در سفر به سلماس، به تماشای چه مکان هایی برویم؟

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۶/۰۶/۲۸ منتشر شده و در تاریخ ۱۳۹۹/۱۰/۰۸ به‌روزرسانی شده است.}

سلماس، از شهرهای تاریخی و بسیار کهن در استان آذربایجان غربی است که باستان‌شناسان پس از کشف آثار تاریخی، تحقیق و بررسی بر آن‌ها قدمت این شهرستان را برابر با هزاره‌ نخست پیش از میلاد مسیح (ع) تخمین زده و آن را یکی از مناطق مهم و قابل‌توجه در زمان پویایی خود عنوان کرده‌اند.

به اعتقاد ایشان، سلماس پایتخت دوم حکومت اورارتوییان (طبق انجیل دوران پادشاهی وان و پادشاهی آرارات که در عصر آهن زندگی می‌کردند) بود. هرچند طی زلزله‌ای که در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی این شهرستان را که به «دلیمقان» شهرت داشت، به‌کلی ویران کرد ولی به همت مسئولان وقت در مجاورت خرابی‌های دیلمقان شهر جدیدی احداث شد که به نام «شاپور» شهرت یافت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی این شهر به «سلماس» تغییر نام یافت. این شهرستان در دوران مشروطه نیز از مراکز مهم و اصلی مشروطه‌خواهان محسوب می‌شد و می‌توان آن را از معدود شهرهایی عنوان کرد که تقریبا تمامی مردمش از موافقان مشروطه بودند. «حیدرخان عمواوغلی» و «سعید سلماسی» از مشاهیر جنبش مشروطه‌ ایران در سلماس هستند.

نقش برجسته خان تختی سلماس

در فاصله‌ ۱۷ کیلومتری از مسیر سلماس به ارومیه یکی از آثار تاریخی به نام «نقش برجسته‌ خان تختی» قرار دارد که با توجه به کاوش‌های باستان‌شناسان متعلق به حجاری‌های شاپور اول، دومین پادشاه ساسانیان است. این اثر باستانی در روستای «خان تختی» و در کوه «پیرچاوش» روی یک تخته سنگ حک شده است. به نظر می‌رسد که نقش برجسته به مناسبت پیروزی شاپور اول ساسانی بر پادشاه روم «والریانوس» ساخته شده است. در این نقش برجسته پادشاه ساسانی بر اسب سوار بوده و والریانوس روبه‌روی وی زانو زده است.

آبشار دره خورخوره سلماس

در فاصله‌ بین دو روستا به نام‌های «سرگل» و «مهکان» و در ۲۲ کیلومتری از شهرستان سلماس یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی به نام «آبشار دره خورخوره» قرار دارد. آبشار داخل دره‌ای زیبا به عمق ۸۰ متر قرار گرفته است و منطقه‌ای بسیار چشم‌نواز و دیدنی را ایجاد کرده است. همین امر سبب شده است تا این منطقه به یکی از تفرجگاه‌های محبوب و پرطرفدار در استان آذربایجان غربی تبدیل شود.

حمام شیخ سلماس

«حمام شیخ سلماس» یکی دیگر از آثار تاریخی و جاهای دیدنی سلماس است که در مرکز این شهرستان قرار دارد. این عمارت کهن در زمان پهلوی اول و با بهره‌مندی از معماری سنتی ایرانی احداث شده است. «محمد طسوجی» نام بانی این اثر تاریخی است که با پیگیری و تلاش وی پروسه‌ ساخت آن از سال ۱۳۰۹ تا ۱۳۱۲ و به‌مدت سه سال به طول انجامید. حمام با پلانی به‌شکل هندسی مستطیل و با مساحتی برابر با ۸۶۰ متر مربع ساخته شده است که ارتفاع آن از سطح زمین سه متر و نیم پایین‌تر است و برای تامین آب مورد نیاز آن از دو نهر جنوبی و غربی شهر استفاده شده است.

معماری سنتی ایرانی حمام شیخ سلماس، در کنار قدمت آن از دلایل اهمیت و  ارزش این اثر تاریخی است

این حمام به مدیریت «حاج شیخ مجتبی انتظاری» اداره می‌شد و به همین دلیل به این نام شهرت یافت. از سنگ‌های معدنی و ملات ماسه و آهک در ساخت پلان آن استفاده شده است که دیوارهای آن تلفیقی از سنگ و آجر به سبک «تفلیسی» است. حمام شیخ سلماس دارای ۷ گنبد پوششی است که بزرگ‌ترین گنبد آن در بخش سربینه‌ یا رختکن حمام قرار دارد. این بنای کهن علاوه بر قدمت به‌دلیل معماری سنتی ایرانی دارای اهمیت و ارزش والایی است که امروزه به‌عنوان مجموعه‌ فرهنگی و هنری مورد مشغول به فعالیت است.

