رمزگشایی از سکوت رازآلودِ علی لاریجانی

خبرگزاری ایسنا: صدور پیام تسلیت! این چکیده اقدامات علی لاریجانی پس از پایان ریاستش بر مجلس شورای اسلامی بوده است؛ البته اقداماتی که این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام به مصلحت دیده تا رسانه‌ای شوند. در فاصله پنج ماه مانده تا انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰، به نظر می‌رسد لاریجانی این روزها با سکوتی رازآلود در حال سنجیدن شرایط سیاسی کشور است و ترجیح می‌دهد فعلا فعالیت‌هایش رسانه‌ای نشود.

 از ششم خرداد ۹۹ که علی لاریجانی به عنوان رئیس مجلس دهم با فرماندهان ارشد نظامی کشور دیدار کرد، دیگر هیچ فعالیت خبرسازی از سوی او دیده نشده و یا در واقع اخبار مرتبط با وی رسانه‌ای نشده است. تنها خبرسازی لاریجانی در هفت ماه گذشته ابتلای مجددش به بیماری کووید-۱۹ در مرداد ماه و بستری شدن یک هفته‌ای او در یکی از بیمارستان‌های تهران بود.

لاریجانی پس از پایان ریاست ۱۲ ساله‌اش بر ادوار هشتم، نهم و دهم مجلس شورای اسلامی، در روز ۸ خرداد ۹۹، از سوی رهبر انقلاب اسلامی به عنوان مشاور رهبری و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد. در بخشی از حکم رهبر انقلاب خطاب به لاریجانی آمده است: «نظر به تجارب مفیدی که جنابعالی در دوران مدیریت در بخش‌های گوناگون به‌ویژه در سه دوره ریاست مجلس شورای اسلامی از آن برخوردار گشته‌اید، جنابعالی را به مشاورت رهبری و عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب می‌کنم. امید است این مسئولیت در خدمت هدف‌های والای نظام قرار گیرد.»

لاریجانی برخلاف سال‌های گذشته که در متن سیاست کشور و در راس یکی از قوا بود و در محافل و مجالس مختلف اظهار نظرهای گوناگونی از او شنیده می‌شد، در این ماه‌ها بیشتر در پشت صحنه حاضر بوده و تلاش کرده چراغ خاموش فعالیت‌هایش را ادامه دهد. تنها اخباری که از سوی او منتشر شده پیام‌های تسلیتی بود که با توجه به تعداد بالای درگذشت‌های شخصیت‌های معروف کشور از سوی او صادر شده و صفحه اینستاگرام منتسب به وی پر است از پیام تسلیت. از تسلیت درگذشت آیت‌الله محمد یزدی تا محمدرضا شجریان، از ابوالقاسم سرحدی‌زاده تا داود فیرحی، از تسلیت درگذشت علی‌اصغر زارعی که در روز تصویب برجام در مجلسی که لاریجانی ریاستش را به عهده داشت گریه کرد تا تسلیت و تقبیح ترور شهید محسن فخری‌زاده.

هرچه لاریجانی در این مدت تلاش کرده از حاشیه و اخبار دور باشد، به جای آن اخبار و گمانه‌زنی‌ها درباره او زیاد بوده است. سند راهبردی ایران و چین و انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ دو موضوعی هستند که با وجود سکوت طولانی وتکذیب‌های گذشته لاریجانی، همچنان به او مرتبط می‌شوند.

همکاری بلندمدت و راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین، به صورت رسمی برای اولین بار در سوم بهمن ۹۴ و همزمان با حضور “شی جین پینگ” رئیس جمهوری خلق چین در ایران، در قالب یک بیانیه مشترک رسمی میان ایران و چین اعلام شد. در بند ششم این بیانیه مشترک آمده بود: «نظر به اراده راسخ طرفین برای توسعه روابط دو کشور و با توجه به مکمل بودن ظرفیت‌های اقتصادی و همچنین وجود زمینه‌های مختلف همکاری در عرصه‌های انرژی، زیرساختی، صنعتی، فناوری و سایر زمینه‌های مشترک، دو طرف توافق می‌نمایند رایزنی‌ها و مذاکرات لازم جهت انعقاد قرارداد همکاری‌های جامع ۲۵ ساله را در دستور کار قرار دهند.»

رهبر انقلاب اسلامی هم در همان روز و در دیدار با رئیس‌جمهور چین با تایید این اقدام، اظهار کردند: «دولت و ملت ایران همواره به دنبال گسترش روابط با کشورهای مستقل و قابل اطمینان همچون چین بوده و هستند و بر همین اساس، توافق روسای جمهوری ایران و چین برای یک روابط استراتژیک ۲۵ ساله، کاملا درست و حکمت‌آمیز است.»

