در سفر به اشکذر، از چه مکان هایی دیدن کنیم؟

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۶/۰۶/۱۴ منتشر شده و در تاریخ ۱۳۹۹/۱۰/۲۲ به‌روزرسانی شده است.}

شهرستان زیبای اشکذر، یکی از شهرهای قدیمی استان یزد است که در فاصله‌ای حدود ۲۰ کیلومتری این استان زیبا و کویری کشور، قرار گرفته است. باستان‌شناسان پیشینه‌ اشکذر را تا سال‌هایی نه چندان دور حدود ۲۰ قرن عنوان کرده بودند. اما پس از کشف آثاری کهن و خشت‌هایی بسیار قدیمی در پیرامون مسجد جامع این شهرستان، کارشناسان اظهارات جدیدی را در مورد قدمت واقعی اشکذر عنوان کرده و معتقدند که این شهرستان دارای پیشینه‌ای بین چهار تا پنج هزار سال است.

در مورد وجه تسمیه این شهر به اشکذر، به نظر می‌رسد که از نام «اشکین زال»، یکی از خان‌ها و اربابان دوران اشکانیان، گرفته شده است. د رواقع در تعدادی از متون تاریخی یزد، چنین ثبت شده است که شهر اشکذر به دست اشک، پسر زال و در دوران ملوک اطوایف پارتی احداث شده است. البته نمی‌توان این مسئله را بی‌ربط به شباهت اسمی این شهرستان به نام فرزند زال دانست. «ذر» نیز مخفف اسم «آذر»، نام همسر اشکین زال بوده است. اما آنچه که مسلم است، دایر بودن این شهر کهن در دوران اسلامی، به‌ویژه در اوایل قرن هشتم هجری قمری است. امروزه این شهرستان هم به‌دلیل حضور آثار باستانی متعددی که در خود جای داده است و هم به‌دلیل نزدیکی قابل توجهی که به یزد دارد، یکی از مقاصد اصلی گردشگری در این استان محسوب می‌شود.

قلعه تاریخی اشکذر

یکی از مشهورترین جاهای دیدنی اشکذر، بنایی است کهن و البته فرسوده که قدمت آن به ۷۰۰ سال می‌رسد. این میراث ایران کهن «قلعه تاریخی اشکذر»، نام گرفته و دارای مساحتی بالغ بر ۴ هزار متر مربع است. در مورد این قلعه‌ قدیمی، روایات و افسانه‌های بسیاری وجود دارد که همگی به امنیت بالا و نقش موثر آن در حفظ مال و جال مردم آن زمان، اشاره دارد.

قدمت قلعه اشکذر برابر با ۷ قرن است که در مساحتی بیش از ۴ هزار متر مربع ساخته شده است

چراکه در زمان شکوه و دایر بودن، هنگامی که شهر دچار حملات دشمنان یا دست‌خوش بلایای طبیعی همچون سیل و طوفان شن می‌شد، مانند پناهگاهی امن مورد استفاده قرار می‌گرفت. سازندگان این دژ مستحکم آن را در دو طبقه و با چهار بارو، حصارهای کنگره‌ای، تزیینات زیبا و چشم‌گیر و بخش‌های دیگری احداث کرده‌اند که متاسفانه امروزه تنها دو برج از این اثر تاریخی باقی‌مانده است که آن هم در حال فروریختن است.

