رژیم غذایی که یک بیمار دیالیزی نیاز دارد

رژیم غذایی سالم برای بیماران دیالیزی

زمانی که بیماری های مزمن کلیه نیازمند انجام دیالیز شود ، رژیم غذایی نقش مهمی در مراقبت و توانبخشی یک بیمار خواهد داشت . برای افرادی که از بیماری های کلیوی رنج می ‎برند، رژیم غذایی متعادلی لازم است چرا که کلیه ها عملکرد کاملی در زمینه دفع مواد زائد نخواهند داشت . برای یک بیمار دیالیزی ضروری است که هر روز مقدار مناسب پروتئین ، کالری ، مایعات ، ویتامین ها و مواد معدنی را از طریق رژیم غذایی خود دریافت کند .

به همین منظور، باید:

• روزانه به میزان کافی غذای سالم میل کنید.
• داروهای خود را به صورت منظم و طبق دستور پزشک مصرف کنید.
• هیچ جلسه دیالیزی را نباید از دست دهید.
• از نظر جسمی به میزان کافی فعال باشید .

یک بیمار دیالیز نسبت به یک فرد عادی به مقدار پروتئین بیشتری نیازمند است زیرا کمبود پروتئین و کالری دریافتی در یک بیمار دیالیزی در نهایت به سوء تغذیه پروتئینی منجر خواهد شد . برای دستیابی به نتیجه ای مناسب ، یک بیمار دیالیزی باید رژیم غذایی خود را با دقت کنترل کند . پزشک و مشاور شما ، به شما در دستیابی به برنامه رژیم غذایی مناسب کمک خواهند کرد .

رژیم غذایی سالم برای بیماران دیالیزی

دریافت مقدار مناسب کالری

غذا به ما انرژی می دهد. دریافت مقدار مناسب انرژی (کالری) برای سلامتی بدن و کمک به آن برای استفاده از پروتئین و ساختن بافت ها و عضلات بدن ضروری است .

نیاز به انرژی در هر فرد متفاوت است و به سن ، جنسیت، اندازه بدن ، سطح فعالیت بدنی و وضعیت پزشکی آن بستگی دارد. افرادی که تمایل به افزایش وزن دارند ، به انرژی روازنه بیشتری نیازمند هستند و از طرف دیگر ، افرادی که تمایل به کاهش وزن دارند باید میزان انرژی دریافتی از رژیم غذایی خود را کاهش دهند .

پروتئین کافی

پروتئین برای ساخت و ترمیم ماهیچه ها و همچنین نیاز روزانه فرد ضروری است . در حین انجام دیالیز پروتئین بدن کاهش پیدا می‎ کند و بنابراین افراد دیالیزی در مقایسه با افراد عادی نیازمند پروتئین بیشتری هستند .

مصرف مقدار مناسب پروتئین در بیماران دیالیزی به آن ها در جلوگیری از کاهش وزن ، تحلیل رفتن ماهیچه ها ، کاهش توانایی بدن در مبارزه با عفونت ها و در نتیجه سوءتغذیه کمک خواهد کرد.

پروتئین را می‎توان به دو دسته کیفیت بالا و کیفیت پایین تقسیم کرد که برای افراد دیالیزی، رژیم غذایی حاوی پروتئین کیفیت بالا از قبیل گوشت ، مرغ، ماهی و سفیده تخم مرغ بسیار مهم است . بیشتر محصولات لبنی مانند ماست، شیر و پنیر نیز حاوی پروتئین کیفیت بالا هستند.

چنانچه در مطالب قبلی بخش سلامت نمناک هم گفته شد به یاد داشته باشید که مقدار صحیح پروتئین برای بیماران دیالیزی بسیار مهم است . پروتئین حاوی فسفات است و بنابراین بسیار مهم است که بیماران دیالیزی مکمل فسفات خود را با تمامی وعده های غذایی شان مصرف کنند .

