راز تابلو مونالیزا؛ شاهکار معروف داوینچی

مونالیزا یکی از مطرح‌ترین نقاشی‌های جهان است که از آن با عنوان نگین تاج موزه لوور یاد می‌کنند. این موزه از جاهای دیدنی پاریس است. در طی سال‌ها، محبوبیت این اثر هنری برای آن دردسرهای زیادی را به وجود آورده و بارها مورد حمله قرار گرفته است. تابلوی مونالیزا اثری نمادین محسوب می‌شود که به دوره رنسانس تعلق دارد. ارزش این تابلو به حدی بالا است که نمی‌توان آن را قیمت‌گذاری کرد.

همه آنچه که باید درباره مونالیزا بدانید:

مونالیزا کیست؟

_{منبع: nbcnews}

مونالیزا (Mona Lisa) را با نام «پرتره لیزا گراردینی» (Portrait of Lisa Gherardini) نیز می‌شناسند؛ چراکه برخی آن را تصویر پرتره همسر تاجر پارچه فلورانسی، «فرانچسکو دی بارتولومئو دل جوکوندو» (Francesco di Bartolomeo del Giocondo) می‌دانند. این هویت نخستین بار در سال ۱۵۵۰ میلادی توسط زندگی‌نامه‌نویسی به نام «جورجو وازاری» (Giorgio Vasari) پیشنهاد شد. 

برخی بر این باور بودند که تابلوی مونالیزا پرتره مادر لئوناردو داوینچی، کاترینا است. این تعبیر را زیگموند فروید بیان کرد که لبخند اسرارآمیز مونالیزا را به خاطره‌ای از لبخند مادر در ناخودآگاه لئوناردو نسبت می‌داد. برخی دیگر با توجه به ویژگی‌های صورت این پرتره، آن را خودنگاره‌ای از داوینچی می‌دانستند و به نمایش گذاشتن خود در قالب تصویر یک زن را معمای هنرمند تلقی می‌کردند. آنچه واضح به نظر می‌رسد، نامشخص و غیرقطعی بودن هویت این پرتره است. در قرن بیست و یکم تلاش‌هایی برای کشف این حقیقت صورت گرفت و در این راستا، جست‌وجویی برای پیدا کردن بقایای «لیزا دل جوکوندو» و آزمایش DNA در راستای بازسازی تصویر او انجام شد؛ اما تلاش‌ها بی‌نتیجه ماند. 

تابلو مونالیزا اثر کیست؟

_{منبع: britannica.com}

تابلوی مونالیزا نقاشی است که با استفاده از رنگ روغن روی چوب صنوبر و در قطع ۷۷ در ۵۳ سانتی‌متر کشیده شده است. این تابلو که یکی از مطرح‌ترین نقاشی‌های جهان محسوب می‌شود، اثر لئوناردو داوینچی (Leonardo da Vinci) است. او این نقاشی را در سال‌های ۱۵۰۳ تا ۱۵۱۹ میلادی کشید؛ زمانی که در فلورانس زندگی می‌کرد. در طی سال‌ها، لبخند اسرارآمیز و هویت ثابت‌نشده سوژه این پرتره، آن را به منبع جذابی برای تحقیقات بدل کرده است. 

به گفته برخی محققان، لئوناردو داوینچی در طول چندین سال تا زمان مرگش در سال ۱۵۱۹ میلادی، روی تابلوی مونالیزا کار کرد. لایه‌های متعددی از رنگ روغن مربوط به زمان‌های مختلف روی اثر دیده می‌شود. ترک‌های کوچکی در رنگ که «کراکلور» نامیده می‌شود در این اثر وجود دارد؛ به‌خصوص روی دست‌ها و جاهایی که در اواخر کار، لایه‌های رنگ اضافه شده است. این اثر به‌واسطه نقاشی روی چوب، در حدود ۶ قرن بدون مرمت باقی ماند که در مقایسه با آثار هم‌دوره خود، موردی استثنایی است. 

