دو راهی ایران تا تابستان؛ واکسیناسیون ۷۰درصد یا یک سال مرگ‌بار دیگر

نیو صدر: در روزهای بعد از پایان موج سیاه کرونا در ایران و شروع واکسیناسیون در برخی از کشورها، نگرانی‌ها نسبت به آینده پاندمی در ایران به اوج خودش رسیده است؛ برخی از پزشکان نسبت شروع احتمالی موج بعدی پاندمی از چند هفته دیگر هشدار داده‌اند و واکسن کرونا به مطالبه بخش زیادی از مردم تبدیل شده است.

از اولین روز شروع پاندمی تاکنون، ایران با سه موج کرونا درگیر شده است و هرکدام از این موج‌ها مرگبارتر از قبل بودند و چند ماه پیش هم ایران با بدترین روزهای کرونایی خود روبرو شد. موجی که خوشبختانه فروکش کرد.

رکسانا مصلحی، پروفسور همه‌گیرشناس ژنتیکی در دانشگاه ایالتی نیویورک (SUNY) و محقق موسسه ملی بهداشت ایالات متحده آمریکا NIH، در این رابطه به خبرآنلاین گفت: «من نمودارهای کشورهای مختلف را مرتب نگاه و دنبال  می‌کنم  و  معمولا در نمودارهای آماری در بالا و پایین رفتن بین بعضی کشورها مقداری شباهت وجود دارد. وضع نموداری ایران از لحاظ میزان ابتلا و مرگ‌ومیر موج‌های اول تا سوم شباهت زیادی با آمریکا داشت. بعد یک دفعه نمودار ایران به طور کامل تغییر کرد. ایران اول در بخش تعداد مرگ‌ومیر افت ناگهانی داشت، بعد در بخش ابتلا.»

البته برخلاف نحوه کاهش آمار در موج سوم، درگیری با چندین موج مختلف در زمان‌های متفاوت فقط مختص ایران نیست و کشورهای بسیاری با این تجربیات مرگبار در دوره پاندمی درگیر شده‌اند. به همین دلیل کارشناسان معتقدند که تنها راهی که کشوری بتواند از بحران موج‌های پی‌درپی کروناویروس خارج شود، واکسیناسیون بخشی زیادی از جامعه است.

مصلحی در این باره می‌گوید: «بار اول که با شما مصاحبه کردیم از من پرسیدید که این پاندمی چقدر طول می‌کشد و من گفتم یک سال و نیم تا دو سال که تعجب کردید. الان شاید ببینید که آن  پیشبینی درستی بود. الان هم پیشبینی شده است که اگر در هر جامعه‌ای حداقل حدود ۷۰درصد افراد تا تابستان واکسن تزریق کرده باشند، پاییز می‌توانیم بگوییم که در حال کنترل اپیدمی هستیم.اما اگر در کشوری واکسن تزریق نشود، یا تعداد کسانی که واکسن تزریق می‌کنند، پایین باشد، پاییز بدتر از زمستان و بهار می‌شود. هیچ کسی نمی‌تواند درست پیشبینی کند، اما با توجه به این که واکسن و درمان‌هایی وجود دارد که FDA مجوز داده است، باید از آن‌ها به نحوی استفاده کنیم که آن زمان بگوییم ایران در حال کنترل اپیدمی است، اگر این اتفاق رخ ندهد ممکن است که پاییز بدی داشته باشیم.»

از سویی دیگر، جهش‌های مشاهده از کروناویروس در کشورهای مختلف حتی نگرانی‌هایی نسبت به تاثیرگذاری واکسن به وجود آورده است.

چهارمین گفت‌وگوی اسکایپی خبرآنلاین با رکسانا مصلحی درباره موج سوم و چهارم پاندمی در ایران، واکسن کرونا، جهش‌های ژنتیکی ویروس و … را اینجا بخوانید: (این مصاحبه حدود دو هفته پیش صورت گرفته است به همین دلیل برخی از اطلاعات آن جدید نیست.)

