دلارزدایی پوتین به سلطه اقتصادی آمریکا پایان می‌دهد؟

به گزارش هوشمند نیوز، زانگویان زو لیو عضو اقتصاد سیاسی بین‌الملل در شورای روابط خارجی و میحائیل پاپا استادیار توسعه پایدار و حکومت جهانی در مدرسه فلچر، دانشگاه تافتس در مقاله ای مشترک با عنوان ” محور ضددلار”  در نشریه فارن افرز به بررسی طرح مشترک چین و روسیه برای مقابله سلطه واحد پولی دلار آمریکا پرداختند. در مشروح این مقاله آمده است:

نیروهای روسیه اکنون در حال تصرف سرزمین های سراسر اوکراین هستند، اهداف نظامی و غیرنظامی را گلوله باران می کنند و به تصرف کیف، پایتخت نزدیک تر می شوند. واکنش بین‌المللی به حمله ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه آتشین بوده است و متحدان ایالات متحده علیه این تهاجم متحد شده‌اند. جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، جامعه بین المللی را در اعمال تحریم های تنبیهی بر نخبگان و شرکت های روسی به قصد فلج کردن اقتصاد روسیه و تغییر مسیر، رهبری کرده است. اما تاکنون، این اقدامات نتوانسته روسیه را مجبور به پذیرش آتش بس یا عقب نشینی کند.

 باید دید که پوتین چه خواهد کرد و چه زمانی تحریم ها نارضایتی عمومی بیشتری را در روسیه بر خواهد انگیخت؛ البته اگر چنین کند. اما این تحریم های تنبیهی ممکن است از راه دیگری نیز نتیجه معکوس داشته باشد. قدرت‌نمایی اقتصادی آمریکا توسط بایدن تنها روسیه و سایر رقبای ایالات متحده، به ویژه چین را جسور می کند تا ایالات متحده را از قدرتی که تحریم ها را بسیار ویرانگر می کند، محروم کنند. روسیه و چین ابتکارات خود را برای «دلارزدایی» از اقتصاد خود تسریع خواهند کرد و موسسات و ساختارهای مالی جایگزینی را ایجاد خواهند کرد که هم از خود در برابر تحریم ها محافظت کنند و هم موقعیت دلار آمریکا را به عنوان ارز غالب جهان تهدید کنند. بدون اقدام هماهنگ، ایالات متحده برای معکوس کردن این جنبش و تضعیف جایگاه جهانی خود مبارزه خواهد کرد.

برتری دلار آمریکا در سیستم مالی جهانی، با حمایت بازارهای پر جنب و جوش ایالات متحده و قدرت نظامی بی بدیل ایالات متحده، هر گونه تحریمی را که توسط واشنگتن اعمال می شود، وحشتناک می کند. هیچ ارز دیگری، از جمله یورو و یوان، نتوانسته دلار را از جایگاه اصلی خود در اقتصاد جهانی و بازارهای مالی بین‌الملل تنزل دهد. دلار پرمصرف ترین ارز ذخیره شده در جهان است. این ارز، فاکتور اصلی در تجارت بین‌المللی و ارز پیشرو در بین مؤسسات مالی جهانی است. بر بازارهای سهام جهانی، بازارهای کالا، امور مالی توسعه، سپرده‌های بانکی و استقراض شرکت‌های جهانی تسلط دارد. در مواقع بحران، مردم در سراسر جهان به دلار به عنوان اولین انتخاب خود برای ارز امن روی می آورند. تحریم‌های ایالات متحده عملاً قدرت مالی یک متجاوز خارجی را قطع می‌کند و از افزایش سرمایه در بازارهای جهانی برای تأمین مالی فعالیت‌هایش جلوگیری می‌کند.