تابلو مونالیزا کجا نگهداری می‌شود؟

_{منبع: artnews}

تابلوی مونالیزا در یکی از معروف‌ترین موزه‌های جهان، موزه لوور پاریس نگه‌داری می‌شود؛ جایی که در قرن بیست‌ویکم، بزرگ‌ترین موزه دنیا است و هر روز میزبان بازدیدکنندگان فراوانی از سراسر جهان است. 

لئوناردو داوینچی آخرین سال‌های زندگی خود را در دربار پادشاه فرانسه، فرانسیس اول گذراند. پس از مرگ او، مونالیزا بخشی از مجموعه سلطنتی شد و تا قرن‌ها این پرتره در کاخ‌های فرانسه بود. در طول انقلاب فرانسه (۱۷۸۷ تا ۱۷۹۹)، معترضان مجموعه سلطنتی را به‌عنوان دارایی‌های مردم معرفی کردند و مونالیزا در اواخر قرن نوزدهم از اتاق ناپلئون به موزه لوور منتقل شد. 

سبک نقاشی مونالیزا

_{منبع: artnews}

مونالیزا بر سبک دوره رنسانس و دوره‌های هنری بعد از خود تاثیر بسزایی داشت و نقاشی پرتره را در زمان خود متحول کرد. این نقاشی ژست سه‌رخ برای پرتره را به یک استاندارد بدل کرد و بسیاری از هنرمندان دیگر تشویق شدند تا مطالعات بیشتر و آزادانه‌تری روی نقاشی‌های خود انجام دهند. در این میان، داوینچی موفق شد آثار میلانی خود را نیز به فرانسوی‌ها معرفی کند. آوازه و جایگاه او به‌عنوان هنرمند و متفکر، روی سایر هنرمندان تاثیر گذاشت. ردپای آزادی عمل و اندیشه داوینچی را می‌توان در آثار هنرمندانی همچون رافائل جوان دید که از فرم مونالیزا برای پرتره‌های خود الهام گرفت. 

یکی از دلایل شهرت نقاشی مونالیزا، کشف تکنیک جدیدی است که انقلابی را در این عرصه پدید آورد. این تکنیک با نام «Sfumato» شناخته می‌شود که در ایتالیایی به‌معنای «ترکیب نور و سایه» است.

در ایتالیا لبخند مونالیزا نمایشی بصری از ایده شادی است که از آن با عنوان gioconda یاد می‌کنند

در حالی که بیشتر آثار هنری صفحات کتاب مقدس را به تصویر می‌کشیدند، سبک و تکنیک‌ نقاشی‌های دوره رنسانس آن‌ها را از سایر دوره‌ها متمایز کرد. پرداختن به جزییات و ویژگی‌های آناتومیک، یکی از نشانه‌های قابل‌شناسایی این دوره از تاریخ هنر است. پرتره مونالیزا در میان نقاشی‌های بزرگ به‌دلیل جزئیات به کار برده شده در طراحی دست‌ها، چشم‌ها و لب‌های سوژه اهمیت دارد. داوینچی از تکنیک سایه زدن در گوشه‌های لب و چشم‌ها استفاده کرد که ظاهری بسیار واقعی به پرتره بخشید.

مونالیزا چهره زنی است که مطابق با مد روز فلورانس لباس پوشیده و در منظره‌ای کوهستانی و رویایی نشسته است. لبخند روی صورت پرتره که جذاب و دور از ذهن به نظر می‌رسد، تصویری از شادی مرموزی است که در ایتالیایی با کلمه «لا جوکوندا» (la gioconda) توصیف می‌شود و ریشه در «لیزا دل جوکوندو»، محتمل‌ترین صاحب این پرتره گرفته است؛ لبخندی که این تابلو را با عنوان «لبخند ژکوند» به شهرت رساند.