سدیم پایین

بیماران کلیوی باید میزان سدیم موجود در رژیم غذایی خود را کاهش دهند . حتی اگر نمک (منبع اصلی سدیم) در حین پخت و پز به غذا اضافه نشود، باز هم سدیم در منابع غذایی دیگر یافت می ‎شود . سدیم به طور طبیعی در انواع مختلفی از مواد غذایی و بیشتر در غذاهای بسته بندی شده و فرآوری شده یافت می ‎شود .

سدیم همانند یک اسفنج مایعات را به خود جذب می‎ کند و این امر باعث بروز حس تشنگی در فرد و افزایش میزان آب مصرفی او می‎ شود و در نتیجه مایعات اضافی ، سبب افزایش فشار خون خواهد شد و بنابراین کاهش میزان سدیم مصرفی به حفظ تعادل طبیعی مایعات بدن کمک می ‎کند .

به منظور کاهش میزان مصرف نمک:

1. در حین پخت و پز نمک کم تری به غذای خود اضافه کنید.
2. از مصرف طعم دهنده های مرغ و گوشت به غذای خود، خودداری کنید.
3. برچسب مربوط به غذا های فرآوری شده را بخوانید و از مصرف مواردی که دارای بیش از 250 میلی گرم سدیم است ، خودداری کنید.
4. استفاده از مواد غذایی کنسروی را به حداقل برسانید و در صورت استفاده از آن ها، مقدار آب همراه آن ها را دور بریزید.
5. به جای استفاده از نمک ، از سایر ادویه های متنوع استفاده کنید.
6. همچنین می ‎توانید از آب لیمو یا سرکه برای طعم دادن به غذای خود استفاده کنید .

پتاسیم

پتاسیم، ماده ای معدنی است که برای عملکرد بهتر اعصاب و عضلات ضروری می ‎باشد . پتاسیم باید به میزان کافی مصرف شود که مقدار زیاد پتاسیم در خون ممکن است باعث ضعف عضلات ، ضربان غیر طبیعی قلب و در موارد شدید تر موجب نارسایی های قلبی شود .

از آن جایی که دیالیز تنها مقدار مشخصی از پتاسیم موجود در خون را از بین می‎ برد، کنترل میزان پتاسیم موجود در مواد غذایی از اهمیت بالایی برخوردار است . پتاسیم به طور عمده، در میوه ها و سبزیجات یافت می ‎شود و مقادیر اندکی از آن در آجیل، لوبیا خشک، لبنیات و فرآورده های گوشتی وجود دارد. پرهیز از مقادیر بالا و یا اندک این ماده معدنی بسیار مهم است.

از خوردن غذاهای پتاسیم زیاد مانند:

• غلات سبوس، نان و بیسکوییت
• آجیل و محصولات مرتبط با آن مانند کره بادام زمینی،
• نارگیل و محصولات مرتبط با آن مانند شیر نارگیل،
• تمای میوه های تازه، کمپوت های میوه و آب سبزیجات، نوشیدنی های گیاهی، چای، قهوه غلیظ، کاکائو و نوشیدنی های مانند شیر، شربت افرا،
• سس ها، شکر قهوه ای، عصاره گوشت و سبزیجات خودداری کنید.

نکته : با شستشوی سبزیجات، مقدار پتاسیم موجود در آن ها کاهش می یابد .

فسفات کم

هرچه توانایی کلیه ها در تصفیه مواد زاید کمتر شود ، سطح فسفات خون افزایش پیدا خواهد کرد . فسفات انباشته شده در بافت های بیمار رسوب کرده و منجر به خارش پوست ، درد مفاصل و سوزش چشم او خواهند شد و با گذشت زمان، استخوان های بیمار ضعیف و شکننده شده و در نهایت منجر به شکستگی و درد مداوم آن خواهند شد.

بیماران کلیوی و دیالیزی باید میزان فسفات موجود در رژیم غذایی خود را کنترل کنند. از آنجایی که اکثر مواد غذایی دارای فسفات هستند، مصرف قرص های مخصوص برای دفع فسفات راهکار مناسبی برای کنترل این ماده معدنی می ‎باشد.