گفت‌وگوهای قبلی را اینجا بخوانید: حلقه گم شده کنترل کرونا در ایران؛ از ردیابی نکردن تا قرنطینه نصفه و نیمه

انتخاب با شما؛ زندگی عادی: مرگ حداکثری/ فشار اقتصادی: مرگ حداقلی؟

D۶۱۴G؛ ماجرای جهش کرونا/ ویروس از واکسن فرار می‌کند؟

چند ماه پیش ایران درگیر شدیدترین موج کرونا از ابتدای پاندمی تاکنون شد، اتفاقی که البته به پایان رسید. اصلا چه شد که این موج وارد روند نزولی شد؟

این موضوع برای من هم عجیب بود، چراکه آمار به طور ناگهانی کاهش پیدا کرد. من  نمودارهای کشورهای مختلف را مرتب نگاه و دنبال  می‌کنم  و  معمولا در نمودارهای آماری در بالا و پایین رفتن بین بعضی کشورها مقداری شباهت وجود دارد. نمودار ایران از لحاظ میزان ابتلا و مرگ‌ومیر موج‌های اول تا سوم شباهت زیادی با آمریکا داشت. بعد یک دفعه نمودار ایران به طور کامل تغییر کرد. ایران اول در بخش تعداد مرگ‌ومیر افت ناگهانی داشت، بعد در بخش ابتلا.

من بدون این که در ایران باشم و بدانم میزان مداخلات اجتماعی و تاثیرشان تا چه حدی بود، نمی‌توانم دلیلی برای این موضوع بیاورم. قطعا دلیل موجهی وجود دارد اما من اطلاعی از آن ندارم.

یک بحثی که در ایران مطرح شد این بود که شاید جمعیت زیادی بدون علامت به بیماری مبتلا شدند و به نوعی بحث ایمنی گله‌ای پیش آمده است. این می‌تواند یک دلیل این موضوع باشد؟

من شک دارم اینطور باشد. براساس فرضیه‌ها و تئوری‌های آماری میزان ابتلا برای ایجاد مصونیت گله ای بین ۶۰-۷۰درصد است یعنی اگر این تعداد مردم مصونیت پیدا کنند، ما می‌توانیم به مصونیت گله ای نزدیک شویم، اما این مصونیت بدون مرگ‌ومیر خیلی زیاد صرفا با واکسن می‌تواند ایجاد شود. این که بدون وجود واکسن در ایران، درصد زیادی از جمعیت مصونیت پیدا کنند و بدون این که میزان مرگ‌ومیر به طرز وحشتناکی بالا برود، شدنی نیست.

اگر قرار بود ۷۰ درصد مردم ایران به این بیماری مبتلا شوند باید یک صعود خیلی شدید در میزان ابتلا و مرگ‌ومیر دیده می‌شد، خیلی بیشتر از آنچه که نمودار کنونی نشان می‌دهد. وقتی این صعود شدید را ندیدیم نمی‌توانیم بگوییم چنین درصد بالایی از مردم به کرونا مبتلا شدند که مصونیت گله‌ای  به وجود آمده باشد.

بار اول که با شما مصاحبه کردیم از من پرسیدید که این پاندمی چقدر طول می‌کشد و من گفتم یک سال و نیم تا دو سال که تعجب کردید. الان شاید ببینید که آن  پیشبینی درستی بود. الان هم پیشبینی شده است که اگر در هر جامعه‌ای حداقل حدود ۷۰درصد افراد تا تابستان واکسن تزریق کرده باشند، پاییز می‌توانیم بگوییم که در حال کنترل اپیدمی هستیم.

پس فکر می‌کنید دلیل کاهش آمار در ایران به این شکل چیست؟

میزان ابتلا، بستری شدن و مرگ‌ومیر به هم مرتبط هستند به این نحو که موقعی که به این نمودارها نگاه می‌کنیم و مثلا میزان ابتلا بالا می‌رود، حدود دو هفته بعد، این آمار روی میزان بستری در بیمارستان‌ها منعکس می‌شود و بعد دو تا سه هفته بعد، میزان مرگ‌ومیر بالا می‌رود، این روندی طبیعی است.  اگر این روند را نبینیم و من قرار باشد نسبت به دلیل آن حدس آگاهانه بزنم می‌گویم نحوۀ آمارگیری و گزارش آمار علت این موضوع است. .

