دولت بایدن تا کنون برای احیای برجام چه اقداماتی کرده است؟

مهسا مژدهی: آوار برداری از روی توافق هسته ای حالا ماه هاست که بر روی دوش بایدن و تیم وزارت خارجه اش افتاده است. بعد از خروج ترامپ از کاخ سفید، دولت جدید بر اساس قول هایی که داده بود خود را در مسیر بازگشت و احیای برجام قرار داد. با شکل گرفتن مذاکرات وین، بازگشت به برجام و احیای این توافق در برنامه کار واشنگتن و تهران قرار گرفت. اما رسیدن به نتیجه ای که هر دو طرف از آن راضی باشند تا امروز طول کشیده است. 

ایران از ایالات متحده خواسته است تا تمامی تحریم هایی که علیه کشورمان وضع شده را برطرف کند. این پیشنهاد البته هنوز به طور کامل ازسوی دولت امریکا پذیرفته نشده است و اختلاف ها در مورد آن پابرجاست. با این حال به نظر می رسد که واشنگتن برای جلب کردن نظر تهران و ماندن ایران در مسیر گفتگوهای احیای برجام، دست به اقدامات معناداری زده است.

لغو  برخی تحریم ها

صحبت از لغو محدود برخی از تحریم های ایران به نشانه حسن نیت مدت ها مطرح بود. برای ایالات متحده تعلیق تحریم ها علیه ایران راحت تر از حذف و برداشتن کامل آنها به نظر می رسد. اما این کار در اردیبهشت ماه امسال کلید خورد که برخی ازمقامات سابق و کنونی آمریکا اعلام کردند دولت بایدن با هدف بازگشت به برجام، در حال بررسی لغو بخش عمده‌ای از تحریم‌ها علیه ایران است که بخشی از سنگین‌ترین تحریم‌های دوره ترامپ علیه ایران به‌شمار می‌روند. آسوشیتدپرس در  آن زمان نوشت که آمریکا احتمالا برخی تحریم‌ها که مانع دسترسی جمهوری اسلامی ایران به منافع ناشی از برجام شده است را لغو می‌کند. اما از چند و چون این کار خبری منتشر نشد.

بیستم خردادماه بالاخره چند و چون تحریم های برداشته شده هم مشخص شد.دولت جو بایدن نام احمد قلعه‌ بانی، مدیر عامل سابق شرکت ملی نفت ایران و دو مدیر نفتی ایرانی دیگر را از فهرست‌ تحریمی آمریکا خارج کرد. آنها برای اولین بار در ماه مه ۲۰۱۳ قلعه‌ بانی را تحریم کرده بودند. بنا بر تصمیم تازه وزارت خزانه داری ایالات متحده نام فرزاد بازرگان، مدیرکل سابق شرکت هنگ کنگ اینترترید و محمد معینی، از مدیران سابق شرکت نفتیران اینترترید (نیکو) با تابعیت دوگانه بریتانیایی نیز از فهرست «اتباع به طور ویژه معین شده» (اس‌دی‌ان) خزانه داری آمریکا حذف شد.

خزانه داری آمریکا در آن زمان در بیانیه‌ای گفت که این اقدام «نتیجه تغییر تأیید شده رفتار یا وضعیت طرفین تحریم شده است و تعهد دولت ایالات متحده به لغو تحریم‌ها در صورت تغییر رفتار یا وضعیت افراد مجازات شده را نشان می دهد.» البته برخی مقام های امریکایی به خبرگزاری ها گفته بودند که این اقدامات مرتبط با مذاکرات در وین نیست.

اسامی شرکت کشتی رانی سی چارمینگ‎ (هنگ کنگ) و شرکت آوکسیینگ (شانگهای) چین هم که در سال ۲۰۲۰ میلادی به اتهام حمل و نقل محصولات نفتی ایران تحریم شده بودند نیز از فهرست تحریم‌ها بیرون آورده شد که نشان می داد احتمالا ایالات متحده از این پس برای خرید و فروش نفت ایران مشکلات کمتری ایجاد خواهد کرد و دستکم تهران می تواند بر روی بازگشت خود به بازار جهانی انرژی در ماه های پیش رو برنامه ریزی کند.

اما در پی لغو برخی تحریم‌های ایران، «کمیته بانکی» مجلس سنا در کنگره آمریکا با ابراز ناخرسندی از این تصمیم از وزیر خزانه‌داری توضیح رسمی خواست و نشان داد که بایدن برای عبور از سد کنگره چه مسیر سختی را در پیش خواهد داشت.

همچنین هفته گذشته وزارت دارایی آمریکا در تصمیمی با صدور دستورالعملی تازه راه را برای معاملات و تبادلات مالی مربوط به همه گیری کرونا با ایران، ونزوئلا و سوریه باز کرد. بر اساس بیانیه این وزارت خانه، از این پس، نقل و انتقالات مالی با کشور ایران و دو کشور دیگر به منظور تامین اقلامی چون ماسک، ونتیلاتور و واکسن کرونا آزاد است.

