روسیه در قزاقستان؛صلح‌بانی یا حضور نظامی؟

از پنج روز قبل و به دنبال افزایش قیمت گاز عده ای از ساکنان استان مانگیستااوسکایا قزاقستان به نشانه اعتراض به خیابان آمدند و این اعتراضات و اغتشاش دوروز بعد به آلماتی پایتخت قبلی قزاقستان کشیده شد. به محض گسترش این وضعیت، نیروهای مسلح روسیه به درخواست توکایف رییس جمهور قزاقستان از سازمان معاهده امنیت جمعی وارد این کشور شدند . بعضی از رسانه ها و عده ای از تحلیل گران به این نیروها عنوان صلح بان دادند و حضور آن ها را در برخورد با اعتراضات و اغتشاشات توجیه آمیز قلمداد کردند.

صلح بانی یا حضور نظامی؟ تفاوت در چیست

بد نیست در ابتدا بدانیم که قزاقستان در بین کشورهای آسیانه میانه و قفقاز بزرگترین دارنده منابع انرژی بعد از روسیه است و دارای دانش و تاسیسات فضایی است و بزرگترین کشور محصور در خشکی در دنیاست و بزرگترین مرز خشکی جهان را با همسایه اش ( روسیه ) دارد و در حقیقت پشتوانه ی اصلی مرزی روسیه است و به همین دلیل برای پوتین بسیار حائز اهمیت است.

روسیه که نشان داده است در دخالت در امور دیگر کشورها و دنبال کردن منافع خود سیاستمدارانه رفتار می کند به حفظ حکومت فعلی قزاقستان که یکی از متحدان اصلی اوست اهمیت می دهد. این رفتار کاملا قابل درک است .

عده ای نیز دخالت روسیه در بحران داخلی قزاقستان را موضوعی قابل دفاع می دانند و از نیروهای روسی با عنوان صلحبان استفاده کرده و بااستناد به چند تیتری که در چند خبرگزاری آمده است معتقدند که روسها در چارچوب معاهده امنیت جمعی (CSTO)وارد قزاقستان شده اند. البته به نظر می رسد که این استدلال چند ایراد اساسی دارد:

در هیچ ماده ای از معاهده مزبور اصلا چیزی به نام نیروی صلح بان تعریف نشده است. کشورهای عضو این معاهده که با خروج آذربایجان و گرجستان از هشت کشور به شش کشور کاهش پیدا کرده اند تاکنون هیچ ترتیبات خاصی برای تشکیل سازمان نظامی مشترک با حضور همه ی اعضا نیز به نتیجه نرسانده اند.

درست بر خلاف ادعای فوق ، در ماده ۳ این معاهده اصلا هدف از انعقاد آن تضمین دفاع دسته جمعی از استقلال، تمامیت ارضی و حاکمیت کشورهای عضو بر شمرده شده است. استناد به این  معاهده برای توجیه حضور نیروهای خارجی در مقابله با اعتراضات داخلی نقض غرض آشکاری است.

در ماده ۵ همین معاهده به صراحت از عدم مداخله در موضوعاتی که در حوزه ملی کشورهای عضو است صحبت شده است. این که آیا برخورد با اعتراضات خیابانی به فرض این که اصلا جنبه ی اغتشاش گرفته باشد می تواند در لوای موضوعاتی فراملی تعبیر شود یا خیر موضوع دیگری است. اگر چه توکایف رییس جمهور قزاقستان  هم معترضین را تروریست و اجنبی خوانده اما تاکنون شواهدی در اثبات ادعای خود ارائه نکرده است.

افکار عمومی در قبال دوگانگی رفتار روسیه که پیشنهاد دهنده و عملا محور این معاهده است نیز تردید های اساسی دارد. زمانی که ارمنستان -که رییس فعلی این معاهده است – با آذربایجان درگیر جنگ شد و از روسیه و همپیمانان خود درخواست کمک داشت هیچ اقدام جدی ای صورت نگرفت و سازمان این معاهده به چند بیانیه در طول درگیری اکتفا کرد و فقط پس از تغییر مرزها ، نیروهای خود را برای حفظ وضعیت جدید اعزام کرد. اکنون چگونه است که فقط با درخواست توکایف برای مدیریت بحران داخلی کشورش ، بلافاصله نیروهای روسی عازم قزاقستان شده اند؟ هنوز از زمانی که «استانیسلاو زاس» دبیرکل سازمان «پیمان امنیت جمعی» اعلام کرد که این سازمان درباره تنش‌های ارمنستان با جمهوری آذربایجان دخالت نمی‌کند شش ماه نگذشته است. او گفته بود که تنش‌ها در جنوب ارمنستان که به دلیل ایجاد مرز جدید زیاد شده است، یک «اتفاق در مرز» است و مشمول تعهدات دفاع جمعی سازمان «پیمان امنیت دسته‌جمعی» نیست و ادامه داده بود: «باید این را متوجه باشید که از ظرفیت پیمان امنیت دسته‌جمعی تنها در صورت مواجهه (یک کشور عضو این سازمان) با تهاجم و تجاوز نظامی استفاده می‌شود». اکنون این سوال پیش می آید که آیا کشوری به قزاقستان تجاوز نظامی کرده است که شرایط دخالت سازمان معاهده امنیت جمعی فراهم شده است ؟