امام‌زاده کهنه شهر

«امام‌زاده کهنه شهر»، از جاذبه‌های مذهبی در شهرستان سلماس است که در کهنه‌شهر قرار دارد. این مکان مذهبی آرامگاه تعدادی از فرزندان امام هادی (ع) به نام‌های امام‌زاده اسحاق (ع)، امام‌زاده ابراهیم (ع)، امام‌زاده محمد (ع)، امام‌زاده جعفر (ع) و امام‌زاده محمود (ع) است که با توجه به متون ثبت‌شده‌ تاریخی مانند کنزالانساب و بحرالرحاب در شهر کهنه‌شهر سلماس به خاک سپرده شده‌اند. نه‌تنها در ایام و مناسبت‌های مختلف مردم از نقاط مختلف استان آذربایجان و ایران برای زیارت در این بارگاه ملکوتی حضور می‌یابند بلکه با توجه به گفته‌های مردم محلی در ایام محرم دسته‌های عزاداری شهرستان سلماس از مناطق مختلف به این امام‌زاده آمده و مراسم عزاداری سالار شهیدان را برپا می‌کنند. همچنین مزار شهدای کهنه‌شهر نیز در نزدیکی و پیرامون این مکان مقدس قرار دارد.

کلیسای هفتوان سلماس

در فاصله‌ سه کیلومتری از بخش جنوبی شهرستان سلماس، یکی دیگر از عمارات تاریخی و جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی قرار دارد که به «کلیسای هفتوان» شهرت یافته است. این بنای کهن، دارای پیشینه‌ای به قدمت دوران حکومت صفویان است و به دستور «شاه عباس صفوی» ساخته شده است. از ویژگی‌ها و نکات جالب در مورد این کلیسا، ساخت آن از سنگ‌های سیاه رنگ آذرین است که به ظرافت و هنرمندی تمام حجاری شده و تراش‌های زیبایی بر آن نقش بسته است.

کتیبه‌های موجود در کلیسای هفتوان سلماس، قدمت آن را به قرون ۱۳ و ۱۴ میلادی نسبت می‌دهد

کلیسا دارای یک گنبد در مرکز است و به‌صورت یک هرم دوازده ترک، طراحی و ساخته شده است. همچنین در کلیسای هفتوان چند کتیبه وجود دارد که در بخش ورودی آن قرار گرفته است. این کتیبه‌ها منقوش به خطوط ارمنی و تصاویر مذهبی است و با توجه به آن‌ها می‌توان به سال ساخت بنای نخستین که متعلق به قرن ۱۳ و ۱۴ میلادی است پی برد. لازم به ذکر است که این اثر کهن پس از صدماتی که طی زلزله‌ سال ۱۹۳۰ میلادی متحمل شد، مورد ترمیم و بازسازی قرار گرفت و امروزه یکی از مکان‌های گردشگری در شهرستان سلماس محسوب می‌شود.

قلعه چهریق سلماس

در بخش جنوب شرقی سلماس روستایی است زیبا و تاریخی به نام «چهریق» که یکی دیگر از آثار ایران کهن در آن قرار دارد. «قلعه چهریق»، نام این جاذبه گردشگری است که در بخش شمالی آن می‌توان رودی زیبا و خروشان به نام «رودخانه زولا» را مشاهده کرد. این قلعه از نوع قلعه‌های طبیعی است که بخش جنوبی آن را دره‌ای دربر گرفته است. باستان‌شناسان قدمتی برابر با هزاره نخست پیش از میلاد مسیح (ع)، را برای این جاذبه گردشگری عنوان کرده‌اند.

