دولت؛ ناجی یا مانع تحول صنعتی؟

به گزارش هوشمند نیوز، به نقل از سازمان ملی کارآفرینی، تحول صنعتی، یکی از مهم‌ترین عوامل پیشرفت اقتصادی و اجتماعی در جهان مدرن است. اما سؤال اصلی این است که چه کسی باید سکان این تحول را در دست بگیرد؟ آیا بازار به تنهایی قادر به ایجاد این تحول است یا دولت‌ها باید در این مسیر نقشی فعال ایفا کنند؟ این گزارش به بررسی نقش دولت‌ها در تحول صنعتی و تحلیل تجربه‌های موفق و ناکام جهانی در این زمینه می‌پردازد.

تحلیل تاریخی: سه موج نظریه‌پردازی درباره نقش دولت

نقش دولت در توسعه‌صنعتی طی سه دوره تاریخی متفاوت تعریف شده است:

موج اول: پس از جنگ جهانی دوم و تحت تأثیر نظریات کینزی، دولت‌ها به طور گسترده برای رفع نارسایی‌های بازار مداخله کردند. این دوره که عصر طلایی سرمایه‌داری نامیده می‌شود، شاهد رشد اقتصادی بی‌سابقه و کاهش نرخ بیکاری بود. اما در نهایت به دلیل ناکامی در کنترل رکود تورمی، این مدل کمرنگ شد.

موج دوم: در دهه ۱۹۷۰، با ظهور افکار نئولیبرالی، نظریه “دولت حداقلی” برجسته شد. در این رویکرد، هرگونه نارسایی بازار کم‌هزینه‌تر از مداخله‌های دولت تلقی می‌شد. این دیدگاه به خصوص از سوی نهاد‌های بین‌المللی همچون بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول ترویج شد.

موج سوم: در سال‌های اخیر، هماهنگی دولت و بازار به عنوان راهکاری متعادل‌تر معرفی شده است. در این رویکرد، دولت سکان‌دار توسعه است و بخش خصوصی به عنوان موتور محرک فعالیت می‌کند.

چالش‌های نقش‌آفرینی دولت

دولت‌ها از آغاز پیدایش وظایف پایه‌ای، چون تأمین امنیت و نظم را بر عهده داشتند. اما در دوران مدرن، عملکرد اقتصادی به یکی از معیار‌های اصلی بقای سیاسی و مشروعیت‌بخشی دولت‌ها تبدیل شده است. با این حال، مداخله دولت‌ها در اقتصاد با چالش‌هایی نظیر فساد، رانت‌جویی و ناکارآمدی مواجه است.

بر اساس نظریه پیتر اوانز، مداخله دولت در اقتصاد نه به میزان آن، بلکه به کیفیت و نحوه اجرای آن بستگی دارد. دولت‌های توسعه‌گرا با ایجاد زیرساخت‌های مناسب، می‌توانند تحول‌آفرین باشند، در حالی که دولت‌های یغماگر منابع ملی را غارت می‌کنند و به توسعه آسیب می‌زنند.

دولت‌های توسعه‌گرا در عمل: درس‌هایی از کره جنوبی و تایوان

کره جنوبی: دولت این کشور با ایجاد مشارکت میان بخش خصوصی و دولت، توانست سرمایه‌گذاری‌های کلان را به شکل هدفمند هدایت کند. دولت با سیاست‌هایی، چون “ورود مشروط” در صنعت خودرو و نظارت بر افزایش ظرفیت تولید، نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه‌یافتگی ایفا کرد.

تایوان: این کشور با ترکیب سیاست‌های حمایتی و بوروکراسی مستقل، صنعت نساجی را به طور چشمگیری گسترش داد. دولت در این مسیر از سیاست‌های گلخانه‌ای مشروط استفاده کرد و حمایت‌ها را به تحقق اهداف صادراتی منوط ساخت.

کیفیت مداخله، کلید موفقیت دولت‌ها

دولت‌ها به عنوان بازیگران اصلی توسعه‌صنعتی، می‌توانند تأثیر مثبت یا منفی بر این فرآیند داشته باشند. تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که دولت‌های توسعه‌گرا، با ایجاد تعادل میان استقلال و ارتباط با جامعه، موفقیت بیشتری در تسریع تحول صنعتی داشته‌اند. به همین دلیل، اتخاذ سیاست‌های متوازن و کیفی توسط دولت‌ها، شرط اساسی برای دستیابی به توسعه پایدار محسوب می‌شود.