آن چه از تعبیر صلح بانی برداشت می شود با رفتار این روزهای نیروهای روسیه در قزاقستان تفاوت آشکاری دارد . اصولا نیروهای صلح بان هدفشان ایجاد خط سفید برای خاموش کردن اتش بین طرفین و برخورد (در چارچوب اختیارات) با طرفی است که قایل به ترک اتش و تنش نباشد. آن چه از قزاقستان مخابره می شود نشان می دهد که ظاهرا نیروهای خارجی در قزاقستان بیشتر از صلح بانی به حمایت از یک طرف مشغول هستند.

و آخر این که در تیترها و متن اخبار منتشر شده خبرگزاری هایی که به آن ها استناد می شود به افزایش تلفات در درگیری ها به دلیل دخالت نیروهای روسی اشاره شده است. ضمن این که حق حاکمیت ملی ملت ها را خبرگزاری ها نمی توانند ندیده بگیرند و مرزهای آن را جابجا کنند.

عقب نشینی اولیه و پیش روی بعدی دولت قزاقستان

توکایف که بعد از نورسلطان نظر بایف به ریاست جهوری قزاقستان رسیده است سیاستمدار کارکشته ای است و در سوابق خود حتی سالها فعالیت به عنوان معاون دبیرکل سازمان ملل را دارد  . پیش از او ۲۸ سال نظربایف رییس جمهور قزاقستان بود و در حالی که رفته رفته صدای اعتراضاتی به ریاست مادام العمر او بلند شده بود قصد داشت در چرخش قدرت توکایف را  از ریاست سنا به ریاست جمهوری برساند  تا دخترش به ریاست سنا برسد و خودش نیز رییس شورای عالی امنیت ملی کشور و عملا پشت پرده باقی بماند ، هرچند که  این اتفاق هرگز نیافتاد.

نظربایف به روسیه گرایش داشت و توکایف به چین ، به همین دلیل و به همین بهانه اخیرا عملیات جراحی در ساختار قدرت برای حذف نظربایف و جریان امنیتی، سیاسی و اقتصادی نزدیک به او را آغاز کرد و در گام مهمی رئیس‌جمهور پیشین را از ریاست شورای امنیت ملی برکنار کرد و خود شخصا این سمت را بر عهده گرفت و در قدم بعد دستور برکناری برخی از نزدیکان وی را صادر کرد؛ از جمله برادرزاده نور سلطان نظربایف که معاونت اول کمیته امنیت ملی را به دست داشت. اخباری که امروز از خروج نظربایف و بستگانش از قزاقستان مطرح شده است اگر صحت داشته باشد نشان می دهد که جبهه ی روسی در قزاقستان مورد اعتراض واقع شده است. شاید به همین دلیل هم هست که پوتین بنا ندارد این میدان را به سادگی از دست بدهد.

توکایف اما در پاسخ به اتفاقات این روزها ، ابتدا تاکید کرد که باید در افزایش قیمت گاز بازنگری شود و متناسب با وضعیت اقتصادی هر منطقه، برای افزایش قیمت‌ها امکان سنجی متناسبی صورت پذیرد و از تصمیم برای کاهش قیمت گاز منطقه مانگیستااوسکایا خبر داد. او همچنین کابینه و مشخصا وزارت نیرو را مقصر به وجود آمدن وضعیت اعتراضی مردم دانست و با استعفای کابینه موافقت کرد. اما با این وجود اعتراضات در آلماتی فروکش نکرد .

گذشت زمان نشان داد که اعتراض ها مرز درخواستهای اقتصادی را پشت سر گذاشت و به تدریج به سمت اغتشاش و احتمالا تلاش برای تغییرات سیاسی گرایش پیدا کرد. به همین دلیل توکایف از روسیه و سازمان معاهده امنیت جمعی خواست که با اعزام نیرو به کشورش او را یاری دهند. روسیه نیز به سرعت به این درخواست پاسخ داد و در روزهای اخیر نیروهای بسیاری را به قزاقستان اعزام کرد.

کشورهای همسایه قزاقستان در روزهای اخیر ثبات و آرامش را برای همسایه ی خود خواسته اند و به دلایل بسیاری با دقت این اتفاقات را رصد می کنند. تحولات میدانی قزاقستان در روزهای آتی نشان خواهد داد که آیا واقعا اعتراضات اخیر که از اعتراض به قیمت گاز شروع شد محدود به همین خواسته می ماند یا خیر و اصولا آیا این اعتراضات هیچ پیوندی با جریانات تروریستی و دخالت دشمنان خارجی که روسیه و توکایف از آن سخن می گویند دارد یا خیر.

311 310