تغییر روش در مراوده با متحدان عرب

یکی از دشمنان اصلی برجام، برخی کشورهای عرب منطقه به سردستگی عربستان بوده اند. این کشورها بارها مخالفت خود را با بازگشت ایالات متحده به توافق هسته ای اعلام کرده بودند. آنها با تکیه بر روابط خوبی که با دولت دونالد ترامپ داشتند، به گسترش تحریم ها علیه ایران دامن زدند. اما سیاست دولت بایدن در قبال این کشورها با دولت جمهوری خواه قبلی تفاوت های چشم گیری داشت. بایدن به  محض روی کار آمدن، پرونده جمال خاشقچی روزنامه نگار سعودی را از بایگانی بیرون کشید و دست ولیعهد عربستان را رو کرد. از سوی دیگر روابط خود را با این کشور کاهش داد و در مقابل خواسته های ریاض برای حضور در گفتگوهای مرتبط با برجام، پاسخی نداد. 

بنا به تحلیل کارشناسان ایالات متحده در دوران دموکرات ها، بنا ندارد تا با سعودی ها ارتباطات گذشته را از سر بگیرد. بایدن هر چند امکان بریدن از عربستان را ندارد اما تا کنون تلاش کرده که به برخی از کشورهای عربی بقبولاند که دوران خوش خوشانشان تمام شده و حالا نوبت به آن رسیده تا اختلاف هایشان را خودشان حل کنند. از آن سو اهمیتی که دولت بایدن برای بازگشت به برجام قائل شده و بی توجهی او به سنگ اندازی های سعودی ها هم نشان داد که در دیگر بر همان پاشنه قدیم برای سعودی ها نمی چرخد. به نظر می رسد همین تغییر رفتار واشنگتن است که ریاض را به این فکر انداخته تا به حل اختلافات خود با تهران فکر کند و دست از دامن زدن به اختلافات ایران و ایالات متحده بکشد.

اخراج اصلی ترین دشمن برجام

حالا دیگر اصلی ترین دشمن توافق هسته ای در تل‌اویو قدرت را ترک کرده است. نتانیاهو جای خود را به یک راست افراطی دیگر به نام بنت داده و بعد از این نمی تواند در تصمیمات مربوط به توافق هسته ای موثر باشد. دولت بایدن از زمان روی کار آمدن او دل خوشی از نتانیاهو نداشت. بی‌بی هم بعد از رفتن ترامپ از کاخ سفید خود را بی پناه تر از همیشه می دید و حداقل توقع داشت که بی محلی های دوران اوباما بار دیگر از سر گرفته شود. با این حال اوضاع بدتر از آنچه که فکرش را می کرد پیش رفت. نخست وزیر پیشین رژیم صهیونیستی در دو سال گذشته نتوانسته بود با کنست کنار بیاید و به همین خاطر، بار ها انتخابات برگزار شد. او به همین بهانه در قدرت ماند و فکرش را هم نمی کرد که این بار احزاب راست افراطی و اعراب به کمک چپ ها بیایند و کارش را بسازند. 

وقتی نتانیاهو جنگ و درگیری با فلسطینی ها در نوار غزه را رقم زد، بسیاری نوشتند که او بار دیگر راهی برای ماندن در قدرت پیدا کرده است. تجربه ها قبلی هم نشان می داد که او می تواند با به راه انداختن یک بازی خطرناک اسراییلی ها را به حمایت از خود وادار کند. اما نقشه اش این بار نگرفت و ایالات متحده تل‌اویو را وادار کرد تا اتش بس با غزه را در حالی بپذیرد که عملا این جنگ امنیت سرزمین های اشغالی را به شدت به خطر انداخته بود. این اتفاق زنگ پایانی برای حضور 13 ساله نتانیاهو در قدرت شد. 

بی‌بی معتقد است که بنت نمی تواند مقابل ایران بایستد و در برابر فشارهای دولت بایدن برای احیای برجام وا خواهد داد. هنوز مشخص نیست که این پیشگویی نخست وزیر پیشین اسراییل تا چه اندازه درست از آب در بیاید اما بنت هر از گاهی احیای برجام را خطا و اشتباه خطاب می کند. با این حال برخی از کارشناسان معتقدند که بایدن احتمالا از پس نخست وزیر تازه به راحتی بر خواهد آمد و او نمی تواند مانند نتانیاهو چندان دردسر ساز باشد.

بایدن برای بازگشت به توافق هسته ای با ایران مسیر سختی را در پیش دارد. او نیازمند آن است که کنگره را قانع کند تا تن به خواسته های تهران دهند. از سوی دیگر برجام هنوز مخالف های خودش را در منطقه دارد و هر چند رییس جمهور امریکا تمهیداتی برای ساکت کردنشان اندیشیده اما بعید نیست که باز هم سنگ اندازی هایی داشته باشند. 

>>> این مطالب را هم بخوانید:
توافق در وین؛ لغو تحریم‌ها در دستور است یا تعلیق تحریم‌ها؟
تعیین سرنوشت برجام با ساکن تازه پاستور؛ ۲۳ تیر یا ۱۲مرداد؟
مذاکرات برجامی در دولت رئیسی ادامه دارد؟

310312