی‌ها و سفرهایش بشناسیم. کدام‌یک از شعرهای سهراب را دوست دارید؟ بهترین و زیباترین شعر او را در بخش نظرات با ما به‌اشتراک بگذارید.