روسیه ممکن است صریح الهجه ترین قهرمان دور انداختن یوغ دلار باشد، اما دستور کار آن در بین قدرت های بزرگ جذابیت زیادی دارد. تعهد چین به تنوع بخشیدن به ذخایر ارزی خود، تشویق تراکنش های بیشتر به یوآن و اصلاح نظام ارزی جهانی از طریق تغییرات در صندوق بین المللی پول، استراتژی روسیه را بیشتر تقویت می کند. بدتر شدن روابط ایالات متحده و چین، پکن را تشویق می کند تا با مسکو در ایجاد یک سیستم مالی معتبر جهانی که ایالات متحده را مستثنی می کند، بپیوندد. چنین سیستمی کشورهای تحت تحریم ایالات متحده را جذب خواهد کرد. حتی برای متحدان اصلی ایالات متحده که امیدوارند ارزهای خود را به ضرر دلار تبلیغ کنند، جذاب است. هنگام اعمال تحریم‌ها، دولت بایدن نه تنها باید در نظر بگیرد که این اقدامات چگونه جنگ در اوکراین را شکل می‌دهد، بلکه باید به نحوه تغییر سیستم مالی جهانی نیز توجه کند.

یوغ دلار

برای حداقل یک دهه، سیاستگذاران روسیه نسبت به برتری دلار محتاط بوده اند. در سال ۲۰۱۲، سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، نگرانی روسیه را در مورد تسلط دلار در تجارت بین‌المللی ابراز کرد. پس از الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴، دولت اوباما تحریم‌های روسیه را که چندین بانک بزرگ روسیه و همچنین شرکت‌های انرژی، شرکت‌های دفاعی و حامیان ثروتمند پوتین را هدف قرارمی‌ داد، گسترش داد. دولت روسیه متعاقباً برای جلوگیری از تحریم‌ها و حفظ استقلال مالی خود در صورت قطع ارتباط با سیستم ارتباطات مالی بین بانکی جهانی، که به نام سوئیفت نیز شناخته می‌شود، دو بخش حیاتی زیرساخت مالی راه‌اندازی کرد که به بانک‌ها اجازه می‌دهد پیام‌هایی را به یکدیگر ارسال کنند. یکی یک سیستم پرداخت ملی مستقل بود که به عنوان جایگزین روسی برای پلتفرم های پرداخت مانند ویزا و مسترکارت عمل می کرد. دیگری یک سیستم پیام رسانی مالی اختصاصی به نام «سیستم انتقال پیام های مالی» نسخه روسی سوئیفت بود.

بیشتر بخوانید:

آمریکا مسئول بحران اوکراین است/ کی‌یف روابط خود با واشنگتن را قطع و با مسکو کنار بیاید

واشنگتن‌پست: بایدن باید نفت ایران را جایگزین روسیه کند

جنگ پوتین غول خفته را از خواب بیدار کرد

حمله پوتین نظم جهانی را تغییر می‌دهد؟
 

این سیستم در سال ۲۰۱۷ به طور کامل عملیاتی شد و پیام های تراکنش را به هر ارزی ارسال می کرد. در دسامبر ۲۰۲۱، ۳۸ شرکت کننده خارجی از ۹ کشور داشت. تا مارس امسال، این سیستم بیش از ۳۹۹ کاربر دارد، از جمله بیش از ۲۰ بانک بلاروس، آرشیدبانک ارمنستان، و بانک قرقیزستان آسیا. شرکت های تابعه بانک های بزرگ روسی در آلمان و سوئیس، دو قطب مهم قدرت مالی در اروپا، به این سیستم دسترسی دارند. روسیه اکنون در حال مذاکره با چین برای پیوستن آن به این سیستم است. این زیرساخت مالی جایگزین، شرکت‌ها و افراد روسی را قادر می‌سازد تا با وجود تحریم‌ها، دسترسی، هرچند محدود، به بازارهای جهانی را حفظ کنند.

از سال ۲۰۱۸، بانک روسیه همچنین سهم دلار در ذخایر ارزی روسیه را با خرید طلا، یورو و یوان به میزان قابل توجهی کاهش داده است. همچنین بسیاری از ذخایر خود را از اوراق قرضه خزانه داری ایالات متحده خارج کرد. بین ماه مارس تا می ۲۰۱۸، بانک روسیه دارایی های خود در اوراق بهادار خزانه داری ایالات متحده را از ۹۶.۱ میلیارد دلار به ۱۴.۹ میلیارد دلار کاهش داد. در اوایل سال ۲۰۱۹، این بانک دارایی های دلاری خود را ۱۰۱ میلیارد دلار کاهش داد که بیش از نیمی از دارایی های موجود آن است. در سال ۲۰۲۱، پس از اینکه دولت بایدن تحریم‌های جدیدی را علیه مسکو اعمال کرد، روسیه تصمیم خود را برای حذف کامل دارایی‌های دلاری از صندوق ثروت ملی ۱۸۶ میلیارد دلاری خود، یک صندوق ثروت دولتی بزرگ، اعلام کرد.