اما ماجرای نقش لاریجانی در سند ۲۵ ساله ایران و چین به ۲۹ بهمن ۹۷ و سفر سه روزه او به عنوان رئیس وقت مجلس دهم به چین بازمی‌گردد. در آن سفر محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، بیژن زنگنه وزیر نفت و فرهاد دژپسند وزیر امور اقتصادی و دارایی، عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی و تعدادی از نمایندگان مجلس، لاریجانی را همراهی می‌کردند؛ دیدار با رئیس جمهوری خلق چین، رئیس کنگره ملی خلق و رئیس گروه دوستی ایران و چین از برنامه‌های این سفر بود و لاریجانی پیش از عزیمت در فرودگاه مهرآباد با بیان اینکه “این سفر به دعوت رئیس پارلمان چین انجام می‌شود”، عنوان کرد: «در این سفر مذاکرات پارلمانی و سایر مذاکرات در زمینه‌های مختلف برای بالا بردن سطح روابط سیاسی، فرهنگی، علمی و اقتصادی صورت می‌گیرد.»

روز اول اسفند ۹۷ هم محمدجواد ظریف با اشاره به سفر علی لاریجانی به چین، در صفحه توئیتر شخصی خود نوشت: «آقای لاریجانی، رئیس شورای مجلس اسلامی را تا پکن همراهی کردم. صحبت‌هایی مهم با رئیس‌جمهور “شی” و رهبری چین بر سر شراکت استراتژیک گسترده میان دو کشور انجام شد. موضوع اصلی این صحبت‌ها، نقش ایران در ایجاد راه ابریشم جدید و همچنین تداوم همکاری‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی بود.»

اما پس از اینکه علی ربیعی سخنگوی دولت در نشست خبری سوم تیر ۹۹ عنوان کرد که “پیش‌نویس برنامه ۲۵ ساله همکاری ایران و چین در جلسه اول تیر هیات دولت تصویب شده است”، رئیس‌جمهور سابق در اظهاراتی این قرارداد را پنهانی دانست و پس از آن برخی رسانه‌ها با انتشار اخبار و شایعاتی، حاشیه‌هایی را برای این موضوع ایجاد کردند. در این میان هر از چندی اخباری مبنی بر نقش محوری علی لاریجانی در این قرارداد به خصوص پس از فراغتش از ریاست مجلس منتشر می‌شد که لاریجانی نسبت به آنها واکنشی نشان نمی‌داد.

در همین زمینه محمود واعظی رئیس دفتر رئیس‌جمهور در ۲۹ مهر در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه “آیا علی لاریجانی مسئول اجرای سند همکاری ایران و چین شده است؟” گفت: «آقای لاریجانی از زمانی که رئیس مجلس بود و در سفری هم که به چین داشت، موضوع سند ۲۵ ساله را دنبال می‌کرد. بعد از اینکه لاریجانی از مجلس بیرون آمد، از او درخواست کردیم کار خود را در خصوص پیگیری این سند ادامه دهد، او هم پذیرفت و این روزها برای پیشبرد برنامه‌های مربوط به اجرای این توافق همکاری ایران و چین وقت می‌گذارد.»

در این میان باز هم شایعاتی مبنی بر تجهیز دفتری در پاستور برای لاریجانی به منظور پیگیری این سند مطرح می‌شد که رئیس دفتر رئیس‌جمهور از آن اظهار بی‌اطلاعی کرد اما در گفت‌وگوی اخیر وزیر امور خارجه با سایت انتخاب مشخص شد که این دفتر نه در پاستور و ریاست جمهوری بلکه در ساختمان وزارت خارجه برای لاریجانی مهیا شده است. ظریف در این گفت‌وگو که در هفته اول آذر ۹۹ صورت گرفت، در پاسخ به این سوال که “آیا تایید می‌کنید که دکتر لاریجانی در مورد قرارداد با چین ریاست مذاکرات را برعهده گرفته است؟” یادآور شد: «ما درخواست کردیم که دکتر لاریجانی به عنوان نماینده ویژه جمهوری اسلامی در مورد چین، به این کشور سفر کنند و با رئیس‌جمهور چین در فضای کاری ملاقات کنند. این کار هم انجام شد. بعد از آن هم، ایشان نظارت دارند.»