در آمار اخیر کرونا در ایران می‌بینیم که درصد مرگ‌ومیر به طور هفتگی به حدود ۱.۵ درصد رسیده است، در حالی که این عدد در مهر و آبان حدود ۶ درصد بود. علت کاهش این عدد چیست؟

این برمی‌گردد به این که از لحاظ آماری و اپیدمیولوژی در کشور چه اتفاقی رخ داد.  می‌شود از افرادی که آمارگیری می‌کنند، پرسید که آیا در روش کارشان تغییری ایجاد شده است یا نه. بحث این نیست که ممکن است گزارش‌دهی درست نباشد، گاهی این نوسانات به وجود می‌آید چون نحوه گزارش دهی تغییر می‌کند.

با توجه به روند کاهشی اخیر، میزان مرگ‌ومیر کرونا در ایران به طور کلی حدود ۴.۱۸ درصد است، قبلا این عدد حدود ۶ درصد بود.

خانم دکتر مصلحی جدا از این که دلیل توقف موج سوم چه بود، الان در ایران هشدارهای زیادی نسبت به شروع موچ چهارم وجود دارد. تا زمانی که واکسن نیاید باید شاهد بالا و پایین‌های کرونا در کشور باشیم؟

صددرصد! در اولین مصاحبه حدود ۱۱ ماه پیش  از من پرسیدید که این پاندمی چقدر طول می‌کشد و من گفتم یک سال و نیم تا دو سال که تعجب کردید. الان هم می‌شود پیشبینی کرد که اگر به زودی و تا اواسط تابستان به درصد بالایی از مردم واکسن نزنیم، پائیز بدی خواهیم داشت. اگر حداقل حدود ۷۰درصد افراد تا تابستان واکسن تزریق کرده باشند، پاییز می‌توانیم بگوییم که در حال کنترل اپیدمی هستیم.

 هیچ کسی نمی‌تواند پیشبینی خیلی دقیقی کند، اما با توجه به این که واکسن و درمان‌هایی وجود دارد که  مؤثر هستند، باید از آن‌ها به نحوی استفاده کنیم تا بتوانیم اپیدمی را تحت کنترل در آوریم.

فرایند واکسیناسیون همین الان هم در حدود ۵۰ کشور شروع شده، به نظرتان ایران برای این کار دیر نکرده است؟

قطعا مسئولان  دارند بیشترین سعی خود را می‌کنند تا این اتفاق رخ بدهد. من می‌توانم این را به شما بگویم که تاکنون به بیشتر از ۷ درصد جمعیت آمریکا واکسن تزریق شده است، اما آمریکایی‌ها این عدد را خیلی کم می‌دانند و از این که چنین درصد کمی واکسن دریافت کردند، ناراحت هستند. در بعضی کشورها این میزان ۲۰ تا ۲۵ درصد است. به همین دلیل دولت بایدن گفته است که می‌خواهند در ۱۰۰ روز اول، ۱۰۰میلیون دز واکسن به مردم تزریق شود. .

در خاورمیانه هم کشورهایی هستند که بخشی از جمعیت خود را واکسینه کرده‌اند، حتی ترکیه هم چند درصد جمعیت خود را واکسیناسیون کرده است. به همین دلیل خوب است که اگر ایران به واکسنی امتحان شده (یعنی واکسنی که میزان تاثیرگذاری و عوارض جانبی آن مشخص است) دسترسی و اطمینان دارد هر چه زودتر از آن استفاده کند.

آزمایش انسانی ۳ فاز دارد و آزمایش واکسن ایرانی متفاوت است از این لحاظ که تا آخرین مرحله آزمایش یعنی فاز ۳ پیش نمی‌رود، و تعداد افرادی که در فاز ۱ و ۲ آزمایش میشوند هم  حداقل حد انتظار است ولی باز هم خوب است. مسئله این است که  در فاز سوم خیلی مسائل مهمی درمورد واکسن به دست می‌آید. ما در فاز سوم عوارض جانبی و مقدار تاثیرگذاری واکسن را از طریق ازمایش روی هزاران نفر می‌فهمیم. این که قبل از فاز سوم، قرار است مجوز آن را بدهند مقداری با سیستم‌هایی که من با آشنا هستم، تفاوت دارد.