لئوناردو مفهوم شادی را بن‌مایه اصلی کار خود در پرتره مونالیزا قرار داده است؛ هرچند که ماهیت منظره نیز بی‌تاثیر نیست. در سطح میانی نقاشی رنگ‌های گرمی به کار رفته است. جاده‌ای پر‌پیچ‌و‌خم و پلی در دور دست وجود دارد. فضای نقاشی مونالیزا، گذاری میان فضای فرد نشسته و دور‌دست‌ها را بیان می‌کند، دوردستی که منظره تبدیل به فضایی وحشی و خالی از سکنه می‌شود و در آن فقط صخره و آب به چشم می‌خورد. این فضا تا افق ادامه پیدا می‌کند و در کوه‌های یخی فرو می‌رود. داوینچی کاملا هوشمندانه آن را در سطح چشم‌ها و نگاه زن نشسته ترسیم کرده است. حس هماهنگی موجود در فضای نقاشی به‌ویژه لبخند کم‌رنگ سوژه، پیوند میان انسان و طبیعت را بیان می‌کند.

درمجموع، نقاشی مونالیزا فضایی خیالی را به نمایش می‌گذارد؛ زنی اسرارآمیز در ایوانی باز با چشم‌انداز وسیع در پشت سر خود که کمترین نشانه‌‌های حضور انسان در آن دیده می‌شود. انحنای مو و لباس زن که با تکنیک «ترکیب نور و سایه» طراحی شده است، در فضای پشت سر او طنین‌انداز می‌شود. خطوط تار، تضاد میان نور و تاریکی و احساس کلی آرامش از ویژگی‌های سبک لئوناردو داوینچی است. هیچ ردی از قلمو در نقاشی مونالیزا نیست و این یکی دیگر از تکنیک‌های به کار برده شده در این تابلو محسوب می‌شود. 

اسرار تابلو مونالیزا

_{منبع: artnews}

مونالیزا با فرانسوای اول، لویی چهاردهم و ناپلئون زندگی کرده است

داوینچی کار روی شاهکار خود را زمانی آغاز کرد که در زادگاهش ایتالیا زندگی می کرد؛ اما تا زمانی که به درخواست پادشاه فرانسوای اول به فرانسه نقل مکان کرد، آن را به پایان نرساند. پادشاه فرانسه این نقاشی را در کاخ خود، فونتن‌بلو به نمایش گذاشت و یک قرن آنجا باقی ماند؛ لویی چهاردهم آن را به کاخ بزرگ ورسای برد و در آغاز قرن نوزدهم، ناپلئون بناپارت این نقاشی را در فضای شخصی خود نگه‌داری کرد.

لئوناردو داوینچی در سال ۱۵۱۹ میلادی درگذشت و در قلعه‌ای فرانسوی به خاک سپرده شد. برای اثبات این فرضیه که مونالیزا خودنگاره‌ای از داوینچی است، کمیته ملی میراث فرهنگی ایتالیا تحقیقاتی را صورت داده است. آن‌ها قصد دارند جمجمه او را از خاک خارج و چهره لئوناردو را با استفاده از فناوری به سبک CSI بازسازی کنند. 

مونالیزا اتاق مخصوص به خود را در موزه لوور دارد

پس از بازسازی ۶٫۳ میلیون دلاری و چهار ساله موزه لوور در سال ۲۰۰۳، این تابلو در اتاقی مخصوص به خود نگهداری می‌شود. این اتاق سقفی شیشه‌ای دارد که نور طبیعی از آن به داخل می‌تابد. ویترین شیشه‌ای ضد ضربه‌ای برای محافظت از این اثر در پیرامون آن وجود دارد که دمای داخل آن روی ۶ درجه سانتی‌گراد ثابت است. نورپردازی مختصری که روی این تابلو وجود دارد، به نمایش بهتر رنگ‌های واقعی تابلو کمک می‌کند. 

