رفتار جرات مندانه چیست؟ چطور آن را تقویت کنیم؟

گاهی احساسات و نظرات افراد نادیده گرفته‌ می‌شوند. این افراد اعتمادبه‌نفس و توانایی کافی برای بیان نیازها و خواسته‌هایشان را ندارند و اغلب سعی می‌کنند با پرخاشگری به اهدافشان برسند. یادگیری رفتار جرات مندانه بهترین راه برای ایجاد روابطی قوی و مطمئن، بیان نظرات و افزایش اعتمادبه‌نفس است. در این مقاله، اهمیت رفتار جرات مندانه، تکنیک‌های یادگیری آن و فواید و خطرات جرات مندی را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.

جرات مندی چیست؟

قاطعیت مهارتی مهم است که می‌توانید در موقعیت‌های مختلف از آن بهره‌مند شوید. افراد قاطع در ارتباط با دیگران صادق و کاملا به خودشان مسلط هستند. آنها توانایی نه گفتن دارند؛ دیگران به‌راحتی تحت‌تأثیر قاطعیت آنها قرار می‌گیرند و تأییدشان می‌کنند. افزایش اعتمادبه‌نفس و مهار استرس و خشم مهم‌ترین نشانه‌های رفتار جرات مندانه هستند.

افرادی با این مهارت ارتباطی، مورداحترام و تأیید دیگران قرار می‌گیرند و برای دفاع از افکارشان توانمند هستند. فراموش نکنید برای پذیرش مسئولیت بیشتر، به توانایی نه گفتن نیاز دارید. بعضی از افراد ذاتا قاطع هستند، اما بسیاری از افراد برای یادگیری این مهارت باید تمرین و تلاش کنند.

مقایسه رفتار جرات مندانه، منفعلانه و پرخاشگرانه

رفتار جرات مندانه شیوه ارتباطی مؤثر و مبتنی بر احترام متقابل است. شما با این رفتار:

• به خودتان احترام می‌گذارید؛
• از افکار، احساسات و منافعتان دفاع می‌کنید؛
• به حقوق دیگران آگاه هستید؛
• برای حل مسائل با دیگران مذاکره می‌کنید.

رفتار منفعلانه یا پرخاشگرانه هیچ کمکی به بیان نیازها و افکارتان نمی‌کنند، منطقی‌تر است که مستقیم و محترمانه با دیگران رفتار کنید. در ادامه رفتار قاطعانه، منفعلانه و پرخاشگرانه را مقایسه می‌کنیم.

تفاوت رفتار جرات مندانه با رفتار منفعلانه

کسی که رفتار منفعلانه دارد، خجالتی یا بیش از اندازه راحت به‌ نظر می‌رسد. وقتی بدون صحبت منتظر شنیدن نظرات اعضای گروه می‌شوید، همیشه با تصمیمات دیگران موافق هستید و اغلب از درگیری با افراد اجتناب می‌کنید، یعنی رفتارتان منفعلانه است. شما به افراد نشان می‌دهید افکار، احساسات و تصمیمات شما اهمیت کمتری از مال آنها دارند، به دیگران اجازه می‌دهید خواسته‌ها و نیازهای شما را نادیده بگیرند و حتی به‌جای شما تصمیم‌ بگیرند. مثلا همکارتان پروژه جدیدی به شما می‌دهد و به‌رغم مشغله‌تان آن را می‌پذیرید، ساعت‌ها اضافه‌کاری می‌کنید و نمی‌توانید کنار خانواده‌تان باشید.

اگر رفتار قاطعانه و توانایی نه گفتن داشته باشید، دیگر لازم نیست چنین شرایطی را بپذیرید. شاید هدف شما حفظ آرامش باشد، اما مدام جواب مثبت‌ دادن به خواسته‌های دیگران، از انرژی و آرامش زندگی شما می‌کاهد و روابط شما را دچار مشکل می‌کند، چراکه نیازهای شما و خانواده‌تان همیشه در جایگاه دوم قرار دارند. بعضی از تعارضات درونی که رفتار منفعلانه در فرد ایجاد می‌کند عبارت‌اند از:

• فشار روانی؛
• رنجش؛
• خشم؛
• احساس قربانی‌شدن؛
• میل به انتقام؛
• شک‌کردن فرد به خودش.