آسیاب اشکذر

از دیگر جاذبه‌های دیدنی شهرستان اشکذر، آسیابی است کهن که قدمت آن متعلق به دوران ایلخانیان و زمان حکومت «علینقی خان» از فرزندان «محمد تقی خان» است. این بنای کهن که لقب قدیمی‌ترین آسیاب آبی استان یزد را به خود اختصاص داده است، در واقع از بزرگ‌‌ترین آسیاب‌های کشور نیز محسوب شده و در سده‌ ۱۲ هجری قمری ساخته شده است. گفته می‌شود که سنگ آن با کمک آب قنات «همت‌آباد»، حرکت می‌کرد و تنها آسیابی بوده که در مناطقی از میبد تا اشکذر، قرار داشته است. از نکات قابل‌توجه در ساخت این اثر تاریخی، معماری و تزیینات آن است که آسیاب را زیبا و به‌گونه‌ای، یکی از ابتکارات معماری ایرانی جلوه می‌دهد. آجرکاری، تقسیم‌بندی و کاربندی‌های آجری در کنار سقف گنبدی شکل صحن آن از ویژگی‌های چشم‌گیر این اثر ایران کهن است.

مسجد جامع اشکذر

مسجد جامع اشکذر، از دیگر مکان‌های دیدنی در این شهرستان است که قدمت آن به قرن نهم هجری قمری بازمی‌گردد. هرچند اطلاعات کافی در مورد معماری این سازه‌ تاریخی، در دسترس نیست؛ اما هنگام ورود به این مسجد قدیمی و با حضور در شبستان آن، محرابی از جنس سنگ مشاهده می‌شود که ازاره‌ پیرامون آن با کاشی‌های شش ضلعی و در حاشیه‌ای از کاشی‌هایی به دو رنگ سیاه و سفید معرق، مستور شده است. قدمت تزیینات کاشی‌کاری شده‌ محراب به قرن نهم هجری قمری باز می‌گردد. این محراب سنگی در کناره‌ای از کاشی‌ معرق قرار گرفته و می‌توان روی آن کلماتی از قرآن مجید، تصاویری از گیاهان و نقوش قندیل آویزانی را که در وسط نقر شده است، مشاهده کرد. متاسفانه محراب مذکور در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی، شکسته شده است.

مجموعه حجت ‌آباد اشکذر

مجموعه‌ تاریخی و ارزشمند «حجت‌آباد» در فاصله‌ کمی از شهرستان اشکذر، در روستایی به همین نام، قرار دارد و متشکل از بخش‌هایی همچون باغ، ساختمان‌های متعدد، حمام، آب‌انبار، ساباط و کاروان‌سرا است. این مجموعه‌ عظیم به دستور و نیابت «میرزا محمد مستوفی» از حاکمان وقت یزد احداث شده است. اثری برجای مانده از دوران حکومت قاجاریان و اواخر پادشاهی ناصرالدین شاه که در مسیر «قنات قدیمی حجت آباد»، قرار دارد. ساختمان باغ این مجموعه دارای مساحتی ۱۴۰۰ متر مربع و در سه طبقه احداث شده که از قسمت‌هایی همچون سرسرا، هشتی، چندین اتاق، راهروهایی چهارگانه، ایوان و گنبد، تشکیل شده است. از ویژگی‌های جالب آن، تزیینات این باغ به‌وسیله‌ آجر است که بسیار زیبا و هنرمندانه صورت گرفته و به‌عنوان میراث ملی کشور، به ثبت رسیده است.

قلعه ابراهیم آباد رستاق

در فاصله‌ ۲۰ کیلومتری از شهرستان اشکذر، در روستای ابراهیم‌آباد و در دهستان رستاق، یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی استان یزد قرار دارد که با تلاش مسئولین میراث فرهنگی این استان، می‌تواند به یکی از مقاصد اصلی گردشگری یزد تبدیل شود. این اثر تاریخی دژی است کهن به نام «قلعه‌ ابراهیم‌آباد» که قدمت ساخت آن به سده‌های هفت و هشت هجری قمری بازمی‌گردد. معماری قلعه نیز مانند بسیاری از قلعه‌های قدیمی ایرانی است و از بخش‌های متعددی همچون مسجد، کوچه‌های سرپوشیده، برج، بارو، حصار، آب‌انبار، خانه و قسمت‌های دیگری تشکیل شده است. این مجموعه‌ ساخته شده از خشت و گل دارای سردر و رواقی آجری است و در زمان اوج و شکوفایی، به‌عنوان محل سکونت روستاییان محسوب می‌شد. در این قلعه تزئیناتی مانند کاربندی آجری در بخش‌های مختلفی مشاهده می‌شود که در نوع خود زیبا و دیدنی است.

