در سفر به جیرفت، از کجا دیدن کنیم؟

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۶/۰۳/۲۱ منتشر شده و در تاریخ ۱۳۹۹/۱۰/۱۷ به‌روزرسانی شده است.}

جیرفت، یکی از شهرهای باستانی و کهن در استان کرمان است که با حضور در آن می‌توان از زیبایی‌های طبیعی و دیدنی‌های تاریخی بسیاری که نشان از تمدن غنی و کهن این سرزمین دارد، لذت برد. مورخان و باستان‌شناسان ایرانی، تحقیقات گسترده‌ای در این منطقه از کشور انجام دادند که نتیجه‌ آن‌ها کشف و ثبت آثار باستانی جالب و شگفت‌انگیزی است که قدمت و پیشینه‌ طولانی آن را به جهانیان اثبات کرده است.

ایشان با انجام حفاری‌ها در منطقه‌ «هلیل‌رود» و کشف چندین اثر باستانی از جمله سنگ‌های صابونی و مجسمه‌ بتی که طراحان و سازندگان آن را به‌صورت یک انسان ساخته بودند، توانستند نظریه‌ «شهر دقیانوس» و «کنارصندل» را به اثبات برسانند. کشفی که به ثبت ملی رسید و دستاوردی مهم و ارزشمند را به‌همراه داشت. آن‌ها به جهان و جهانیان ثابت کردند که مهد تمدن خاورمیانه نه‌تنها در بین‌النهرین نیست، بلکه باید آن را در جای دیگری از جهان، یعنی در کشور ایران و در سرزمین جیرفت یافت. جالب است بدانید که بر اساس نظریه‌ شهر دقیانوس، باستان‌شناسان معتقد بودند که در مجاورت هلیل‌رود و در مساحتی حدود ۴۰۰ کیلومتر مربع، شهری وجود داشته است که می‌توان تمدن آن را کهن‌تر از تمدن بابل و بین‌النهرین تخمین زد. نظریه‌ای که خوشبختانه با کشف آثار تاریخی که پیشتر بیان شد، به یک واقعیت شیرین تاریخی برای ایرانیان تبدیل و اکنون عنوان نخستین تمدن در خاورمیانه را به خود اختصاص داد. 

علت نام‌گذاری این شهرستان تاریخی به جیرفت روایاتی وجود دارد. گروهی معتقدند که کلمه‌ «جیر» به‌معنای پست و پایین است و کلمه‌ «افت» نیز در لغت به «افتاده» معنا می‌شود. بنابراین جیرفت را «جلگه‌ پست و آبرفتی» دانستند و به این نام شهرت یافت. برخی دیگر نیز بر این باورند که «جی» از مخفف کلمه‌ جوی آب گرفته شده است. «رفت» نیز به‌معنای روییدن و پاک کردن است که برگرفته از فعل ماضی رفتن است. این شهر که در گذشته بر اثر سیل عظیم و گسترده‌ای به‌طور کل از بین رفته و تخریب شده است، به «جی رفت» و سپس به «جیرفت» شهرت یافته است.

۱. مسجد شهر قدیم جیرفت (دقیانوس)

در اطراف رودخانه‌ «هلیل‌رود» و در شهر «دقیانوس»، یکی از آثار تاریخی و ارزشمند ایران کهن قرار گرفته است که می‌توان آن را یکی از شاهکارهای هنر معماری در ایران معرفی کرد. این اثر که به «مسجد شهر قدیم جیرفت» شهرت یافته است، دارای قدمتی بالغ بر ۱۲۰۰ سال بوده و عنوان قدیمی‌ترین مساجد جهان اسلام را به خود اختصاص داده است. به نظر می‌‌رسد که مسجد «شهر دقیانوس» در دوران صفاری، در دهه‌ سوم هجری قمری و به فرمان «عمرولیث» احداث شده است. جالب است بدانید که وسعت مسجد، بالغ بر ۶ هزار متر مربع بوده و نزدیک به ۲ قرن از آن استفاده می‌شد.

۲. قلعه سموران جیرفت

در فاصله‌ ۶۰ کیلومتری از شرق شهرستان جیرفت و در نزدیکی روستای «رود فرق» یکی دیگر از جاهای دیدنی استان کرمان ایران قرار دارد که به نام «قلعه سموران» شناخته می‌شود. این میراث سرزمین فرهنگ و تمدن، متشکل از سنگ‌های مرمری است که بیشتر به رنگ قرمز متمایل بوده و بر بلندای کوهی ساخته شده است.