از بین این واکسن‌های موجود در دنیا، به نظر شما کدام یک قابل اطمینان است؟

من بیشتر از واکسن‌های فایزر و مدرنا اطلاعات دارم با درصد تأثیر ۹۵درصد. می‌دانم که تا حدود ۲ هفته دیگر شرکت‌های «جانسن اند جانسن» و «آسترازنکا» هم از FDA درخواست ارائه مجوز اضطراری برای واکسن می‌کنند. نتایج اولیه نشان میدهد که درصد تأثیر ان دو واکسن حدود ۷۰درصد است. روسیه و چین هم گزارشاتی از واکسن‌هایشان ارائه داده‌اند با درصد تأثیر ۹۱درصد برای اسپاتنیک روسی و ۵۰درصد برای کروناوک چینی.

به جز بحث تولید و خرید واکسن، کشورهای مختلفی اولویت‌بندی‌هایی در تزریق واکسن هم دارند، در آمریکا چه اتفاقی در این باره رخ داد؟

در آمریکا خیلی تلاش کردند که برنامه‌ریزی بسیار عادلانه‌ای برای تزریق واکسن داشته باشند، تا افرادی که در خط اول یا بیشترین خطر هستند، اول واکسن تزریق کنند. اما این گروه‌بندی که در آمریکا انجام شد، مشکلاتی ایجاد کرد، چراکه هرچه سیستم پیچیده‌تر می‌شود، نحوه اجرای آن هم پیچیده‌تر می‌شود و مجریان آن گیج می‌شوند.

این مشکلات به جایی رسید که در برخی از این مناطق در آمریکا که حتی بیمارستان‌های شناخته‌شده و سطح بالایی هستند، مجبور شدند که واکسن‌ها را دور بیاندازند، چراکه تا حدی این برنامه به حالت قاطعانه دنبال شد که مثلا وقتی افراد سالمند و گروه‌های پرخطر در بیمارستانی واکسن تزریق می‌کردند باز هم گروه بعدی واکسن تزریق نمی‌کردند چراکه آن‌ها نمی‌دانستند نوبتشان برای تزریق واکسن رسیده است. به همین دلیل واکسن می‌ماند و تاریخ انقضا آن می‌گذشت و دور انداخته می‌شد.

در نتیجه سیستم اولویت‌بندی تزریق واکسن در آمریکا بعد از آن تغییر کرد، کشورهای دیگر مخصوصا آن‌های که سیستم بهداشت عمومیشان مرکزی نیست، نباید این اشتباه را کنند.

سیستم جدید تزریق واکسن در آمریکا الان به شکل است؟

الان می‌گویند هر کسی که بالای ۶۵ سال دارد باید به واکسن دسترسی داشته باشد، . قبلا می‌گفتند اگر کسی بالای ۶۵ سال است و در خانه سالمندان زندگی می‌کند باید در اولویت باشد، البته این پیچیدگی‌ها برداشته شد. بعد هم اشخاص زیر ۶۵ سال درگیر با بیماری زمینه‌ای هم می‌توانند واکسن تزریق کنند. چون کادر درمان و پزشکان همگی واکسن تزریق کردند، آن‌ها دیگر در این اولویت‌بندی قرار ندارند.

افرادی هم که در این گروه‌ها هستند در اینجا می‌توانند به شکل حضوری و مجازی برای تزریق واکسن ثبت نام کنند، اما در این موضوع هم هنوز پیچیدگی‌هایی وجود دارد. مثلا می‌گویند کسی که بیماری پیش‌زمینه‌ای دارد باید واکسن تزریق کند. ولی مشخص نیست اگر یک شخص ۵۰ ساله در ۲۵ سالگی نوعی سرطان گرفته و خوب شده، آیا در گروه درگیر با بیماری زمینه‌ای حساب می‌شود یا نه. قبلا یک مشکلاتی پیش آمده بود که مردم صف‌های طولانی برای تزریق واکسن تشکیل می‌دادند اما الان می‌خواهند این مشکلات را از بین ببرند.

این در ایران هم صدق می‌کند، حالا اگر میزان تاثیرگذاری واکسنی کمتر و حدود ۷۰درصد باشد، ممکن است کنترل پاندمی مقدار بیشتری طول بکشد. اما باز هم این واکسن با جلوگیری از ایجاد بیماری حاد می‌تواند جلوی مرگ‌ومیر را بگیرد. باید هرچه سریع‌تر جلوی انتشار این ویروس را بگیریم تا اجازه ندهیم ویروس جهش پیدا کند، چراکه هرچقدر کرونا بیشتر تولید شود، احتمال جهش بیشتر می‌شود. به همین دلیل باید جلوی تولید این ویروس و جهش‌های ژنتیکی را بگیریم.