از آغاز چهارمین دوره ریاست جمهوری خود در سال ۲۰۱۸، پوتین متعهد شد از حاکمیت اقتصادی روسیه در برابر تحریم های ایالات متحده دفاع کند و سیاست هایی را که اقتصاد این کشور را از دلار دور می کند، در اولویت قرار داد. او از “آزاد شدن” از “بار” دلار در تجارت جهانی نفت و اقتصاد روسیه حمایت کرد زیرا انحصار دلار آمریکا “غیرقابل اعتماد” و “خطرناک” بود. در اکتبر ۲۰۱۸، دولت پوتین از طرحی حمایت کرد که با استفاده از ارزهای جایگزین در معاملات بین‌المللی، قرار گرفتن روسیه در معرض تحریم‌های آتی ایالات متحده را محدود می‌کرد. از آن زمان، شرکت های بزرگ انرژی روسیه استفاده از دلار آمریکا را متوقف کرده اند. گازپروم نفت، سومین تولیدکننده بزرگ نفت روسیه، تمام صادرات خود را با استفاده از یوان به چین در سال ۲۰۱۵ فروخت. روسنفت، بزرگترین شرکت نفت و گاز روسیه، در سال ۲۰۱۹ تمام قراردادهای صادراتی خود را از دلار آمریکا به یورو تغییر داد. یورو قبلاً جایگزین دلار شده است. به عنوان ابزار اصلی تجارت بین چین و روسیه. داده های بانک روسیه نشان می دهد که تا پایان سال ۲۰۲۰، بیش از ۸۳ درصد از صادرات روسیه به چین به یورو تسویه شده است. ماه گذشته، روسیه و چین قراردادی ۳۰ ساله امضا کردند که در آن توافق کردند که از یورو در فروش گاز مربوط به خط لوله جدیدی که کشورهایی را که در دو تا سه سال آینده عملیاتی می‌شوند، به یکدیگر متصل کنند، استفاده کنند.

روسیه در حال حاضر در حال آماده شدن برای راه اندازی یک ارز دیجیتال با پشتوانه دولتی است که بتواند دلار را دور بزند. نهادهای تحریم شده روسیه می توانند مستقیماً با هرکسی که مایل به پذیرش روبل دیجیتالی است بدون تبدیل آن به دلار معامله کنند و در نتیجه سیستم مبتنی بر دلار را به طور کامل دور بزنند. بر اساس یک مقاله مشاور بانک روسیه در سال ۲۰۲۰ در مورد روبل دیجیتال، دولت از موسسات مالی غیربانکی مانند صرافی ها و مؤسسات اعتباری دعوت می کند تا به شبکه روبل دیجیتال بپیوندند. این اقدام می تواند بانک های روسی را با منبع جایگزینی برای دسترسی به نقدینگی بین المللی و کاهش آسیب پذیری آنها در برابر تحریم ها فراهم کند.

یک ائتلاف رو به رشد

ابتکارات یکجانبه روسیه برای فرار از کنترل دلار ممکن است ماهیت دفاعی داشته باشد، اما این کشور همچنین با سایر کشورها برای از بین بردن سلطه دلار همکاری کرده است. این ائتلاف ها تهدیدی بلندمدت برای نقش برجسته دلار در تجارت بین المللی و در نتیجه چالشی برای رهبری جهانی ایالات متحده است. تمایل مشترک برای کاهش وابستگی به دلار، روابط روسیه و چین را تقویت کرده است. سوآپ دوجانبه ارز بین دو بانک مرکزی به روسیه کمک کرد تا تحریم های ایالات متحده را در سال ۲۰۱۴ دور بزند و تجارت و سرمایه گذاری دوجانبه را تسهیل کند. در سال ۲۰۱۶، دیمیتری مدودف، نخست وزیر، خواستار هماهنگی سیستم های پرداخت ملی دو کشور شد و در مورد چشم انداز راه اندازی یک سیستم پرداخت مرزی جدید روسیه و چین برای تسویه حساب های مستقیم به یوان و روبل بحث کرد. در سال ۲۰۱۸، پوتین اظهار داشت که روسیه و چین “علاقه خود را در استفاده فعال تر از ارزهای ملی در پرداخت های متقابل تایید کردند.”

