در سفر به گلپایگان، از کجا دیدن کنیم؟

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۶/۰۷/۲۵ منتشر شده و در تاریخ ۱۳۹۹/۰۷/۲۲ به‌روزرسانی شده است.}

گلپایگان، سرزمین چهار اقلیم ایران‌زمین، از شهرهای تاریخی و قدیمی کشور است که در استان اصفهان قرار دارد. به نظر می‌رسد پیشینه‌ تاریخی این شهر به زمان حکومت سلسله‌ کیانیان، دوران پارینه‌سنگی میانه و نوسنگی بازمی‌گردد که در گذشته به «وردپاتکان» یا «سرزمین گل‌های سرخ»، شهرت داشته است. روایات جالبی در مورد پیشینه‌ این شهر تاریخی وجود دارد. برخی معتقدند که «همای چهرزاد»، شاه‌بانوی کیانی (دختر بهمن کیانی)، این شهر را احداث کرده و نام خود، «چهرزادگان» را بر آن نهاده است. گروه دیگری براین باورند که در اواخر حکومت ساسانیان، این شهر به «گردپادگان» به‌معنای «کوهپایه»، شهرت داشت. «جربادگان» و «گلپادگان» از دیگر نام‌های این شهر در ادوار مختلف است. با ما همراه شوید تا در این مطلب با دیدنی‌های گلپایگان آشنا شویم.

۱. مسجد جامع گلپایگان

_{عکس‌ از وب‌سایت ایلیا گشت}

یکی از آثار تاریخی و مذهبی در شهرستان گلپایگان، مسجدی است کهن که پیشینه‌ آن متعلق به دوران حکومت سلجوقیان است و از آن به‌عنوان «مسجد جامع گلپایگان» یا «مسجد جامع سلجوقی» یاد می‌شود. «ابوعمر بن محمد القزوینی»، نام معمار سازنده‌ این مسجد تاریخی است که برفراز محراب و در قسمت پایینی کتیبه‌ دور گنبد، ثبت شده است. این اثر ملی در اوایل قرن ۶، در سال ۵۰۸ هجری قمری، به فرمان «ابونصر ابراهیم بن محمد بن ابراهیم بابا عبدالملک»، در زمان حکومت «ابوشجاع محمد بن ملکشاه سلجوقی» احداث شده که نام وی در کتیبه‌ دور گنبد و همچنین در اطراف محراب، حک شده است. صحن و شبستان وسیع، گنبد آجری بسیار بزرگ، کتیبه‌های آجری متعدد و تزیینات بسیاری که بر مسجد انجام شده است، از ویژگی‌های بارز مسجد جامع است.

۲. مناره گلپایگان

_{عکس‌ از وب‌سایت تاپ تراول}

یکی از بلندترین سازه‌های تاریخی ایران، با ۱۸ متر ارتفاع، در شهرستان گلپایگان قرار دارد که به «مناره‌ گلپایگان» یا «میل گلپایگان» نیز شهرت دارد. این اثر تاریخی که متعلق به دوران سلجوقیان است، با قدمتی بالغ بر ۹ قرن، شاهد رخدادهای مختلف تاریخی است و به نظر می‌رسد با روشن کردن چراغ برفراز آن، همچون راهنمایی برای کاروانیان بوده است. میل گلپایگان دارای دو در، پلکانی داخل مناره، کتیبه‌ای به خط کوفی بدون تاریخ، منقوش به آیات قرآن به خط کوفی و نیز دو راه پله با ۶۴ پله است که احتمالا دوران ساخت آن، متقارن با احداث مسجد جامع و بازار چهارسوق است.

۳. بازار چهارسوق گلپایگان

«بازار سنتی» شهرستان گلپایگان که به «بازار چهارسوق» نیز شناخته می‌شود، متشکل از بخش‌هایی همچون بازار مسگرها، بازار اصلی، بازار گیوه‌دوزان، بازار کوزه‌گرها، بازار فرش‌فروشان و بازارهای متعدد دیگری به‌همراه چند پاساژ است. این مجموعه‌ دارای دهانه‌ای با وسعت بسیار و طاق‌بندی و سقف ضربی آجری است که بیانگر معماری ساختمان‌های دوران سلجوقی است؛ اهمیت این بازار نیز با توجه به معماری انجام شده در آن و نیز موقعیت مکانی آن است که همانند پلی موصلاتی بین مسجد جامع و مناره‌ی گلپایگان، عمل می‌کند. سازندگان این اثر ۴۰۰ ساله، آن را همانند دیگر بازارهای سنتی کشور، با طاق‌ آجری، تعبیه‌ فضاهای جانبی همچون چای‌خانه و تیمچه، بنا کرده‌اند که از گذشته تا به امروز، یکی از مراکز اصلی تجاری در گلپایگان محسوب می‌شود.