 واکسن ایرانی کوویران هم در مرحله آزمایش انسانی قرار دارد. مراحل آزمایش واکسن‌ به چه شکلی است؟

آزمایش انسانی معمولا ۳ فاز دارد. آن‌طور که شنیده‌ام آزمایش واکسن ایرانی متفاوت است از این لحاظ که تا آخرین مرحله آزمایش یعنی فاز ۳ پیش نمی‌رود، و تعداد افرادی که در فاز ۱ و ۲ آزمایش می‌شوند هم  حداقل حد انتظار است ولی باز هم خوب است.

 مسئله این است که در فاز سوم خیلی مسائل مهمی درمورد واکسن به دست می‌آید.معمولأ ما در فاز سوم عوارض جانبی و مقدار تاثیرگذاری واکسن را از طریق آزمایش روی هزاران نفر می‌فهمیم. این که قبل از فاز سوم، قرار است مجوز آن را بدهند مقداری با سیستم‌هایی که من با آشنا هستم، تفاوت دارد.

یعنی فاز سوم در سیستم‌های دیگر به طور کامل اجرا می‌شوند؟

تا جایی که من می‌دانم، کشورهایی هستند که هم زمان با ورود به فاز سوم، واکسن را هم تولید کرده‌اند. علت آن هم نتایج بسیار خوب فاز یک و دو بود و به همین دلیل چنین ریسکی کردند. اما این شرکت‌ها موقعی واکسن را در اختیار عموم گذاشتند که فاز سوم تمام شد و گزارش‌های خود را ارائه دادند.

فاز سوم مرحله انسانی قسمتی است که میزان تاثیرگذاری واکسن و عوارض جانبی و همچنین اطلاعات بیشتر در مورد امنیت واکسن از طریق آن معلوم می‌شود، مخصوصأ اگر تعداد افراد کمی در قسمت‌های یک و دو انسانی آزمایش می‌شوند، شاید فهمیدن میزان تاثیرگذاری واکسن  بدون  فاز سه سخت شود. هرچه تعداد بیشتر باشد، عوارض واکسن روی افراد با بیماری‌های زمینه‌ای بیشتر مشخص می‌شود، اما هرچه تعداد افراد کمتر باشد، شاید برخی عوارض واکسن دیده نشود یا از سویی درصد تاثیرگذاری واکسن بیشتر از مقدار واقعی مشخص شود.

در بیماری‌ای مثل کرونا، میزان تاثیرگذاری واکسن باید چقدر باشد تا بگوییم با تزریق آن زنجیره شیوع بیماری در کشور قطع می‌شود؟

درباره واکسن‌های مدرنا و فایزر که بعد از تزریق دو دز آن‌ها میزان تاثیرگذاری به ۹۵درصد می‌رسد ، چنین تصوری وجود دارد که اگر ۷۰درصد جمعیت جامعه قبول کنند که تا اواخر تابستان این واکسن با ۹۵درصد تاثیرگذاری را تزریق کنند، تا اوایل پاییز می‌توان گفت که بیماری کنترل شده است.

این در ایران هم صدق می‌کند، حالا اگر میزان تاثیرگذاری واکسنی کمتر و حدود ۷۰درصد باشد، ممکن است کنترل پاندمی مقدار بیشتری طول بکشد. اما باز هم این واکسن با جلوگیری از ایجاد بیماری حاد می‌تواند جلوی مرگ‌ومیر را بگیرد. باید هرچه سریع‌تر جلوی انتشار این ویروس را بگیریم تا اجازه ندهیم ویروس جهش پیدا کند، چراکه هرچقدر کرونا بیشتر تولید شود، احتمال جهش بیشتر می‌شود. به همین دلیل باید جلوی تولید این ویروس و جهش‌های ژنتیکی را بگیریم.