وزیر امور خارجه همچنین در پاسخ به این سوال که در این موضوع آیا لاریجانی نماینده وزارت خارجه است یا رهبری، تاکید کرد: «ایشان نماینده کشور هستند. در سفری که به چین داشتند، پیام مقام معظم رهبری و رئیس جمهوری را برای آقای شی جین پینگ بردند. لذا نمایندگی ایشان، نمایندگی کشور است، ولی وزارت خارجه مسئول روابط با چین است و با ایشان همکاری بسیاری نزدیکی داریم.»

ظریف در واکنش به این موضوع که آیا با حضور لاریجانی دوگانگی ایجاد نمی‌شود، عنوان کرد: «ایشان دفتری در یکی از ساختمان‌های وزارت خارجه دارند و میزان همکاری ما با ایشان در این حد است که ایشان در ساختمان متعلق به وزارت خارجه این موضوع را دنبال می کنند و ما هم بسیار خوشحالیم که در خدمت ایشان هستیم.»

با وجود همه این اتفاقات لاریجانی همچنان موضع سکوت خود را ادامه داده و گویا تلاش دارد بدون حاشیه، این ماموریت را که حساسیت زیادی هم روی آن ایجاد شده در آرامش به سرانجام برساند.

اما قرارداد با چین تنها موضوعی که نام لاریجانی در آن شنیده می‌شود نیست و از همان زمانی که او اعلام کرد در انتخابات مجلس یازدهم کاندیدا نمی‌شود، نامش با انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ گره خورد. لاریجانی روز یک‌شنبه ۱۰ آذر ۹۸ در یک نشست خبری در واکنش به اینکه آیا ممکن است کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ شود، با بیان اینکه “برای انتخابات ریاست جمهوری آینده برنامه‌ای ندارد”، گفت: «البته هر وظیفه‌ای به دوشمان باشد انجام می‌دهیم همان طور که در ۴۰ سال گذشته بر اساس عقیده‌مان کار کرده‌ایم.»

این جمله تکمیلی لاریجانی درباره “انجام وظایف”، با وجود آنکه گفته بود کاندیدای انتخابات ۱۴۰۰ نمی‌شود باز هم بر شایعات مبنی بر کاندیداتوری او دامن زد. او همچنین در ۲۹ اردیبهشت ۹۹ در یک برنامه زنده تلویزیونی در پاسخ به این سوال که “قرار است بعد از پایان دوره مجلس دهم رئیس کجا شود؟” با لحنی خاص گفت: «کجا برویم خوب است؟ خانه اصلی من دانشگاه است و برحسب ضرورت در رادیو و تلویزیون دبیرخانه و مجلس آمدم و راضی هم هستم. وظیفه ما خدمت به انقلاب است. از مجلس هم خیلی درس آموختم. تلاش کردیم خیلی از مشکلات مردم حل شود ولی خانه اصلی من دانشگاه است. برای تدریس به دانشگاه می‌روم.»

با وجود آن که لاریجانی در اظهاراتش به صراحت اعلام کرده برنامه‌ای برای انتخابات ۱۴۰۰ ندارد، اما همچنان یکی از چهره‌های مورد مناقشه در این انتخابات به حساب نمی‌آید و سکوت رازآلود اخبرش هم به شایعات دامن می‌زند. علی مطهری نایب‌رئیس مجلس دهم که برادر همسر لاریجانی هم هست در این زمینه گفته است: «هرچند آقای لاریجانی صراحتا نمی‌گوید که کاندیدای ریاست‌جمهوری در سال ۱۴۰۰ است، اما این احتمال را رد نمی‌کند.»

از طرفی برخی اصلاح‌طلبان نزدیک به دولت از جمله کارگزاران تلاش دارند تا از لاریجانی یک روحانی ثانی بسازند و همان فرمول سال ۹۲ روحانی را برای لاریجانی استفاده کنند. اتفاقی که به نظر می‌رسد مورد حمایت رئیس‌جمهور و حامیان اعتدالی‌اش قرار بگیرد. حتی در تابستان شایعاتی مبنی بر دیدارهای لاریجانی با کارگزاران و کاندیداتوری او از سوی این حزب مطرح شد اما حسین مرعشی سخنگوی حزب کارگزاران سازندگی در ۲۷ شهریور در واکنش به این موضوع گفت: «این هم دروغ بزرگ دیگری است. حزب کارگزاران تاکنون هیچ دیداری با آقای لاریجانی نداشته است و اصلا معلوم نیست که خود او بخواهد به عرصه انتخابات وارد شود یا خیر. کارگزاران اکنون چهار نامزد حزبی دارد و نیازی ندارد از آقای لاریجانی حمایت کند. ضمن احترامی که برای آقای لاریجانی قائلیم، اما در حزب کارگزاران کوچک‌ترین بحثی درباره حمایت از او در انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده نداشته‌ایم. حزب کارگزاران که بیشترین ظرفیت را برای معرفی نامزد دارد، حتما از یک نامزد غیرحزبی و حتی غیرجبهه‌ای حمایت نمی‌کند. اما همچنان محکم می‌گوییم که دولت آینده باید یک دولت غیرسیاسی و تکنوکرات باشد.»