مونالیزا یک نقاشی است؛ اما روی بوم نیست

تابلوی مونالیزا روی چوب درخت صنوبر ترسیم شده است؛ هرچند نقاشی روی چوب برای داووینچی که به‌طور معمول به کشیدن آثار بزرگ خود روی گچ مرطوب عادت داشت، خیلی عجیب به نظر نمی‌رسد! اگرچه بوم از قرن چهاردهم در دسترس هنرمندان قرار گرفت، بسیاری از هنرمندان دوره رنسانس، چوب را به‌عنوان زمینه نقاشی‌های کوچک خود ترجیح می‌دادند.

ژاکلین کندی مونالیزا را به دیدار دعوت کرد

در طول قرن‌ها، مقامات فرانسوی به‌ندرت اجازه خروج نقاشی مونالیزا را از کشور را می‌دادند؛ با این وجود، زمانی که بانوی اول آمریکا، جکی کندی درخواست ارسال نقاشی به ایالات متحده را مطرح کرد، رئیس‌جمهوری وقت فرانسه، دوگل، موافقت کرد. بدین ترتیب مونالیزا در گالری ملی هنر در واشنگتن دی‌سی و سپس در موزه متروپولیتن هنر در شهر نیویورک به نمایش گذاشته شد.

یک دزد باعث شهرت مونالیزا شد

در دنیای هنر، مونالیزا همیشه به‌عنوان شاهکار شناخته می‌شد؛ اما تا تابستان ۱۹۱۱ میلادی که به سرقت رفت، توجه عموم را به خود جلب نکرده بود. روزنامه‌ها داستان این دزدی را در سراسر جهان پخش کردند. وقتی دو سال بعد نقاشی سرانجام به موزه لوور بازگشت، نگاه همه به‌سوی این موزه بود.

مونالیزا نامه‌های زیادی از طرفداران خود دریافت می‌کند

از زمانی که مونالیزا به موزه لوور وارد شده است، نامه‌های عاشقانه و گل‌های زیادی از طرفداران خود دریافت می‌کند. مونالیزا صندوق پستی مخصوص به خود را دارد.

مونالیزا هیچ ابرویی ندارد

اگر با دقت به پیشانی مونالیزا نگاه کنید، فکر می‌کنید که او هیچ ابرویی ندارد؛ اما این اشتباه داوینچی نبود. در واقع، این موضوع ناشی از آسیب‌های وارده شده به اثر در طول زمان و مرمت‌کنندگان بیش از حد متعصب است. با فناوری امروزی یعنی اسکنرهای مگاپیکسلی، می‌توان ابرویی را دید که داوینچی در ابتدا برای مونالیزا ترسیم کرده بود.

در مورد نام مونالیزا سردرگمی وجود دارد

در ابتدا این اثر هنری «میا دونا لیزا» (Mia Donna Lisa) به‌معنای «لیزا، بانوی من» نام داشت؛ اما با اشتباه املایی کوچکی در زبان انگلیسی مونالیزا خوانده شد و تا به امروز در زبان انگلیسی، به همین نام شناخته می‌شود.

قیمت تابلو مونالیزا

مونالیزا به حدی گران‌بها است که طبق قوانین میراث فرهنگی فرانسه، قابل خریدوفروش نیست. این تابلو به‌عنوان بخشی از مجموعه لوور، متعلق به مردم فرانسه است. اگر برای این تابلو مبلغی تخمین زده شود، احتمالا به حدی زیاد خواهد بود که کسی قادر یا مایل به خرید و نگهداری آن نیست. علاوه بر این، موزه لوور هرگز مونالیزا را نمی‌فروشد؛ چراکه هر ساله میلیون‌ها بازدیدکننده صرفا برای تماشای مونالیزا به آنجا می‌روند و در دراز مدت جریان ثابت درآمد حاصل از آن برای موزه سودآورتر است.