تفاوت جرات مندی با پرخاشگری

نقطه مقابل رفتار قاطعانه، پرخاشگری است. در این حالت، فرد رفتاری مستبدانه دارد و نیازها، احساسات و نظرات دیگران را نادیده می‌گیرد. افراد پرخاشگر باعث خجالت‌ دیگران می‌شوند و ازخودراضی به‌ نظر می‌رسند. شاید فکر کنید با پرخاشگری به خواسته‌هایتان می‌رسید، اما برای رسیدن به آنها هزینه بیشتری پرداخت می‌کنید. پرخاشگری باعث ازبین‌رفتن اعتماد دیگران و احترام متقابل می‌شود. با رنجاندن دیگران آنها را به مخالفت با خودتان تشویق می‌کنید. تشخیص رفتار جرات مندانه همیشه آسان نیست و مرز باریکی بین قاطعیت و پرخاشگری وجود دارد که بیشتر افراد را به اشتباه می‌اندازد. رفتار جرات مندانه ۲ ویژگی مشخص دارد که شناسایی آن را ساده‌تر می‌کند:

۱. قاطعیت مبتنی بر تعادل است

رفتار قاطعانه یعنی در بیان خواسته‌ها و نیازهای خود صریح باشید و حقوق، نیازها و خواسته‌های دیگران را هم در نظر بگیرد. در این حالت، به خودتان اطمینان دارید و از این رفتار قدرت می‌گیرید تا نظرات خود را محکم، منصفانه و با همدلی بیان کنید.

۲. رفتار جرات مندانه بردبرد است

وقتی به حقوق، نیازها، احساسات یا خواسته‌های دیگران توجه نکنیم، رفتارمان منفعت‌طلبانه می‌شود. در این حالت، فرد خودخواهانه از قدرتش استفاده می‌کند و می‌کوشد با زورگویی به خواسته‌های خودش برسد. رئیسی که عصر روز قبل از تعطیلات انبوهی کار روی میز شما تلنبار می‌کند و انتظار دارد در کوتاه‌ترین زمان انجامشان دهید، پرخاشگر است. در مقابل رفتار جرات مندانه بردبرد است، یعنی طرفین به یک اندازه رضایت دارند و به حق یکدیگر احترام می‌گذارند. مثلا رئیس اطمینان دارد که کارها بعد از تعطیلات به‌خوبی انجام می‌شود و به کارمند فشار نمی‌آورد.

تفاوت رفتار جرات مندانه با رفتار منفعلانه‌تهاجمی

وقتی لحن فرد طعنه‌آمیز می‌شود یا در غیاب افراد از آنها شکایت می‌کند، رفتار منفعلانه‌تهاجمی دارد. یعنی به‌جای مواجهه مستقیم با مسائل، واکنش منفی نشان می‌دهد زیرا از بی‌پرده صحبت‌کردن درباره نیازها و افکارش احساس ناراحتی می‌کند. اشکال رفتار منفعل‌تهاجمی این است که با گذشت زمان به روابط آسیب می‌زند، احترام متقابل را از بین می‌برد و دستیابی به اهداف را دشوار می‌کند.

فواید رفتار جرات مندانه

رفتار جرات مندانه به شما احساس توانمندی و اقتدار می‌دهد. احساسات خود را درک می‌کنید، اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس بیشتری خواهید داشت و سلامت روان و ارتباطات خود را بهبود می‌بخشید. در این حالت، رفتار شما با دیگران منصفانه است و احترام متقابل دریافت می‌کنید. قاطعیت رابطه‌ای سالم می‌سازد که از سوءاستفاده دیگران جلوگیری می‌کند. افراد جرات مند رفتاری دارند که در محل کار و سایر جنبه‌های زندگی کمکشان می‌کنند. در ادامه، این رفتارها را بررسی می‌کنیم.