در سال ۲۰۱۹، چین روابط خود با روسیه را به “مشارکت استراتژیک جامع هماهنگی برای یک دوره جدید” ارتقا داد، که بالاترین سطح روابط دوجانبه چین است. پس از آن، بانک مرکزی روسیه ۴۴ میلیارد دلار در یوان سرمایه گذاری کرد و سهم خود را در ذخایر ارزی روسیه از پنج به ۱۵ درصد در اوایل سال ۲۰۱۹ افزایش داد. ذخایر یوان روسیه حدود ده برابر میانگین جهانی است و تقریباً یک چهارم ذخایر جهانی یوان را تشکیل می دهد. در سال ۲۰۱۹، چین و روسیه معاهده‌ای امضا کردند که استفاده از پول ملی مربوطه را در تجارت فرامرزی به ۵۰ درصد افزایش می‌دهد. در سال ۲۰۲۱، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه از چین خواست تا با روسیه برای کاهش وابستگی خود به دلار آمریکا و سیستم های پرداخت غربی همکاری کند. دولت روسیه به صندوق سرمایه گذاری روسیه اجازه داد تا در ذخایر یوان و اوراق قرضه دولتی چین سرمایه گذاری کند. سیاستگذاران چینی امیدوارند که مشارکت با روسیه به گسترش زیرساخت های مالی مبتنی بر یوان، از جمله رقیب چینی سوئیفت و سیستم پرداخت کارت بانکی رقیب کمک کند، در نتیجه وضعیت یوان به عنوان یک ارز ذخیره و استقلال مالی چین را تقویت کند.

پوتین به دنبال توسعه چنین زیرساخت های مالی جایگزین از طریق معاملات روسیه با سایر کشورها است. در سال ۲۰۱۹، ایران و روسیه سیستم‌های پیام‌رسان مالی خود را به هم متصل کردند و در نتیجه با دور زدن سوئیفت به بانک‌های هر دو کشور اجازه ارسال پیام‌های تراکنش‌های فرامرزی را دادند. روسیه و ترکیه درباره استفاده از روبل و لیر ترکیه در تجارت فرامرزی گفتگو کرده اند. روسیه نسخه سوئیفت خود را به بانک‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا (شرکت پنج کشور پس از فروپاشی شوروی) معرفی کرد و برای گسترش آن به کشورهای جهان عرب و اروپا ابراز علاقه کرد. روسیه تلاش کرده است تا در مجامع چندجانبه مانند گروه بریکس که متشکل از برزیل، چین، هند، روسیه و آفریقای جنوبی و سازمان همکاری شانگهای است، حمایت بیشتری از دلارزدایی به دست آورد. بانک توسعه جدید بریکس به عنوان بخشی از هدف خود برای «رهایی از استبداد ارزهای پرمبادله»، صندوق خود را با ارزهای محلی تامین کرده است. در سال ۲۰۲۰، اعضای سازمان همکاری شانگهای بر اهمیت استفاده از ارزهای ملی در تجارت بین یکدیگر تأکید کردند و در مورد ایجاد بانک توسعه و صندوق توسعه بحث کردند. روسیه و چین می توانند از این انجمن ها برای ایجاد یک ائتلاف گسترده دلارزدایی با وعده استقلال مالی بیشتر برای همه و کاهش وابستگی به دلار استفاده کنند.