استحکامات قلعه‌ سموران برای جلوگیری از حملات دشمنان از ویژگی‌های قابل‌توجه این دژ قدرتمند دفاعی است

حضور دو دروازه در ضلع جنوبی قلعه با تعبیه‌ ۱۲ برج دیده‌بانی، در بخش‌هایی از این اثر ملی نشان از تدبیر سازندگان و طراحان این دژ مستحکم دارد که احتمالا برای جلوگیری از حملات احتمالای دشمنان، طرح‌ریزی شده است. قلعه در طولی حدود هزار متر و عرضی بالغ بر ۱۵۰ متر احداث شده است و می‌توان ویرانه‌های متعددی از پی‌های سنگی و آجری را در آن محوطه، مشاهده کرد. از ویژگی‌های منحصربه‌فرد و تحسین‌برانگیز قلعه، استحکامات قلعه است که نشان از قدرت دفاعی آن دارد.

۳. دریاچه سد جیرفت

جیرفت سرزمینی است که هم می‌توان آثار باستانی شگفت‌انگیز را در آن مشاهده کرد، هم می‌توان دیدنی‌ها و جاذبه‌های طبیعی متعددی را در آن یافت. در فاصله‌ ۴۰ کیلومتری از شمال غربی شهرستان جیرفت، یکی از این زیبایی‌های طبیعی قرار دارد که به «دریاچه سد جیرفت» شهرت یافته است. در واقع می‌توان این جاذبه‌ زیبای گردشگری را عظیم‌ترین و پرحجم‌ترین دریاچه‌های موجود در استان کرمان نامید که با ذخیره‌سازی حدود ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب شیرین در آن، اهمیت و ارزش والایی را در استان کرمان دارا است. این سد روی رودخانه‌ زیبای هلیل‌رود و بر دامنه‌ کوه‌های زاگرس قرار گرفته است که با ذخیره‌ آب، برای تولید برق در بهمن ۱۳۷۰ هجری شمسی، احداث شده است.

۴. روستای دلفارد جیرفت

یکی از زیباترین روستاهای استان کرمان و شهرستان جیرفت، روستایی است ییلاقی که می‌توان جاذبه‌های دیدنی با چشم‌انداهایی زیبا و بکر را به واسطه‌ حضور رودخانه‌ها، آبشارها، باغ‌ها و نیز کوه‌ها و ارتفاعات زیبا و چشم‌نواز مشاهده کرد. این منطقه از کشور به‌دلیل همین طبیعت مطبوع و دوست‌داشتنی، یکی از پرترددترین روستاهای شهرستان جیرفت محسوب می‌شود که علاوه بر آبشار زیبای دلفارد، می‌توان در محدوده‌ای کم‌وسعت، درختان میوه‌ گوناگونی از جمله خرما، پرتقال، لیمو، گردو و زردآلو را در کنار یکدیگر مشاهده کرد.

۵. محوطه‌ باستان‌شناسی کنارصندل

طبق کاوش‌ها و تحقیقات باستان‌شناسان، یکی دیگر از مناطق تاریخی و باستانی کشور در فاصله‌ پنج کیلومتری از غرب شهرستان عنبرآباد و نیز ۳۰ کیلومتری از جنوب شهرستان جیرفت، کشف و ثبت شد که به «محوطه‌ باستان‌شناسی کنارصندل» شهرت یافته است. این کاوش‌ها به همت «یوسف مجیدزاده» در مناطق مختلفی انجام شد که طبق آن‌ها حصول نتایجی شگرف از جمله برخورداری حوزه‌ فرهنگی هلیل‌رود از آبادانی، شکوه، رونق و تمدنی بالغ بر هزاره‌ سوم است.

ایشان با کشف بقایایی از اولین شهرهای احداث شده‌ بشر، در این محدوده که بهره‌مند از کلیات یک شهر طبق اصول باستان‌شناسی است، پرده از تمدن کهن و فرهنگ غنی مردمان این سرزمین برداشتند. بازدید از این منطقه برای توریست‌ها و گردشگران که در واقع موقعیت مکانی آن، همان روستای کنارصندل امروزی است، بسیار جذاب خواهد بود.