به جهش اشاره کردید، اخبار این موضوع در ایران هم سروصدای زیادی کرد. در مصاحبه قبلی شما از وقوع یک جهش مهم در کروناویروس خبر داده بودید، تحقیقات جدید درباره این موضوع چه چیزی به دست آورده‌اند؟

اگر سال ۲۰۲۰ سال پاندمی بود، سال ۲۰۲۱ سال گونه‌های جهش یافته کووید-۱۹ است.  قبلا درباره یک نوع جهشی به اسم D۶۱۴G صحبت کردیم، به آن جهش در بهار و تابستان توجه خیلی زیاد شد. من توضیح دادم که این جهش چه تاثیری روی ویروس می‌گذارد ، اما یک سوال بدون پاسخ این بود که آیا براساس انتخاب طبیعی این نوع ویروس به نوع غالب تبدیل شده یا اتفاقی ؟

الان دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که با توجه به تمام مسائل به احتمال زیاد با انتخاب طبیعی این جهش به نوع غالب تبدیل شده و آزمایش‌ها نشان داده است که بعد از این جهش ویروس بهتر می‌تواند به گیرنده‌های سلول وصل بشود و به همین دلیل می‌تواند سریع‌تر بین افراد منتقل شود.

حداقل من ندیدم مقاله‌ای از ایران چاپ بشود که یک تعدادی از ویروس‌ها از لحاظ ژنومی ترتیب‌بندی شده باشند تا مشخص شود اصلا چه نوع ویروسی در ایران هست. حتی اگر امکانات وجود داشته باشد و ترتیب‌بندی هم صورت بگیرد، یک قسمت دیگر از نظارت ژنومی مربوط به اشتراک گذاشتن داده‌هاست تا دانشمندان دیگر هم متوجه جهش‌ها بشوند و بتوانند گونه‌ها و جهش‌ها را با هم ربط بدهند.

جهش دیگر ویروس، جهش انگلیسی است که گفته می‌شود به ایران هم رسیده است. در این جهش ویروس چه تغییراتی کرده است؟

در این گونه ویروس،  چندین جهش ژنتیکی رخ داده است که  بعضی از آن جهش‌ها مشخصه اصلی ویروس است و روی رفتار آن تاثیر می‌گذارد. این باعث شده است که این ویروس سریع بین افراد منتقل بشود و  امروز هم یک مقاله‌ای چاپ شد که نشان می‌دهد حتی ممکن است این نوع جهش یافته تا ۳۰درصد کشنده‌تر باشد، البته برای اظهار نظر درباره این مقاله باید مراقب باشیم چراکه این مقاله هنوز تحت بررسی دقیق برای چاپ در مجلات علمی قرار نگرفته است و ما باید صبر کنیم این مراحل را طی کند و نباید مردم را نگران کنیم. چیزی که درباره آن نوشتند و می‌دانند این است که این گونه با انتخاب طبیعی پخش شده است، علت آن هم جهش‌هایی است که باعث شده تا راحت‌تر پخش شود.

این جهش‌ها روی درمان کرونا چه تاثیری دارد؟

به طور کلی تاثیر جهش‌ها روی نحوه درمان بیماری می‌تواند نگران کننده باشد اگر که روش درمان با پادتن‌های یک‌جانبه باشد که فقط یک قسمت خاص یک پروتئین ویروس را هدف قرار می‌دهند. اگر جهش باعث تغییر آن پروتئین خاص بشود، دیگر آن پادتن یک جانبه نمی‌تواند روی ویروس موثر باشد. البته الان درمان از طریق استفاده از پادتن‌های متفاوت و زیاد است که حالت درمان چندجانبه پیدا می‌کند ، در این صورت، جهش تاثیر قابل توجهی روی درمان نمی‌گذارد.

درباره تاثیر جهش کرونا روی تاثیرگذاری واکسن، مطالعه‌ای انجام نشده است؟

نتایج آزمایشات اولیه تازه در حال انتشار است. مدرنا امروز اعلام کرد که واکسنش انواع جهش یافته انگلیسی و آفریقای جنوبی را خنثی می‌کند. این گونه‌ای که به آن گونه انگلیسی می‌گوییم با گونه‎‌ای که در آفریقای جنوبی هست، شباهت دارد. آزمایشاتی که روی گونه آفریقای جنوبی انجام شد نشان داد که وقتی از افرادی که نسبت به کووید ایمن شده بودند، سرم گرفتند و سعی کردند با آن ویروس جهش یافته را خنثی کنند، ۵۰درصد سرم‌ها نتوانستند ویروس را خنثی کنند. این نگران‌کننده است و این معنا را دارد که ویروس جهش یافته در حال فرار از پادتن‌هاست. البته ۵۰درصدی که توانست ویروس را خنثی کند از افرادی بود که بیماری شدیدی گرفته بودند و واکنش ایمنی خیلی شدیدی برایشان به وجود آمده بود. برای همین نباید از این موضوع خیلی نگران باشیم، چون واکسن باید یک واکنش ایمنی کاملی به وجود بیاورد.

