رمزخوانی جدید از مذاکرات وین/ چقدر با توافق نهایی فاصله داریم؟

دنیای اقتصاد : دور ششم مذاکرات برای احیای برجام امروز در شرایطی از سر گرفته‌ می‌شود که سوالات و ابهامات زیادی درباره آن وجود دارد. شاید مهم‌ترین ابهام درباره این مذاکرات،‌ موضع‌گیری‌های بعضا متناقض دیپلمات‌های طرفین درباره رسیدن به توافق است. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات‌متحده در حالی درباره دستیابی به توافق با ایران ابراز تردید کرد که روز پیش از آن هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان در سخنانی تاکید کرده بود که مذاکرات بر سر احیای برجام در مراحل پایانی قرار دارد. دکتر رحمن قهرمانپور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگویی با «دنیای‌اقتصاد» با تاکید بر اینکه احیای برجام تقریبا قطعی است به دلایل تناقض‌گویی مقامات اروپایی و آمریکایی پرداخت. او معتقد است که موضع اروپایی‌ها از این جهت است که نقش‌ میانجی را برای خود تعریف کرده‌اند و علاقه‌ای ندارند که مذاکرات از ریل خارج شود. او افزود: «اروپایی‌ها بسیار تلاش می‌کنند تا مانع از تعمیق اختلافات بین تهران و واشنگتن شوند.» این تحلیلگر مسائل بین‌الملل همچنین سه دلیل خوش‌بینی به احیای برجام را تشریح کرد.

در شرایطی که دور پنجم گفت‌وگوها برای احیای برجام نیز برگزار شده است، اظهارنظرها در مورد روند این گفت‌وگوها بسیار متناقض است؛ از یکسو هایکو ماس، وزیر امورخارجه آلمان گفته که رایزنی‌های وین برای احیای برجام در مرحله پایانی قرار دارد و از سوی دیگر آنتونی بلینکن، وزیرخارجه آمریکا، گفته است که دو کشور حتی هنوز به مرحله اجرای متقابل تعهدات هم نرسیده‌اند. دکتر رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل استراتژیک در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای‌اقتصاد» به بررسی این تناقض‌ها و همچنین سناریوهای احتمالی پیش روی گفت‌وگوها پرداخت. قهرمانپور معتقد است که این اظهارنظرهای مقامات اروپایی از آن جهت است که نقش میانجی را برای خود تعریف کرده‌اند و نمی‌خواهند این اختلافات منجر به خارج شدن مذاکرات از ریل شود.

این کارشناس همچنین درباره محتمل‌ترین سناریوهای پیش‌روی احیای برجام با اشاره به اینکه تقریبا قطعی است که برجام احیا خواهد شد، گفت اما در مورد زمان آن اختلاف وجود دارد. به گفته قهرمانپور بدترین سناریو این است که تا تابستان بازگشت به برجام به طول بینجامد، خوش‌بینانه‌ترین حالت این است که تا قبل از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در ۲۸ خرداد توافق احیا شود و اگر هم حد وسط را بگیریم احتمال می‌رود این توافق بعد از انتخابات و قبل از پایان دولت آقای روحانی در ۱۲ مرداد به سرانجامی برسد.

به نظر شما دلیل این صحبت‌های متناقض وزیرخارجه آلمان درخصوص روند گفت‌وگوها چیست؟

با توجه به اینکه اروپا نقش میانجی را برای خود تعریف کرده، طبیعی است در وضعیتی که بین ایران و آمریکا اختلاف پیش می‌آید اروپا تلاش کند که نقش میانجی‌گر را ایفا کرده و حد وسط را بگیرد.

از این نظر ممکن است برخی مواضع اروپایی‌ها در راستای همین میانجی‌گری و جلوگیری از گسترش اختلافات بین تهران و واشنگتن باشد. همچنین در وین دو طرف اصلی ایران و آمریکا هستند که با هم مذاکرات مستقیم ندارند و ممکن است صحبت‌های هایکو ماس یا دیگر مقامات اروپایی در این راستا باشد.

درحال‌حاضر روند گفت‌وگوهای احیای برجام را چطور می‌بینید؟

آنچه مسلم است اختلافات اندکی بین ایران و طرف‌های مقابل به‌ویژه آمریکا وجود دارد. در این مقطع برای بررسی مذاکرات سه واقعیت را باید در کنار هم قرار داد؛ نخست اینکه گفت‌وگوها هنوز از ریل خارج نشده بنابراین در کلیات، حرف اروپایی‌ها مبنی بر اینکه مذاکرات خوب پیش می‌رود، صحیح است.

اگر به دو ماه پیش برگردیم در آن زمان گمان می‌کردیم که مذاکرات اصلا به جمع‌بندی نخواهد رسید.