قلعه چهریق به‌مدت دو سال محبس پیشوای آیین بیانی سید محمدعلی باب بوده است

روایات حاکی از آن است که قلعه چهریق تا مدت زمان ۲ سال محبس پیشوای آیین بیانی، «سید محمد علی باب» بوده که روی صخره‌ای رفیع قرار دارد. در قسمت بالایی قلعه تنها دیوارهایی مخروبه برجای مانده است که در بالا و گوشه‌های تعدادی از این تخته سنگ‌ها می‌توان نشانه‌هایی از دیوارهای قلعه را مشاهده کرد. در وسط قلعه گودالی مشاهده می‌شود که احتمالا انبار مهمات بوده است. همچنین در نقاط مختلف قلعه آثاری از یک ناودان، محل تهیه بلغور یا خرد کردن گندم و قسمت‌های مختلف دیگری به چشم می‌خورد. اعتقاد کارشناسان بر این است که در قلعه جمعیتی بین ۱۵۰ تا ۱۸۰ نفر ساکن بوده که از نوع قلعه‌های کوچک محسوب می‌شود. از ویژگی‌های آن دسترسی سخت و حتی غیرممکن به داخل آن از سوی دشمنان و بیگانگان است که گواه از امنیت بالای آن است.

روستا و آب گرم ایستی سو

در فاصله‌ بین ارومیه و سلماس یکی از زیباترین و دیدنی‌ترین روستاهای کشور به نام «ایستی سو» یا «ایسی سو» قرار دارد که در ایام مختلف سال، به‌ویژه روزهای عید نوروز میزبان جمع زیادی از گردشگران و مسافران از سراسر ایران است. طبیعت زیبا، دیدنی‌های طبیعی چشم‌نواز و آب و هوای مطلوب در این منطقه، در کنار میهمان‌نوازی ساکنین آن، روستای ایستی سو را به یکی از پرطرفدارترین مناطق گردشگری در استان آذربایجان غربی تبدیل ساخته است؛ اما در کنار دیدنی‌های طبیعی این روستا، حضور چشمه آبگرمی طبیعی بر محبوبیت آن افزوده است. «چشمه آبگرم ایستی سو» از آبی گرم با املاح معدنی همچون گوگرد برخوردار است که پزشکان استفاده از آن را برای درمان بیماری‌های پوستی مناسب عنوان کرده‌اند. چشمه آبگرم ایستی سو در فاصله‌ کمی از گردنه قوشچی قرار دارد و درجه حرارت آن در حدود ۱۷ سانتی‌گراد است.

تپه تاریخی اهرنجان

«تپه تاریخی اهرنجان» که به نام «کول تپه» نیز شهرت دارد، در داخل شهر سلماس واقع شده است. باستان‌شناسان با کاوش‌های انجام شده در این تپه کهن، پیشینه آن را متعلق به دوران پیش از تاریخ ایران باستان عنوان کرده و بر این باورند که این تپه دارای قدمتی بالغ بر ۹ هزار سال است. امروزه این تپه را که چهار متر از سطح زمین‌های مجاور ارتفاع دارد به‌عنوان کهن‌ترین منزلگاه جوامع بشری در استان معرفی می‌کنند که برابر با اواخر هزاره هفتم و هشتم پیش از میلاد مسیح (ع) است.

نمونه آثار کشف شده  در تپه تاریخی اهرنجان در هیچ یک از مناطق باستانی دیگر مشاهده نشده است

طی تحقیقات که کارشناسان، اشیایی همچون سنگ‌های ابسیدین، وسایل و ابزارآلات سفالی و سنگی در این محوطه کشف شده است که گواه تمدن کهن این منطقه از کشور است. سفال‌هایی که در این منطقه به دست آمده است غالبا مزین به عناصر هندسی و دست‌ساز و همراه با شاموت گیاهی است.

جالب است بدانید که برخی از کاسه‌های کشف شده در بخش زیرین لبه دارای لوله‌های کوتاهی است که طبق اظهارات کارشناسان تا به امروز نمونه‌ مشابه آن در هیچ محوطه‌ باستانی دیگری یافت نشده است. همچنین سنگ‌های ابسیدینی که در این تپه یافت شده، نشان‌دهنده‌ تجارت مردم آن دوران با کناره‌ دریاچه‌ وان است. 

از دیگر دیدنی‌های این شهرستان می‌توان به قلعه تمر، قلعه میناس، قلعه بردوک، قلعه هودر، قلعه زنجیر قالا، نقاشی‌هاهی صخره‌ای در روستای تاریخی آجواج، تپه معانجوق، تالاب چیچک، دره تمر، خسروا، امام‌زاده برگشاد، قلعه قارنی یاریق و دره زولا چای اشاره کرد. تجربیات و نظرهای خود را در خصوص جاذبه‌های گردشگری سلماس با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.