از طرفی، «جانسن اند جانسن» تازه اعلام کرد که درصد تأثیر واکسنش در افریقای جنوبی حدود ۵۷ درصد است در مقایسه با ۷۲ درصد در امریکا. این تفاوت می‌تواند به خاطر کاهش تاثیر این واکسن در خنثی کردن ویروس جهش یافتۀ افریقای جنوبی باشد.

گفتید که سال ۲۰۲۱ سال گونه‌های جهش‌ یافته کروناست، علت این جهش‌های ناگهانی کرونا در کشورهای مختلف چیست؟

این سوال چند پاسخ مختلف دارد، اول این که به طور کلی در ویروس‌های RNA جهش‌های زیادی به وجود می‌آید، براین اساس حتی جهش‌هایی که در کروناویروس به وجود آمده از جهش‌هایی که انتظار داریم در این نوع ویروس‌ها رخ بدهد، کمتر است. هرچه بیشتر این ویروس تکثیر شود، بیشتر شانس ایجاد جهش در آن وجود دارد. چراکه این ویروس به طور طبیعی سعی می‌کند غالب بشود و یک راه این موضوع جهش است.

دوم اینکه اگر چه این جهش‌ها قبلأ هم به وجود نیامده ما الان بیشتر متوجه این جهش‌های کرونا شدیم چراکه فعالیت تست یا نظارت ژنومی در برخی از کشورها به شکل گسترده‌تری انجام می‌شود، این یعنی خیلی از کشورها ژنوم ویروس را ترتیب‌بندی می‌کنند تا مشخص شود نوع اصلی کروناویروس چه شکلی بودو نوع جهش یافته چه شکلی است و … در پایان شرایط  چیزی مثل شجره‌نامه برای ویروس ایجاد شود. به همین نحو متوجه شدند که ویروس انگلیسی چطور به کشورهای دیگر رفته است و …

برخی از کشورها در این مسئله پیشرفته‌تر هستند، مثلا انگلیس الان یکی از بزرگترین فعالیت‌های نظرات ژنومی را دارد و چیزی حدود ۲۸درصد ویروس‌های گزارش شده در این کشور از لحاظ ژنوم ترتیب‌بندی شده‌اند. در حالی که در آمریکا این عدد کمتر از ۰.۵درصد است. همه کشورها امکانات این کار را ندارند، اما می‌توان این کار را در مقیاس پایین‌تر انجام داد، این اتفاقی است که در آفریقای جنوبی رخ داد. این موضوع خیلی مهم است چون از این طریق رفتار ویروس را تشخیص می‎‌دهند و این روی اقدامات بهداشت عمومی تاثیر می‌گذارد.

گفته شده چند مورد مبتلا به کرونای انگلیسی در ایران هم مشاهده شده است، آیا این نوع از قبل هم در ایران وجود داشته است؟ اصلا امکانات کشف این موضوع را داریم؟

فعلأ معلوم نیست چون اطلاعاتی  از چنین تست و نظارت ژنومی در ایران در دست نیست . حداقل من ندیدم مقاله‌ای از ایران چاپ بشود که یک تعدادی از ویروس‌ها از لحاظ ژنومی ترتیب‌بندی شده باشند تا مشخص شود اصلا چه نوع ویروسی در ایران هست. حتی اگر امکانات وجود داشته باشد و ترتیب‌بندی هم صورت بگیرد، یک قسمت دیگر از نظارت ژنومی مربوط به اشتراک گذاشتن داده‌هاست تا دانشمندان دیگر هم متوجه جهش‌ها بشوند و بتوانند گونه‌ها و جهش‌ها را با هم ربط بدهند.