۱. روابط صادقانه ایجاد می‌کنند

جرات ورزی باعث می‌شود افراد هنگام برقراری ارتباط با دیگران، به‌راحتی احساس و افکارشان را بیان کنند.

۲. مدیران موفقی می‌شوند

رفتار جرات مندانه به افراد کمک می‌کند رفتاری منصفانه و محترمانه داشته باشند و دیگران هم در مقابل به همان شیوه با آنها برخورد می‌کنند. افراد قاطع محبوب دیگران هستند و افراد زیادی تمایل دارند با آنها کار کنند.

۳. دنبال نتیجه بردبرد هستند

این افراد می‌توانند نفع طرف مقابل را تشخیص دهند و به‌سرعت نقاط مشترکی را پیدا کنند که به هر دو طرف سود می‌رسانند.

۴. عمل‌گرا هستند

این افراد برای یافتن بهترین راه‌حل‌ها هرکاری انجام می‌دهند. مهارت تصمیم‌گیری آنها قوی است و توانایی مدیریت بحران دارند.

۵. کمتر مضطرب می‌شوند

افراد جرات مند به خود مطمئن هستند و وقتی برنامه‌ریزی می‌کنند اما برنامه طبق انتظارشان پیش نمی‌رود، احساس خطر یا قربانی‌بودن نمی‌کنند.

۶. رضایت شغلی بیشتری دارند

این افراد توانایی نه گفتن دارند، پس با حفظ مرزهای خود احساس امنیت می‌کنند که منجر به رضایت شغلی بیشتر می‌شود.

خطرات رفتار جرات مندانه

برخی از فرهنگ‌های سازمانی افراد منفعل را ترجیح می‌دهند و رفتار جرات مندانه را بی‌ادبانه و توهین‌آمیز تلقی می‌کنند. بر اساس تحقیقات، جنسیت فرد هم در نحوه برخورد دیگران با رفتار جرات مندانه او نقش دارد. مردان بیشتر از زنان به داشتن قاطعیت تشویق می‌شوند، اما این رفتار را برای زنان نمی‌پسندند. با این حال، باید جسور بود و تسلیم نشد.

یکی از خطرات جرات ورزی، زیاده‌روی در آن است. اگر بیش از اندازه قاطع باشید و به‌رغم داشتن ایده‌های خوب شنونده خوبی برای ایده‌های دیگران نباشید، از همکاران خود دور می‌شوید و روابطتان آسیب می‌بینند.

چگونه رفتار قاطعانه داشته باشیم؟

داشتن قاطعیت و رفتار جرات مندانه آسان نیست، اما شدنی است. افراد بر اساس تجربیات زندگی، سبک‌های ارتباطی مختلفی دارند. تغییر الگوهای رفتاری کار ساده‌ای نیست، زیرا در طول سال‌ها شکل گرفته‌اند و ناخودآگاه هستند. اگر رفتار شما بیشتر منفعلانه یا تهاجمی است، پیشنهاد می‌کنیم از ۱۲ تکنیک جرات ورزی زیر استفاده کنید تا بتوانید زندگی متعادل و رفتارهای قاطعانه داشته باشید.

