رحیم‌پور: پاکستان دچار تعارض دولت منتخب و ارتش قدرتمند است

ابوالفضل خدائی: پارلمان پاکستان پس از هفته‌ها تنش سیاسی در این کشور بامداد یکشنبه ۲۱ فروردین با رای عدم اعتماد به عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان، او را برکنار کرد. دست‌کم ۱۷۴ نفر از ۳۴۲ عضو پارلمان پاکستان پس از ۱۲ ساعت بحث و جدل و کشمکش که تا بعد از نیمه شب ادامه یافت، رای به برکناری عمران خان دادند. در همین حال برخی منابع خبری نیز گزارش دادند تمامی فرودگاه‌های اصلی پاکستان در حالت آماده‌باش کامل به‌سر می‌برد و خروج افراد بلندپایه ازکشور ممنوع اعلام شده است. به نظر می رسد پاکستان در پی این وقایع وارد مرحله ای جدیدی شده که علاوه بر مشکلات داخلی می تواند تحولات منطقه را نیز تحت تاثیر قرار دهد. در این باره با ابراهیم رحیم پور معاون سابق حوزه آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه گفتگو کرده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

ارزیابی شما از تحولات پاکستان در پی برکناری عمران خان نخست وزیر این کشور چیست؟

برای تحلیل تحولات پاکستان باید نگاه تاریخی به شبه قاره هند داشته باشیم. به عبارتی نوع تشکیل پاکستان و هندوستان را می توان بر مبنای یک تقسیم مذهبی دانست. در مدت تشکیل این دو کشور، ارتش پاکستان به واسطه حضور در جنگ های متعدد توانست سهم بیشتری در قدرت داشته باشد. وضعیت تنش ها پس از اینکه دو کشور به سلاح هسته ای تجهیز شدند ادامه یافت. در آن سو تلاش ها برای برقراری دموکراسی در هند نیز باعث به وجود آمدن متدهایی شد که به نوعی دموکراسی شرقی و آسیایی را در آن کشور ایجاد کرد. اگرچه ارتش در این کشور قدرتمند به شمار می رود اما در اختیار سیاسیون است و هیچ کودتای نظامی در این کشور مشاهده نشده است.

بیشتر بخوانید:

آغاز بحران سیاسی در پاکستان

جایگزین عمران خان کیست؟

مجلس پاکستان به عمران‌خان رأی عدم اعتماد داد

اما در پاکستان و پس از جدایی بنگلادش، بحث قدرت گیری ارتش بیشتر شد و هیچ نخست وزیری موفق به پایان دوره ۵ ساله خود نشد. به طور مشخص علی بوتو با حکومت نظامی ضیاء الحق دستگیر و اعدام شد. همچنین بی نظیر بوتو نیز به همین روال ترور شد و آصف علی زرداری نیز سرنوشت خوبی نداشت. با وجود چنین تحولاتی چندان نباید نسبت به تحولات پاکستان ابراز تعجب کرد. با بررسی آمارها گفته می شود که حداقل هر ۱۰ سال یکبار در پاکستان کودتای نظامی انجام می شود. تعارض بین سیاسیون از هر جناحی با احزاب اصلی مانند حزب مردم و مسلم لیگ وجود داشته و عمران خان در نهایت توانست خارج از این دو حزب اصلی قدرت را در دست بگیرد. ضمن اینکه دولت در پاکستان منتخب و ارتش قدرتمند است. این دو در مواردی با یکدیگر تفاهم می کنند ولی در مقاطعی و به خصوص در اداره کشور تعارضی ایجاد می شود.

عمران خان که قهرمان ورزشی و کریکت محسوب می شود در دوره دشواری قدرت را در دست گرفت؛ دوره ای که پاکستان در وضعیت بغرنج اقتصادی قرار داشت. در آن سو با روی کار آمدن نارندرا مودی نخست وزیر هند این کشور با رشد اقتصادی بالایی روبرو شد. عمران خان با وجود شرایط اقتصادی بد از کشورهای دیگر درخواست مساعدت اقتصادی کرد. در این بین عربستان که قول کمک های اقتصادی به پاکستان را داده بود به وعده خود عمل نکرد و شرایط عمران خان به مراتب سخت تر شد.