من داده‌های مربوط به این موضوع را در یک دیتابیسی که به منظور این کار برقرار شده نگاه کردم ولی از ایران هیچ داده‌ای در آنجا  نبود. این موضوع خیلی مهم است که اگر حتی تعداد کمی از ویروس‌ها در ایران ترتیب‌بندی شده باشند، آن‌ها را به شکلی به اشتراک بگذارند تا دانشمندان بتوانند از اطلاعات آن استفاده کنند. مثلا ممکن است نوعی از ویروس در ایران باشد که خیلی شبیه نوع غالب در انگلیس باشد و ما اطلاعی از آن نداشته باشیم.

اگر ایران بتواند این کار را انجام بدهد، گونه‌های خطرناک هم پیدا می‌شوند. مثلا الان می‌دانیم در برزیل گونه‌ای نگران‌کننده از کروناویروس پیدا شده است.

این که بفهمیم در کشوری نوع جهش یافته‌ای از ویروس وجود دارد، چه کمکی به روند کنترل پاندمی در آن می‌کند؟

اهمیت این موضوع تاثیرش روی تصمیم‌گیری‌ها در بخش بهداشت عمومی است. اگر این انواع جهش یافته را پیدا کنیم باید خیلی سریع‌تر و قاطع‌تر عمل کنیم تا با رعایت مقررات بهداشت عمومی جلوی شیوع نوع جهش یافته را بگیریم. حتی ممکن است مجبور باشیم در واکسن تغییراتی ایجاد کنیم تا واکسن بتواند نوع جهش یافته را خنثی کند. به این جهت که اگر این جهش نوعی باشد که بخاطر آن ویروس سریع‌تر منتقل می‌شود و ما نتوانیم جلوی آن را بگیریم تعداد مبتلایان و قربانیان دوباره بالا می‌رود.

من پیشنهاد داده بودم که تست گسترده و همگانی برای ویروس در ایران انجام شود تا افراد مبتلای بدون علامت هم هر چه زودتر شناسایی و قرنطینه بشوند، بعد از این تست گسترده باید ردیابی بهتری هم انجام بشود و … حالا هم پیشنهاد می‌کنم که این سیستم نظارت ژنومی به طرح من اضافه بشود تا همه این‌ها کنار هم شکل یک طرح ملی را بگیرند.

براساس این جهش‌ها باید چه انتظاری از واکسن داشته باشیم؟ آیا کووید-۱۹ به طور کلی ریشه‌‌کن می‌شود یا به بیماری مثل آنفلوآنزا تبدیل می‌شود؟

این بیماری به طور کلی از بین نمی‌رود، این را هم نمی‌دانیم که به حالت آنفلوآنزا تبدیل می‌شود یا نه چون آنفلوآنزا جهش بیشتری دارد. در هر صورت می‌دانیم این ویروس در جامعه باقی می‌ماند. شاید بتوانیم در سطح جهانی مقدار آن را تا حدی کاهش دهیم که دیگر افراد سالمند محبور نشوند هرسال واکسن تزریق کنند.

البته در حد عملی هنوز نمی‌دانیم که میزان تاثیرگذاری واکسن روی گونه‌های جهش یافته و روی مسیر پاندمی  چه مقدار است، برای همین نمی‌توانیم پاسخ قطعی به این سوال بدهیم. اما شاید وقت ساخت یک واکسن همگانی ضد هر نوع کروناویروس باشد. این یک نوع ویروسی است که در چندین سال گذشته سه نوع جدیدش (سارس، مرس، کووید) وارد جامعه شده و باعث بیماری و مرگ و میر زیادی شده است. انواع دیگر آن هم قبلا وجود داشته و دارند که می‌توانند منجر به ایجاد یک پاندمی دیگر بشوند. برای همین شاید وقت ساخت واکسنی باشد بر ضد تمام کروناویروس‌ها که شامل سارس، مرس، کووید و انواع دیگر من جمله آنها که سرماخوردگی زا هستند، هم بشود.

چنین چیزی از نظر علمی ممکن است؟

این موضوع خیلی جدیدی است و از نظر تئوری فعلأ در حد یک سوژه برای حرف زدن و مطالعه کردن است، خیلی از کشف‌های علمی هم به این شکل شروع می‌شوند، خیلی‌ها هم به همین شکل باقی می‌مانند.

۴۷۲۳۷