تابلوی مونالیزا هرگز بیمه نشده است. در واقع، موزه لوور این اثر را غیر قابل جایگزین می‌داند و تمامی منابع مالی خود را در جهت حفظ آن به کار می‌برد. موزه لوور حتی مبلغی برای بیمه‌های گران‌قمیت صرف نمی‌کند؛ چراکه آنان تنها می‌توانند پول را جایگزین کنند؛ در حالی که ارزش این اثر، مادی نیست.

حواشی و اتفاقات تابلو مونالیزا

_{منبع: artnews}

در سال ۱۹۱۹ میلادی مونالیزا به سرقت رفت و مردم بسیاری برای تماشای فضای خالی که زمانی نقاشی در آن آویزان بود، به موزه لوور هجوم بردند. مدیر نقاشی‌های این موزه استعفا داد و پابلو پیکاسوی نقاش و گیوم آپولینر شاعر به‌عنوان مظنون دستگیر شدند. در طول تحقیقات، ژاندارم‌ها نخست از مخالفان شناخته‌شده این سبک هنری، همچون پابلو پیکاسو در مورد این سرقت بازجویی کردند. گیوم آپولینر نیز زمانی گفته بود این نقاشی باید سوزانده شود، به همین دلیل پس از سرقت، مدت کوتاهی بازداشت شد. 

دو سال بعد از این سرقت، شخصی تلاش کرد تا تابلوی مونالیزا را به یک فروشنده آثار هنری در فلورانس بفروشد. این فروشنده پلیس را در جریان قرار داد و پلیس، پرتره مونالیزا در صندوق عقب ماشین «وینچنزو پروجیا» (Vincenzo Peruggia) پیدا کرد؛ مهاجری ایتالیایی که برای مدتی محدود در موزه لوور مشغول به کار بود. او و دو کارگر دیگر برای دزدیدن مونالیزا در کمد مخفی شده بودند و ۲۱ اوت سال ۱۹۱۱ پرتره را از روی دیوار موزه برداشته بودند.در کمال تعجب، پروجیا حکم زندان کوتاه مدتی برای این سرقت دریافت کرد؛ چراکه این دزدی را جرمی «وطن‌پرستانه» برای ایتالیا خواند.

در طول جنگ جهانی دوم، مونالیزا به‌عنوان یکی از آثار در معرض خطر موزه لوور شناسایی و به مکان‌های مختلفی در حومه فرانسه منتقل شد. با اعلام صلح در سال ۱۹۴۵ میلادی، این تابلو را به موزه برگرداندند. 

مونالیزا در سال ۱۹۶۳ میلادی به آمریکا سفر کرد و به‌مدت ۶ هفته در موزه متروپولیتن شهر نیویورک و گالری ملی هنر در واشنگتن مهمان بود. در این مدت ۴,۰۰۰ نفر از این تابلو بازدید کردند. علاوه بر این، تابلوی مونالیزا در سال ۱۹۷۴ میلادی نیز به توکیو و مسکو سفر کرد. 

_{منبع:domusweb}

افراد بسیار زیادی تلاش کردند به مونالیزا آسیب برسانند. در سال ۱۹۵۶ میلادی در طی دو حمله جداگانه، شخصی با اسید و شخص دیگری با سنگ به آن حمله کردند که در نتیجه یکی از این حملات، به ناحیه‌ای نزدیک به آرنج چپ سوژه آسیب رسید. پس از این اتفاق بود که شیشه محافظ تابلوی مونالیزا را با شیشه‌ای ضدگلوله جایگزین کردند

شیشه ضدگلوله محافظ مونالیزا، پیشکش دولت ژاپن به موزه لوور است که به پاسداشت بازدید دو میلیونی از این اثر در مدت نمایش آن در توکیو انجام گرفت. به لطف این شیشه بود که تابلو در سال‌های بعد، از آسیب‌های خرابکارانه مانند پرتاب لیوان سرامیکی یا اسپری رنگ در امان ماند.