بنابراین همین مساله که تاکنون پنج دور مذاکره برگزار شده می‌تواند نشانه مثبتی باشد. نکته دوم این است که به هر حال اختلافاتی بین تهران و واشنگتن در مورد تحریم‌ها، چگونگی راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها، سانتریفیوژها و برخی موضوعات دیگر وجود دارد. اما همان‌طور که اشاره شد لااقل تا به امروز این امیدواری هست که اختلافات منجر به توقف کامل مذاکرات یا از ریل خارج شدن آن نشده است. به قول دیپلمات‌ها در کلیات، دو طرف موافق توافق هستند و نمی‌خواهند میز مذاکره را ترک کنند.

نکته سوم اینکه اروپا و در مرحله بعد چین خواهان آن هستند که توافق انجام شود و به نوعی در این راستا نقش میانجی برای خود قائل هستند. بنابراین طبیعی است وقتی دو طرف ایران و آمریکا به مشکل برمی‌خورند این طرفین تلاش کنند که اختلافات عمیق‌تر نشود و مذاکرات همچنان ادامه پیدا کند.

تا کمتر از دو هفته دیگر انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران برگزار می‌شود. برخی تحلیل‌ها بر این فرضیه استوار بود که تا پیش از انتخابات ایران یک توافق مقدماتی صورت می‌گیرد. شما محتمل‌ترین سناریوها را چه می‌دانید؟

محتمل‌ترین سناریو این است که توافق صورت می‌گیرد اما در مورد زمان آن، عدم قطعیت زیاد است. یعنی برخی معتقد هستند که پیش از تاریخ ۲۸ خرداد و برگزاری انتخابات، توافق صورت خواهد گرفت و برخی می‌گویند که اساسا در این دولت توافق انجام نمی‌شود و احتمالا توافق در دولت بعدی امضا می‌شود.

در نتیجه در اصل این موضوع که توافق صورت می‌گیرد یا خیر اجماع‌نظر وجود دارد اما در مورد زمان‌بندی آن اختلاف‌نظرهایی به چشم می‌خورد.

اگر مذاکرات به همین صورت که تا الان پیش رفته، همچنان ادامه داشته باشد می‌توان گفت در بدترین حالت این گفت‌وگوها تا پایان تابستان به نتیجه خواهد رسید. در خوش‌بینانه‌ترین‌ سناریو نیز این احتمال هست که حتی هفته آینده یا یک هفته مانده به انتخابات ایران، توافق انجام گیرد.

به هر حال در چنین شرایطی اگر حد وسط را بگیریم این توافق ممکن است بعد از انتخابات و قبل از پایان دولت آقای روحانی در ۱۲ مرداد به سرانجامی برسد.

اگر مذاکرات به همین منوال پیش برود، وضعیت تعلیق تحریم‌ها چگونه خواهد بود؟

در مورد تعلیق تحریم‌ها آنچه که تا الان به بیرون درز کرده این است که یک فرآیند گام‌به‌گام را دنبال خواهند کرد. البته خواسته ایران این است که در گام اول تعداد زیادی از تحریم‌ها تعلیق شود که ظاهرا آمریکا نیز با این موضوع موافقت کرده است. اما در خصوص خارج کردن سپاه از فهرست گروه‌های تروریستی یا برخی تحریم‌های دیگر به‌نظر می‌رسد که تعلیق این تحریم‌ها به توافق اولیه منوط شده است. یعنی ایران و آمریکا پذیرفته‌اند که بخش زیادی از تحریم‌ها در حین توافق تعلیق یا لغو شود و باقی تحریم‌های مورد اختلاف به تدریج و بعد از توافق اولیه برای احیای برجام، برداشته شود.

در نهایت به‌نظر شما برجام به عنوان دستاورد دموکرات‌ها چقدر برای بایدن اهمیت دارد و با توجه به برخی موانع، او چقدر برای بازگشت به این توافق تلاش خواهد کرد؟

به‌رغم اینکه ما در ایران تصور می‌کنیم که مساله برجام برای بایدن و دولت وی اولویت بالایی دارد اما نگاهی به صحنه کلی چالش‌های پیش‌روی بایدن نشان می‌دهد که بازگشت به برجام جزو اولویت‌های وی نیست. البته معنای این حرف این نیست که برجام اهمیتی برای دولت بایدن ندارد بلکه این حرف به این معناست که شاید دولت بایدن اساسا به‌دنبال این نباشد که وقت زیادی را صرف مذاکره در مورد بازگشت به برجام کند بلکه همچنان‌که مشاهده می‌کنیم اگر بخواهد برجام را به سرانجام برساند، سریع‌تر از زمانی که ما تصور می‌کنیم به برجام بازمی‌گردد و این مساله را سریع‌تر از چیزی که تصور می‌شود حل خواهد کرد.

2323