نقش نفوذ خارجی از جمله آمریکا را در تحولات پاکستان چگونه ارزیابی می کنید؟

یکی از موارد قابل توجه در این خصوص افزایش همگرایی آمریکا و هند بود، به خصوص پس از آنکه تعارضاتی بین واشنگتن و پکن به وجود آمد و در این باره آمریکایی ها به سمت رقیب چین در منطقه یعنی هند گرایش پیدا کردند و تقسیم بندی یارگیری ها در منطقه بهم ریخت. آمریکایی ها که زمانی بیشترین تعامل را با پاکستان برقرار کرده بودند و با هند مشکل داشتند، به سمت گسترش روابط به هند رفتند؛ امری که مورد استقبال هندی ها نیز قرار گرفت. در ادامه هم روابط هند با اسرائیل نیز به سمت تقویت و گسترش رفت. با این وضعیت پاکستان احساس تنهایی کرد که به جز چین نمی تواند به کشور دیگری تکیه کند. البته کمک چینی ها به پاکستان چندان موثر واقع نشد و عمران خان در چرخشی و با توجه به نیاز روس ها و سفر به روسیه و همچنین مقدمات از پیش تعیین شده تصمیم به بازی جدیدی گرفت تا بقای خود و کشورش را تضمین کند.

در اینجا مشخص شد که آمریکایی ها حتی به دوستان قدیمی خود رحم نمی کنند و وارد عمل شدند. پیوندهای ارتش پاکستان و زیربنای سلاح های آن ماهیت غربی و آمریکایی دارد. عمران خان در ادامه با قانونمندی موجود پارلمان را منحل کرد و دادگاه پاکستان آن را رد کرد. در اینجا برگه جدید این بود که رئیس پارلمان و معاونش در جلسه حضور نداشته باشند که به طور طبیعی رأی گیری صورت نمی گیرد. در آخر نیز برگ آخر که در دست نظامی ها بود از بین رفت که تلاش داشتند بدون کودتا عمران خان را برکنار کنند. اما در نهایت پارلمان به عمران رای عدم اعتماد داد و موجبات برکناری وی فراهم شد.

با این وضعیت پس احتمال ناآرامی و مقابله عمران خان با ارتش وجود ندارد؟ اینکه مردم به خیابان ها بیایند و از عمران خان حمایت کنند.

مردم پاکستان ارتش را با توجه به موضوع هند نماد قدرت کشور می دانند. یعنی کشوری که دشمنی قوی در کنار مرزهای خود دارد قاعدتا با ارتش خود درگیر نخواهد شد. این نقطه قوت از ارتشی است موجب شده تا مردم حامی آن باشند.

پیش بینی شما از آینده تحولات چیست و آیا روابط تهران و اسلام آباد تحت تاثیر قرار می گیرد؟

تحولات آتی پاکستان مهم خواهد بود و کشوری مانند چین نیز با ارتش پاکستان راحت تر است و بده بستان خود را دارد. شاید اگر چین در تحولات پاکستان نقش نداشت چنین وقایعی به این شکل رخ نمی داد. به خصوص پس از آنکه شاهد بودیم چین به کمک پاکستان در موضوع افغانستان تحرکات بیشتری انجام داد و روابط نزدیک تری با طالبان برقرار کرد. البته چین طالبان را به رسمیت نشناخته اما همزمان شاهد همکاری های این دو هستیم. در ارزیابی آینده پاکستان اگر به نظامیان و غیرنظامیان توجه کنیم به نظر می رسد وضعیت در این کشور مدیریت شود و بحران پایان یابد. در خصوص وضعیت روابط ایران و پاکستان نیز باید در نظر داشت که اسلام آباد همواره نگاه ویژه ای به روابط با تهران داشته است به ویژه آنکه پاکستان مشکلات جدی را با دو همسایه دیگر خود یعنی افغانستان و هند داشته است. پاکستان علی رغم نیاز به عربستان و همنوایی در جنگ یمن، هیچگاه قادر به نادیده گرفتن ایران به لحاظ تاریخی و جغرافیایی نیست. بنابراین روابط ادامه خواهد داشت اما منوط به این است که بدانیم وضعیت اقتصادی ایران به کدام سمت و سو خواهد رفت تا با مراودات بیشتر با پاکستان سطح همکاری ها را افزایش دهیم. پاکستان کشوری است که با وجود وضعیت اقتصادی نامطلوب علاقمند به روابط تجاری با ایران است. ایران همواره به لحاظ تاریخی همسایه سخاوتمندی بوده است اما به دلیل برخی تحولات این مساله تحت تاثیر قرار گرفته است و باید روی این مساله به منظور آینده روابط تهران و اسلام آباد کار کنیم.

۴۹۳۱۱