جدیدترین سوءقصد به تابلوی مونالیزا در سال ۲۰۲۲ رخ داد. زمانی که مردی ناگهان از روی صندلی چرخ‌دار برخاست و بعد از تلاش ناموفق برای شکستن شیشه ضد گلوله مونالیزا، روی شیشه کیک خامه‌ای مالید؛ سپس گل‌ رزی که در دست داشت را در هوا پرپر کرد و بلافاصله توسط نیروهای امنیتی دستگیر شد.

تا به امروز افراد مختلفی تصویر مونالیزا را به‌شکل دیگری ترسیم کرده‌اند. یکی از معروف‌ترین تصاویر توسط مارسل دوشان کشیده شده است. او مجموعه‌ای از کارها با نام «حاضر آماده‌های مارسل دوشان» (Readymades of Marcel Duchamp) دارد که با نگاهی انتقادآمیز و کنایی به سبک‌های هنری، تغییر و اصلاح جزیی در آثار موجود ایجاد کرده است. در طی همین پروژه در سال ۱۹۱۹ میلادی، تابلوی مونالیزا را همراه با ریش و سبیل تصویر کرد.

آیا مونالیزا یک نقاشی کامل است؟

_{منبع: artsy.net}

لئوناردو داوینچی از سال ۱۵۰۳ تا ۱۵۰۶ میلادی روی تابلوی مونالیزا کار کرد؛ اما تا سال ۱۵۱۶ میلادی آن را اثری ناقص می‌دانست. برخی عدم امضا و تاریخ‌گذاری این اثر توسط داوینچی را نشان ناتمام ماندن آن می‌دانند؛ به‌خصوص که وی هرگز پولی برای مونالیزا دریافت نکرد. علاوه بر این، فرانچسکو دل جوکوندو همسر زنی که در نقاشی دیده می‌شود، هرگز به این تابلو دست نیافت. 

گروهی از مورخان بر این باور هستند که کمال‌گرایی لئوناردو داوینچی منجر شد تا بسیاری از کارهای او ناتمام باقی بماند. در مورد مونالیزا نیز نداشتن ابرو را ملاکی برای این موضوع قرار دادند. بر اساس فرضیه‌ای، نقاشی مونالیزا به‌واسطه ناتوانی و سکته داوینچی در پنج سال پایانی عمر او نیمه‌کاره ماند؛ اگرچه صحت این موضوع قطعی نیست. بر اساس برخی اسناد و پرتره‌ای از داوینچی، او در اواخر عمر خود از ضعف شدیدی در سمت راست بدن رنج می‌برد. بسیاری معتقد هستند که او دچار سکته مغزی شده بود و چون در نقاشی فقط از دست راست خود استفاده می‌کرد، برخی کارهای او نیمه‌تمام باقی ماند. 

بر اساس برخی مطالعاتی که روی پرتره داوینچی اثر «جووان آمبروجو فیجینو» (Giovan Ambrogio Figino) انجام شده و فرم دست راست و عدم افتادگی سمت راست صورت او در این پرتره، فرضیه سکته را مردود است. عده‌ای دیگر نیز بر اساس سایه‌هایی که از بالا  به پایین و از سمت چپ در آثار او به کار رفته، داوینچی را چپ دست می‌دانند. در این میان گروهی دیگری نیز او را توانمند در استفاده از هر دو دست معرفی می‌کنند و به همین جهت، این موضوع را مانع از کار داوینچی نمی‌دانستند. تفاوت دیدگاه زیادی که میان مورخان هنری وجود دارد، منجر به نبود قطعیت در نیمه‌تمام بودن این اثر می‌شود. 

شما نیز اطلاعات و منابع خود را درباره این پرتره تاثیرگذار در تاریخ هنر با کجارو به اشتراک بگذارید.