با این وجود در اول آذر ۹۹ محسن هاشمی‌رفسنجانی رئیس شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی در گفت‌وگو با ایسنا، با اعلام اسامی کاندیداهای احتمالی ریاست‌جمهوری این تشکل سیاسی اصلاح‌طلب، نام علی لاریجانی را هم در این فهرست قرار داد و اعلام کرد: «فهرست بلندی از کاندیداهای احتمالی ریاست‌جمهوری که می‌توانند مورد حمایت اصلاح‌طلبان باشند تهیه شده تا ضمن گفت‌وگو با آنان میزان جدی ‌بودن حضورشان در انتخابات و همچنین دیدگاه‌هایشان بررسی شود.»

البته هاشمی‌رفسنجانی همچنین تاکید کرد: «این فهرست بر اساس دیدگاه‌های اشخاص، احزاب و جایگاه افراد در انتخابات ریاست‌جمهوری تهیه شده و حضور نام یک شخصیت در فهرست لزوماً به معنای اراده وی برای ثبت‌نام در انتخابات ریاست‌جمهوری نیست. تاکنون با برخی از این چهره‌ها گفت‌وگو انجام شده اما به دلیل شرایط بیماری کرونا، برنامه‌ریزی جلسات و ملاقات‌ها با کندی پیش می‌رود ولی رویکرد ما این است که پس از گفت‌وگو با این شخصیت‌ها و انجام بررسی‌های لازم، فهرست کوتاه را در دو ماه آینده، یعنی اوایل بهمن ماه اعلام کنیم تا کاندیداهای جدی حاضر صحنه انتخابات بتوانند برنامه‌ها و دیدگاه‌های خود را با افکار عمومی در میان بگذارند.»

این اظهارات متناقض باعث شده تا همچنان بازار شایعات حول محور لاریجانی داغ باشد و برخی از تشکیل تیم لاریجانی- ظریف برای انتخابات آینده سخن گفتند و حتی از تعامل لاریجانی با رئیس دولت اصلاحات سخن گفته شد. هر چند حسین نورانی‌نژاد سخنگوی حزب اتحاد ملت که نزدیکی زیادی با سید محمد خاتمی دارد، در ۲۶ آذر ۹۹ درباره کاندیداتوری لاریجانی در انتخابات ۱۴۰۰ از سوی جریان اصلاح‌طلب و تعامل او با لیدر اصلاح‌طلبان، گفت: «برخی خبرسازی کردند که رئیس دولت اصلاحات با علی لاریجانی نشستی داشته و برای انتخابات ۱۴۰۰ با او تعامل کرده، مشهود و بدیهی است که این اخبار واقعیت ندارد و کذب است. تا زمانی که تکلیف جریان اصلاحات و سازوکار آنها در انتخابات مشخص نشود و فضای انتخابات هم شفاف نباشد، شاهد اینگونه شایعات خواهیم بود.»

نورانی‌نژاد همچنین تاکید کرد: «طی روزهای اخیر خبرهای اینچنینی بسیار حواشی ایجاد کرده اما صرفا خبر تعامل رئیس دولت اصلاحات با لاریجانی به طور واضح کذب است. در جریان اصلاحات هیچ بحثی در رابطه با علی لاریجانی و گفت‌وگو با او مطرح نشده است. بعید می‌دانم لاریجانی هم علاقه‌ای داشته باشد در اردوگاه اصلاح‌طلبی برای انتخابات ۱۴۰۰ حضور پیدا کند. جناحی که علی لاریجانی متعلق به آن است قابل احترام است اما این جناح، اصلاح‌طلبی نیست.»

از طرفی بیشتر اصلاح‌طلبان مانند این عضو حزب اتحاد، تجربه حمایت از روحانی و کشاندن کاندیدایی با خاستگاه راست به سمت جناح چپ را به خصوص پس از دولت دوم روحانی چندان خوشایند نمی‌دانند و با فاصله گرفتن از رئیس‌جمهور، معتقدند باید با کاندیدایی که اصلاح‌طلب اصیل باشد و سابقه اصولگرایی نداشته باشد وارد انتخابات شوند.