۴. بقعه‌ امامزادگان هفده تن

_{عکس‌ از وب‌سایت بوم نشین}

از دیگر جاذبه‌های گردشگری مذهبی در شهرستان گلپایگان، بنایی است مشهور به «بقعه‌ امامزادگان هفده تن» که قدمت آن به قرن یازدهم هجری قمری و دوران حکومت «شاه عباس صفوی»، بازمی‌گردد. این اثر تاریخی متشکل از ایوان، غرفه‌هایی در دو طبقه، گلدسته، چهار در سه سرراهی، چند کتیبه و گنبد است.

تزیینات معماری، همچون کاشیکاری‌های انجام شده در بقعه امامزادگان هفده تن، بسیار زیبا و قابل تحسین است

از ویژگی‌های بارز این بقعه، تزیینات معماری آن است که با ظرافت و هنرمندی بسیار صورت گرفته و توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌سازد. کاشی‌کاری بسیار زیبا بر بنای هشت‌گوش گنبد، از جمله هنرمندی‌ سازندگان آن است.

با توجه به سنگ‌نبشته‌ای که در سمت راست در ورودی بقعه مشاهده می‌شود، به نظر می‌رسد که این مکان، محل دفن امامزاده‌هایی از فرزندان امام حسن مجتبی (ع)، امام صادق (ع)، امام کاظم (ع)، امام حسین (ع) و فرزندان جعفر طیار، است. این بارگاه مطهر، از قرن‌ها پیش، مورد احترام و محبت مردم بوده و امروزه نیز زیارتگاه عاشقان و دلسوختگان اهل بیت (ع) است.

۵. دریاچه سد گلپایگان

_{عکس‌ از وب‌سایت تاپ تراول}

یکی دیگر از جاهای دیدنی گلپایگان، سازه‌ای است متعلق به اوایل قرن ۱۴ خورشیدی که به «سد گلپایگان» نام گرفت. فرایند‌ی ساخت این سد که عنوان نخستین سد مخزنی خاکی و نیز اولین سد مدرن ایران را به خود اختصاص داده است، از سال ۱۳۲۳ شمسی شروع و در سال ۱۳۳۶ به اتمام رسید. این سد با استفاده از روش‌های سنتی احداث شده که امروزه ظرفیت مخزن آن با حدود دوبرابر افزایش نسبت به زمان ساخت، بالغ بر ۴۲ میلیون متر مکعب است. این سد زیستگاه آبزیانی همچون سوف، کپور، ماهی سفید رودخانه‌ای و ماهی قزل‌آلا است که نوع سفید و قزل‌آلای آن بسیار مرغوب است. این اثر ارزشمند با ارتفاعی برابر با ۵۷ متر، در ۲۵ کیلومتری گلپایگان و در نزدیکی روستای «اختوان»، بر رودخانه‌ «قم‌رود» قرار دارد.

۶. روستای وانشان

_{عکس‌ از وب‌سایت تاپ تراول}

«روستای وانشان»، یکی دیگر از مکان‌‌های فوق‌العاده دیدنی و تاریخی شهرستان گلپایگان است که در فاصله‌ ۱۲ کیلومتری از جنوب شرقی این شهر و در نزدیکی مزرعه‌ امیریه، واقع شده است. در لغت وانشان به‌معنای «نشانی از آب خوب» است و احتمالا این روستا نیز به‌دلیل برخورداری از آبی زلال و گوارا، به این نام شهرت یافته است. ساکنین روستا به گویش وانشانی یا ونیشونی صحبت می‌کنند.

جالب است بدانید که طبق تحقیقات انجام شده توسط میراث فرهنگی استان اصفهان، قدمت سفالینه‌ها، بقایای استخوان چند انسان و برخی دیگر از آثار کشف شده در غاری کهن و نیز کوه تیر روستا، به سه هزار سال پیش بازمی‌گردد و همین امر نشان از تاریخ کهن روستا دارد. از جاذبه‌های این روستای زیبا می‌توان به لمبی، دزی، چشمه گردکونی (مورا)، دیگا، بابادودورشاه، کوه محد حیدر، مزرعه امیریه، حسن آباد، قلعه جمال، بقعه‌ قریه وانشان که محل دفن امامزاده ابوالفتح (ع) است و درختی کهن‌سال در مجاورت دیوار امامزاده که بالغ بر هزار سال از عمر آن می‌گذرد، اشاره کرد.

۷. بقعه‌ امامزاده سیدالسادات

_{عکس‌ از وب‌سایت پرشین وی}

از دیگر جاذبه‌های گردشگری مذهبی، می‌توان به بارگاه «امامزاده سیدالسادات» گلپایگان اشاره کرد که دارای پیشینه‌ای متعلق به قرن ۸ هجری قمری است. ایوان، غرفه‌ها در دو طبقه، گنبدی به ارتفاع ۹ متر، گلدسته، سه در ورودی و سنگ‌نبشته‌ی در ورودی، بخش‌هایی از این مکان مذهبی و ۸۰۰ ساله است که با توجه به متن سنگ‌نبشته، این مکان پیکر سه نفر از فرزندان امام موسی کاظم (ع) به نام‌های امامزاده اسحاق، امامزاده منصور و امامزاده رضا را میزبان است.