تقویت دلار

دولت بایدن باید این زمینه گسترده‌تر را در نظر بگیرد زیرا تعیین می‌کند که چگونه روسیه را برای خروج از اوکراین تحت فشار قرار دهد. تحریم‌های سخت‌گیرانه اضافی علیه روسیه می‌تواند در کوتاه‌مدت به اوکراین کمک کند، اما خطر تسریع یک جنبش گسترده‌تر دلارزدایی را دارد که می‌تواند در بلندمدت اساساً رهبری جهانی ایالات متحده را تضعیف کند. ایالات متحده باید سیستم مالی جهانی مبتنی بر دلار آمریکا را تقویت کند، اگر می‌خواهد شالوده قدرت هژمونیک ایالات متحده را حفظ کند و خدمات دلار را به عنوان یک کالای عمومی پایدار که برای ثبات مالی جهانی ضروری است، حفظ کند. دولت بایدن می تواند با کاهش تنش ها با چین و تشویق چین به استفاده از سوئیفت به جای تغییر سیستم های جایگزین، برتری جهانی دلار را حفظ کند. ایالات متحده نباید سیاست هایی را اجرا کند که منجر به جدایی مالی از چین شود. رگولاتورهای مالی ایالات متحده باید به درخواست همتایان چینی خود برای تقویت ارتباطات و همکاری در مورد مقررات بازار پاسخ دهند. مقامات ایالات متحده همچنین باید شرکت های چینی بیشتری را تشویق کنند تا در بازارهای سهام ایالات متحده فهرست شوند، که این امر باعث تشویق چین به حمایت از ثبات بازارهای مالی جهانی مبتنی بر دلار می شود.

ایالات متحده باید قدرت مالی اصلی روسیه را تضعیف کند: یعنی درآمدهایی که از طریق صادرات نفت و گاز به دست می آورد. همکاری انرژی ایالات متحده با اروپا برای کاهش وابستگی اتحادیه اروپا به انرژی روسیه بسیار مهم است. برای دستیابی به این هدف، دولت بایدن باید در کوتاه مدت منابع انرژی جایگزین را برای متحدان خود در اروپا و منطقه آسیا و اقیانوسیه فراهم کند. در میان مدت و بلند مدت، ایالات متحده همچنین باید با متحدان خود برای مقابله با صادرات انرژی هسته ای روسیه همکاری کند. تسلط مطلق روسیه در بازار جهانی صادرات انرژی هسته‌ای (این کشور ۶۰ درصد از سهم بازار را در اختیار دارد) به این کشور اجازه می‌دهد تا در زمان تنش‌های ژئوپلیتیکی، کنترل خود را بر فناوری انرژی هسته‌ای و تامین سوخت به‌کار گیرد. کنگره باید توانایی بانک صادرات-واردات ایالات متحده را برای توسعه مشارکت های دولتی-خصوصی نوآورانه و ارائه حمایت مالی بیشتر از شرکت های آمریکایی در بازار صادرات انرژی هسته ای تقویت کند.

کنگره همچنین باید به «شرکت توسعه مالی»، موسسه مالی توسعه دولت ایالات متحده، قدرت دهد تا به منبع معتبر سرمایه برای بازارهای نوظهور و کشورهای با درآمد پایین و متوسط تبدیل شود. تامین مالی توسعه یک ابزار مهم اما کم استفاده در دولت‌سازی اقتصادی است. روسیه تلاش کرده است تا از طریق موسسات توسعه چندجانبه تلاش‌های دلارزدایی را پیش ببرد و ایالات متحده باید پاسخ دهد. واشنگتن باید شهرت «شرکت همکاری مالی» را افزایش دهد و با مؤسسات مالی توسعه متحدان ایالات متحده، مانند بانک ژاپن برای شرکت بین المللی، برای تقویت نقش دلار و رهبری ایالات متحده در تأمین مالی توسعه بین المللی همکاری کند.

اقتصاد قوی ایالات متحده موثرترین و معتبرترین ابزار برای مقابله با دشمنانی است که به دنبال تضعیف اعتماد به دلار هستند. کشورها و شرکت‌ها از تحریم‌های ایالات متحده پیروی می‌کنند، زیرا به دنبال حفظ دسترسی به بازارهای ایالات متحده، دلار آمریکا و سیستم گسترده‌تر جهانی تحت رهبری ایالات متحده هستند. دولت ایالات متحده باید از پیامدهای ناخواسته سیاست تحریمی خود آگاه باشد و راه هایی را برای تضعیف شراکت دلارزدایی روسیه و چین بیابد. اگر واشنگتن در اقدامی کوتاهی کند، در واقع انتخاب می کند که ردای رهبری جهانی خود را کنار بگذارد.

منبع: فارن افرز

۳۱۱۳۱۱