۶. آرامگاه سالار رضا

در روستای «گرم سالار رضا» از توابع شهرستان جیرفت، مقبره‌ای تاریخی و متعلق به دوران حکومت صوفیان قرار دارد که از آن به «مقبره‌ سالار رضا» یاد می‌شود. این اثر ارزشمند تاریخی مربوط به یکی از خان‌های این منطقه از ایران است که به‌دلیل اهمیت آن، روستا نیز به نام این خان، شهرت یافته است. اثری که در تیرماه سال ۱۳۷۹، به‌عنوان یکی از آثار ملی کشور، به ثبت رسیده است و هر ساله میزبان جمع زیادی از توریست‌ها و گردشگران از سراسر ایران و جهان است.

۷. موزه جیرفت

موزه‌ جیرفت، میزبان تعدادی از آثار تاریخی و باستانی کشف شده از بین هزار قلم شی بازیافتی است که به همت باستان‌شناسان و مسئولین کشور به یکی از مجموعه‌های هنری و تاریخی ارزشمند ایران تبدیل شده است. در این موزه‌ می‌توان اشیایی همچون سردیس و تندیس انسان و جانوران ساخته شده از سنگ مرمر، پیکره‌ جانوران و انسان متشکل از سنگ صابونی، سفال‌هایی با قدمتی بالغ بر اواخر هزاره‌ چهارم و سوم پیش از میلاد در دو نوع ساده و نقش‌دار که از کشفیات شهداد، تپه یحیی در استان کرمان و شهر سوخته در سیستان است، آثاری همچون اشیای کوچک ساخته شده از سنگ لاجورد، ظروف سنگی متعلق به دوران هزاره‌ سوم پیش از میلاد و … را مشاهده کرد.

۸. آرامگاه میر حیدر مهنی

یکی دیگر از جاهای دیدنی جیرفت، بنایی است کهن و متعلق به دوران حکومت صفویان که در «دولت آباد اسفندقه» از توابع جیرفت قرار دارد. این اثر تاریخی که از آن به «آرامگاه امیرحیدر» یاد می‌شود، دارای گنبدی دو پوشه، تعدادی طاق‌نما، چندین راهرو و ایوان‌هایی دو طبقه است. طرح این مقبره از داخل بنا به‌صورت یک چهارضلعی است که سازندگان آن را در بخش بالایی به‌صورت هشت‌ضلعی و هشت طاق‌نما، تبدیل کرده‌اند. گنبد مدور نیز به‌صورت یک‌پوش روی آن قرار گرفته است. نمای بیرونی آرامگاه با استفاده از آجر ساخته و تزئین شده و درون بنا با خط‌های زیبا و ممتاز نستعلیق و همچنین خط نسخ، متونی ثبت شده است که در باب تجلیل از مقام معنوی فردی که در آن آرمیده، ذکر شده است.

مردم محلی غار شعیب را همان غار اصحاب کهف می‌دانند

۹. غار شعیب

در ۱۸ کیلومتری از شهرستان جیرفت، در منطقه‌ای به نام «مارون» یکی از جاذبه‌های طبیعی و گردشگری استان کرمان قرار گرفته است که به «غار شعیب» شهرت یافته است. این پدیده‌ طبیعی در دیدگاه مردم محلی دارای اهمیت ویژه‌ای است. ایشان معتقدند که این غار همان غار «اصحاب کهف» است. برخی دیگر نیز بر این باورند که این غار، محل عبادت عارفی به نام شعیب بوده است که در نزدیکی آن زندگی می‌کرده است. هرچند نمی‌توان این روایات را مستند دانست، با این حال، در بین مردم محلی دارای احترام و ارزش است. بازدید از این غار، گزینه‌ای برای طبیعت‌گردان و غارپیمانان علاقه‌مند مناسب و هیجان‌انگیز خواهد بود.

جیرفت شهری کهن از ایران باستان است که جاذبه‌های گردشگری متعددی در آن قرار دارد و متاسفانه بیان تمامی آن‌ها در یک مقاله امکان‌پذیر نیست. از دیگر مکان‌های گردشگری در این سرزمین می‌توان به آبشار دره ده والی، آبشار دره گلم دخترکش، ییلاقات در بهشت (درهزار)، آبشار سرنکوه، روستای زیبای ساغری، روستای دریاچه، روستای رمون، روستای انجیرسیاه، روستای گروه، روستای سرمشک و روستای گراغان اشاره کرد. تجربیات و نظرهای خود را در خصوص جاذبه‌های گردشگری جیرفت با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.