به نظر می‌رسد که در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار، این بارگاه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و به‌شکل امروزی تبدیل شده است. از ویژگی‌های چشم‌گیر اما‌م‌زاده سیدالسادات، گنبد فیروزه‌ای آن است که با کاشی‌کاری هنرمندانه، بسیار زیبا جلوه می‌کند. موقعیت قرارگیری بقعه در مجاورت مسجد جامع گلپایگان از دیگر ویژگی‌های این مکان ملکوتی است که امروزه به یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری مذهبی شهرستان گلپایگان، تبدیل شده است.

۸. ارگ تاریخی گوگد

_{عکس‌ از وب‌سایت سفرزون}

«ارگ تاریخی گوگد»، بنایی است کهن، عظیم و ساخته شده از خشت و گل که دارای قدمتی بالغ بر ۴۰۰ سال است و در پنج کیلومتری مسیر گلپایگان به تهران و درون شهری به همین نام واقع شده است. با توجه به اسناد ثبت شده‌ی ارگ که دارای پیشینه‌ای نزدیک به ۱۳۰ سال است، چنین به نظر می‌رسد که نیمی از ساختمان ارگ، مهریه‌ همسر «علیخان» است که توسط وی، به همسرش واگذار شده است؛ بنابراین از آن زمان این ارگ به «ارگ علیخانی» نیز شهرت یافت.

ارگ گوگد گلپایگان، در تابستان کاروان‌سرا و در زمستان دژی دفاعی بوده است

جالب است بدانید که کاربری ارگ با توجه به شرایط سیاسی، کاملا متفاوت بوده است. به‌گونه‌ای که در زمان صلح به‌عنوان کاروان‌سرا و در زمان جنگ به‌عنوان دژی نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفت. این اثر ملی دارای در ورودی، حوض آب، شاه‌نشین، سیستم امنیتی (سوراخ‌هایی بر دیوارهای بلند وجود دارد که سیستم امنیتی هشدار دهنده بوده است)، چاه، چندین بنا در پیرامون فضای داخلی، طبقاتی در بالا و پایین ارگ و بخش‌های دیگری است که امروزه پس از بازسازی به‌عنوان مهمانسرا، میزبان گردشگران داخلی و خارجی است.

۹. کبوترخانه گلپایگان

_{عکس‌ از وب‌سایت سفرزون}

شهر گلپایگان یکی از مناطقی است که می‌توان در آن بناهای خشتی بزرگ متعددی را یافت که با معماری جالب و منحصربه‌فرد، توجه هر گردشگری را به خود، جلب می‌کند. این بناها که به «کبوترخانه» شهرت دارد، از گذشته‌های دور به همت کشاورزان احداث شده است تا هم پناهگاهی امن برای کبوتران باشد و هم کشاورزان بتوانند علاوه بر رهایی از شر آفت‌های زمین‌هایشان، از فضولات پرندگان به‌عنوان کود، استفاده کنند.

معماری صورت گرفته در این بناها به‌گونه‌ای است که هیچ پرنده‌ شکاری همچون قوش، جغد و کلاغ، به هیچ طریقی نمی‌توانستند به داخل وارد شوند. همچنین، نوع طراحی آن‌ها به صورتی است که در تابستان بسیار خنک و در زمستان گرم و راحت بوده است. از ویژگی‌های این سازه‌ها، یکی بودن قطر سوراخ‌ها است که از تنبوشه یا همان لوله‌های سفالی بهره برده شده است. نه‌تنها پرندگان شکاری، بلکه دیگر حیوانات شکاری از جمله روباه، گربه، مار، موش و در برخی موارد حتی انسان نیز موفق به ورود نمی‌شدند. این همه تمهیدات و فنون به کار برده شده در ساخت این عمارات، در نوع خود جالب، حیرت‌انگیز و قابل تحسین است.

_{عکس‌ از وب‌سایت راژه}

شهر گلپایگان، سرزمینی کهن، با تاریخی مملو از فراز و نشیب‌های متعدد است که جاذبه‌های ارزشمند تاریخی و دیدنی‌های تحسین‌برانگیز طبیعی را در خود جای داده و می‌توان بازدید از آن را در صدر برنامه‌ی سفرهای ایرانگردی، قرار داد. تنگه غرقاب، روستای سعید آباد، روستای در امامزاده، روستای شادگان، کوه الوند، زیارتگاه صالح پیغمبر، قلعه باقرخان، قلعه ادیب (پشت بارو)، قلعه سر رباطان (سلواتون)، روستای تاریخی وداغ، خانه‌ی میثمی، خانه‌ی معظمی‌ها، خانه‌ یوسفی، منطقه‌ی نمونه‌ی گردشگری کوچری، پارک ساحلی و مسجد ملا زین‌العابدین، تنها نمونه‌هایی از جاذبه‌های گردشگری در گلپایگان است.

_{عکس‌ کاور  از وب‌سایت پرشین وی}