سکوت لاریجانی اما همچنان ادامه دارد و این برخی از نزدیکان وی هستند که با اظهارات خود بیشتر به شایعات دامن می‌زنند و تنور کاندیداتوری او را گرم نگه می‌دارند. در ۱۲ مهر ۹۹ منصور حقیقت‌پور نماینده مجلس نهم و از چهره‌های نزدیک به لاریجانی در گفت‌وگویی با صبح‌نو، در حالی که آمدن یا نیامدن لاریجانی را در انتخابات ۱۴۰۰ در هاله‌ای از ابهام باقی گذاشت، به صورت غیرمستقیم شرط حضور لاریجانی در انتخابات را “حمایت همزمان اصلاح‌طلبان و طیف سنت‌گرا در جبهه اصول‌گرایی” دانست.

حقیقت‌پور همچنین عنوان کرد که “سیاست‌های ظریف و نوع نگاه او نسبت به ارتباط با دنیا به لاریجانی نزدیک است و این احتمال می‌رود که در صورتی که لاریجانی نامزد ریاست‌جمهوری شود، ظریف به صورت غیررسمی و محفلی از وی حمایت کند.”

از سوی دیگر اصولگرایان هم مدت‌هاست از لاریجانی فاصله گرفته‌اند و برخی جریانات داخل جناح راست با خط و مشی امثال لاریجانی زاویه اساسی دارند. اصولگرایان که به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور آینده را از هم اکنون فردی از میان خودشان می‌دانند مدت‌هاست که در جناح خود به کشمکش بر سر کاندیداها مشغولند و جالب اینجاست که با لاریجانی هم همان رفتاری را که در سال ۹۲ با روحانی کردند، در پیش گرفته‌اند.

جواد آرین‌منش نماینده پیشین مردم مشهد در مجلس و فعال سیاسی اصولگرا در ۷ دی ۹۹ در گفت وگو با ایسنا، با بیان اینکه “در انتخابات ۱۴۰۰ ما با تعدد کاندیداهای اصولگرا مواجه خواهیم بود”، عنوان کرد: «شواهد و قرائن نشان می‌دهد که بین نیروهای اعتدالی، اجماعی بر روی معرفی آقای علی لاریجانی به عنوان نامزد انتخابات سال آینده در حال شکل‌گیری است که البته در این خصوص بعید نیست از پشتیبانی جریانات اصلاح‌طلب هم استفاده شود. من پیش‌بینی می‌کنم که آقای لاریجانی با بخشی از تیم فعلی دولت مانند آقای ظریف، می‌توانند نماینده جریانات اعتدالی باشند و اگر چنین اتفاقی بیفتد، ما یک رقابت مناسبی را در عرصه انتخابات شاهد خواهیم بود.»

در این میان شایعاتی هم مبنی بر تلاش لاریجانی برای اجماع با بخش سنتی اصولگرایان از جمله جامعه روحانیت مبارز مطرح شد که در ۶ دی ۹۶ روابط عمومی جامعه روحانیت مبارز در اطلاعیه‌ای خبر دیدار دبیر عالی این تشکل سیاسی اصولگرا را با لاریجانی تکذیب کرد. در بخشی از این بیانیه آمده است: «به دنبال انتشار خبری مبنی بر دیدار دبیر عالی جامعه روحانیت مبارز با یکی از کاندیداهای احتمالی ریاست جمهوری در پایگاه خبری دیده بان ایران، بدین وسیله ضمن تکذیب این خبر تاکید می‌شود چنین دیداری انجام نشده و از اساس کذب است. شایان ذکر است تاکنون جامعه روحانیت مبارز و یا اعضای شورای مرکزی جامعه روحانیت با هیچکدام از کاندیداهای ریاست جمهوری بحث یا مذاکره و دیداری نداشته اند و در هیچ کدام از جلسات شورای وحدت و یا در جلسات جامعه روحانیت در مورد کاندیداتوری افراد یا کاندیداهای مطرح بحث یا مذاکرهی صورت نگرفته است.»

با وجود همه این اتفاقات، شایعات و گمانه‌زنی‌ها، علی لاریجانی همچنان در سکوت چندماهه خود به سر می‌برد؛ شاید برای تمرکز بیشتر روی قراداد ایران و چین، شاید برای بررسی بیشتر جوانب انتخابات ۱۴۰۰ و شاید برای هر دو.