۱. رفتارهایتان را ارزیابی کنید

قبل از تغییر، باید سبک رفتاری خودتان را پیدا کنید. چنین سؤالاتی ممکن است کمکتان کنند:

• در جمع دوستان و افرادی که تازه به جمع شما اضافه می‌شوند، نظرات خود را بیان می‌کنید یا ترجیح می‌دهید سکوت کنید؟
• زمانی که برای پذیرفتن کاری تحت‌فشار باشید، توانایی نه گفتن را دارید؟
• قضاوت‌کننده یا سرزنش‌کننده هستید؟
• مردم از صحبت‌کردن با شما می‌ترسند یا به شما اعتماد دارند؟

۲. برای خودتان ارزش قائل باشید

برای قاطعیت بیشتر، باید ارزش خودتان را درک کنید و به ارزش‌های ذاتی سازمان و تیم اهمیت دهید. خودباوری اساس اعتمادبه‌نفس و رفتار جرات مندانه است و به شما نشان می‌دهد شایسته رفتار محترمانه هستید و اعتمادبه‌نفس کافی دارید که از حقوق و مرزهای خودتان محافظت کنید و به خواسته‌های خودتان وفادار بمانید.

۳. مطمئن صحبت کنید

مطمئن شوید نیازها و خواسته‌های شما محقق می‌شوند. منتظر نباشید دیگران متوجه نیازهای شما شوند، چون ممکن است انتظار شما تا ابد به درازا بکشد. ابتکار عمل داشته باشید. احساسات و نیازهایتان را بشناسید و با اطمینان بیانشان کنید.

مستقیم و شفاف از مدیران درخواست کنید ابزاری را در اختیارتان قرار دهند که برای رسیدن به اهداف سازمان نیاز دارید. حتی اگر رفع نیاز شما در حال حاضر امکان‌پذیر نیست، مؤدبانه بپرسید در شش ماه آینده امکان درخواست مجدد دارید یا خیر. از روش‌هایی استفاده کنید که علاوه بر نیازهای شما، نیاز سایر افراد را هم در برمی‌گیرند. روش‌های تهاجمی کاری از پیش نمی‌برند و بیشتر آسیب وارد می‌کنند. برای مطمئن صحبت‌کردن می‌توانید از این روش استفاده کنید:

• دقیق به طرف مقابل بگویید که چگونه به موقعیت یا مشکل نگاه می‌کنید.
• احساس خود به موقعیت را ساده و روشن بیان کنید.
• به طرف مقابل بگویید چه چیزی نیاز دارید تا مجبور به حدس‌زدن نباشد.
• تأثیر مثبت درخواست خود بر طرف مقابل یا شرکت را شرح دهید.

۴. دقت کنید که شما مسئول واکنش دیگران نیستید

اگر دیگران به‌خاطر قاطعیت شما عصبانی می‌شوند، واکنش مشابه نشان ندهید. فراموش نکنید که شما فقط مسئول رفتار خودتان هستید. تلاش کنید اوضاع آرام بماند و محترمانه رفتار کنید. به نیازهای دیگران احترام بگذارید و در عین حال از نیازهای خودتان مؤدبانه دفاع کنید.

۵. نظرات خود را با روی خوش مطرح کنید

برای دفاع از نظرات و خواسته‌هایتان در مقابل افرادی که می‌خواهند حقوق شما را زیر پا بگذارند، نترسید و تلاش کنید حتی در موقعیت‌های منفی، با روی خوش حرفتان را بزنید. اشکالی ندارد اگر عصبانی بشوید، اما همواره رفتاری مؤدبانه داشته باشید.

۶. انتقادپذیر باشید

بازخورد مثبت یا منفی را متواضعانه بپذیرید. انتقادها می‌توانند مثبت و سازنده باشند، اما اگر با آنها موافق نیستید، بدون عصبانیت و جبهه‌گیری نظرات خود را بیان کنید.

۷. نه‌گفتن را بیاموزید

نه‌گفتن سخت است، به‌خصوص اگر به آن عادت نداشته باشید. با این حال، توانایی نه گفتن برای جرات ورزی ضروری است. توجه به محدودیت‌ها و میزان کاری که قادر به انجامش هستید، باعث می‌شود بهتر برای انجام وظایفتان برنامه‌ریزی کنید. شما نمی‌توانید چندین کار را هم‌زمان انجام دهید یا همه را راضی نگه‌ دارید.