مواد غذایی سرشار از فسفات عبارتند از:

• جو، غلات، محصولات لبنی مانند شیر، پنیر، ماست
• سوپ های مبتنی بر استخوان (مانند سوپ پای مرغ، سوپ قلم)
• لوبیا و آجیل
• شکلات و محصولات مرتبط با آن
• مواد غذایی کنسروی مانند کنسرو ماهی
• دل و جگر
• انواع غذاهای دریایی مانند ماهی و میگو
• محصولات سبوس دار و محصولات مرتبط با آن (به عنوان مثال، نان سبوس دار، برنج قهوه ای ، نودل سبوس دار)

کنترل مایعات

بیماران دیالیز نمی ‎توانند مقادیر بالای مایعات مصرف شده را دفع کنند و بنابراین، مایعات اضافی در بدن می ‎ماند و باعث افزایش میزان گردش خون در فرد می ‎شود و این وضعیت باعث بروز علائمی مانند تنگی نفس ، فشار خون بالا و تورم پاها می ‎شود و بنابراین بیماران کلیوی و دیالیزی باید میزان ادرار، مصرف مایعات ، عملکرد کلیه ها و جثه خود را در نظر بگیرند و همچنین بیماران باید وزن خود را مرتبا کنترل کنند.

میزان آب مصرفی مناسب در بیماران دیالیزی معمولا از 500 میلی لیتر تا 1000 میلی لیتر متغیر است. تولید مقدار اندک ادرار نشان دهنده کمبود آب بدن در بیماران دیالیزی نیست و ممکن است ناشی از عملکرد نامناسب کلیه ها باشد.

مصرف مایعات روزانه معمولا شامل آب ، چای ، قهوه ، شیر ، سوپ و فرنی است و مایعات دیگر شامل یخ، بستنی و ژله می ‎باشند.

همچنین، بیشتر میوه ها و سبزیجات حاوی آب هستند؛ مانند خربزه، انگور، سیب ، پرتقال ، گوجه فرنگی ، کاهو و کرفس. بنابراین در مصرف این مواد غذایی، اعتدال را رعایت کنید .

نکته: بیماران دیابتی باید از رژیم غذایی توصیه شده توسط پزشک خود پیروی کنند .

پیشگیری از کم خونی

کم خونی در بین بیماران دیالیزی و همچنین افراد مبتلا به سوءتغذیه و کمبود پروتئین شایع می ‎باشد. از علائم کم خونی می ‎توان به خستگی ، ضعف ، سرگیجه ، سردرد ، ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن ، تنگی نفس، درد قفسه سینه، کم اشتهایی و رنگ پریدگی اشاره کرد .

کم خونی همچنین یکی از عوارض نارسایی کلیه است و شدت آن به میزان عملکرد کلیه بستگی دارد. دلیل اصلی کم خونی در بیماران مبتلا به مشکلات مزمن کلیوی، تولید اریتروپویتین توسط کلیه ها است.این ماده مغز استخوان را وادار به ساختن گلبول های قرمز می‎کند. هنگامی که عملکرد کلیه کاهش می‎یابد، مقدار ارتروپویتین تولید شده توسط آن نیز کاهش پیدا خواهد کرد .

سایر عوامل مرتبط به کم خونی در بیماران دیالیزی عبارتند از:

• کاهش طول عمر گولبول های قرمز به دلیل افزایش میزان اوره در بدن
• سوء تغذیه
• کمبود آهن
• کمبود فولات و سایر ویتامین ها
• کاهش مقدار خون در هنگام انجام دیالیز
• مصرف کافی پروتئین، آهن، ویتامین C، ویتامین B12 و فولات در پیشگیری و درمان کم خونی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا این مواد مغذی ، عناصری مهم در تولید گولبول های قرمز هستند .

علاوه بر تمامی موارد ذکر شده ، از آن جایی که بیماران دیالیزی نباید در مصرف غذا و مایعات زیاده روی کنند ، این احتمال وجود دارد که پزشک برای این افراد یک مکمل حاوی ویتامین و مواد معدنی تجویز کند و همچنین لازم به ذکر است که از مصرف هرگونه مکمل بدون مشورت با پزشک خودداری کنید .