شاید دیگران به اعتراض و نه‌گفتن شما اهمیتی ندهند، اما شما تسلیم نشوید و پای حرفتان بمانید. می‌توانید قاطعیت بیشتری نشان بدهید، فقط دقت کنید که رفتار شما به پرخاشگری بدل نشود و همچنان مؤدبانه و منصفانه رفتار کنید.

۸. احساسات خود را مهار کنید

در شرایطی که نمی‌دانید چه‌کار کنید و درگیر احساسات هستید، بهترین کار سکوت است. ناامیدی، عصبانیت و بغض‌کردن واکنش‌های احساسی طبیعی هستند، اما مانع رفتار قاطعانه شما می‌شوند. در این شرایط کمی صبر کنید، صادقانه به افراد نشان دهید به زمان نیاز دارید، نفس عمیق بکشید و مجددا با صدای محکم و یکنواخت صحبت کنید.

۹. از افعال تعاملی استفاده کنید

برای برقراری ارتباط قاطعانه از افعالی استفاده کنید که واضح هستند و تأکید بیشتری دارند. با بیان صریح و روشن، دیگران برای درک افکار و صحبت‌های شما گیج نمی‌شوند. علاوه بر این، از افعالی استفاده کنید که درخواست‌کننده باشند، چون با افعال تحکمی و بایدها کار شما سخت‌تر می‌شود. از فعل‌های «می‌خواهم»، «نیاز دارم» یا «احساس می‌کنم» برای انتقال درخواست‌ها و بیان جرات مندانه استفاده کنید. افراد باید از نظرات شما مطلع شوند، نه اینکه احساس متهم‌بودن کنند.

۱۰. تمرین کنید

اگر رفتار جرات مندانه برای شما دشوار است، سناریوهایی را تمرین کنید که با آنها مواجه می‌شوید و با صدای بلند با خودتان صحبت کنید. کمک‌گرفتن از دوست یا همکار برای شرکت در این تمرین تأثیر بیشتری دارد. از آنها بخواهید واکنش مناسب نشان بدهند و واقعی‌تر تمرین کنید.

۱۱. از زبان بدن استفاده کنید

ارتباط مؤثر فقط کلامی نیست و علاوه بر بیان، زبان بدن و حالات چهره هم بسیار مهم‌اند. اگر اعتمادبه‌نفس زیادی ندارید، با زبان بدن خلافش را نشان بدهید؛ صاف بنشینید و ارتباط چشمی برقرار کنید. چهره مثبت یا خنثی خود را حفظ کنید. از روی هم انداختن دست و پاها پرهیز کنید. برای یادگیری بهتر زبان بدن از آینه، دوست یا همکارتان کمک بگیرید.

۱۲. درک متقابل داشته باشید

همدلی در رفتارهای قاطعانه خیلی اهمیت دارد. به افکار دیگران هم اهمیت بدهید و هرازگاهی از زاویه دید آنها به موقعیت نگاه کنید. با درک متقابل، دیدگاه مشترک پیدا می‌کنید و روش مناسب برای حل مسئله را می‌یابید.

سخن پایانی

رفتار جرات مندانه به‌معنی تسلط بر دیگران یا کنارگذاشتن آنها برای رسیدن به اهداف خودتان نیست. قاطع‌بودن یعنی ایجاد تعادل بین انفعال و پرخاشگری. باید احساس کنید قوی و شایسته رسیدن به خواسته‌هایتان هستید. می‌توانید از چند تکنیک جرات ورزی گفته‌شده برای تقویت رفتار جرات مندانه بهره بگیرید و با تمرین منظم این تکنیک‌ها به‌تدریج اعتمادبه‌نفس خود را افزایش دهید.

شما بگویید

خودتان را ارزیابی کنید و برای ما بنویسید چه سبک رفتاری دارید؛ رفتار جرات مندانه، منفعلانه یا پرخاشگرانه؟ به‌نظرتان این سبک رفتار چه تأثیری بر زندگی شما داشته است؟ آیا دوست دارید رفتاری قاطعانه‌تر داشته باشید؟