بقعه سلطان محمود شاه

«بقعه سلطان محمود شاه»، یکی دیگر از جاهای دیدنی استان یزد است که در روستای «بندرآباد» و در ۱۰ کیلومتری از شهر اشکذر قرار دارد. قدمت ساخت این بنای کهن به قرن هفتم هجری قمری بازمی‌گردد که در گذشته به‌عنوان خانقاه «شیخ تقی‌الدین دادامحمد»، معروف به «شیخداد»، شناخته می‌شد. از خصوصیات این بقعه، می‌توان به شباهت طرح عمارت و بنای آن به مساجد اشاره کرد که گنبدی مزین به کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ شش ضلعی، زیبایی خاصی به آن بخشیده است.

معماری بقعه سلطان محمود شاه، کاملا مشابه مساجد طراحی و ساخته شده است که کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای از زیباترین تزیینات انجام شده در آن محسوب می‌شود

در بخش جنوبی صحن بقعه، صخره‌ای مشاهده می‌شود که گنبد در قسمت جنوبی آن ساخته شده است. همچنین محراب بقعه به‌گونه‌ای ساخته شده که در دو طرف آن دو اتاق کوچک و برخوردار از تزیینات چشم‌گیر کاشی‌ به رنگ فیروزه‌ای، احداث شده است. برخی از بزرگان و شیوخ سلسله‌ دارائی در این مکان دفن شده‌اند که بر اهمیت آن افزوده است.

مسجد حاجی رجبعلی اشکذر

از جاذبه‌های مذهبی در اشکذر، می‌توان به مسجدی زیبا، باشکوه و برخوردار از معماری قابل‌توجه به نام «مسجد حاجی رجبعلی» اشاره کرد. این مکان مذهبی در اوایل قرن ۱۳ هجری قمری و در سال ۱۲۱۵ هجری قمری به همت بانی آن، «حاج ملا رجبعلی»، از پسران «میرزا عبدالله فراهانی» ساخته شده است. مسجد در دو بخش سردخانه و گرم‌خانه و در زمان حکومت قاجاریان بنا شده است. مسجد دارای صحن تابستانی، محراب، سنگ مرمر داخل محراب، زیلوهای وقف شده و وقف‌نامه‌هایی به سال ۱۲۲۷ هجری قمری است. همچنین زمین‌های کشاورزی، چندین باغ و اراضی دیگری نیز در وقف مسجد قرار دارد.

روستای بندرآباد اشکذر

یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی در شهرستان اشکذر، روستایی است کهن که در فاصله‌ ۱۰ کیلومتری از شمال غرب این شهر قرار دارد. «روستای بندرآباد»، نام این منطقه از اشکذر است که در ناحیه‌ای بیابانی و در ارتفاعی حدود هزار متری از سطح دریا، واقع شده است. از نکات قابل‌توجه در مورد روستا، قدمت ۱۵۰۰ ساله‌ آن است که توسط باستان‌شناسان و مورخان، عنوان شده است. گفته می‌شود که «بندر»، یکی از پیروان دین زرتشت، این روستای قدیمی را بنیان نهاده است. در این منطقه از اشکذر، می‌توان آثار تاریخی متعددی از جمله زورخانه‌ای با قدمت ۷۰۰ سال و مجموعه‌ باستانی سلطان محمود شاه که متشکل از خانقاه، حوزه‌ علمیه، مسجد جامع و مکتب‌خانه است، اشاره کرد. همچنین وجود بارگاه «امام‌زاده سید میرحسین (ع)» در این روستا، بر اهمیت مذهبی و گردشگری آن افزوده است. اما جالب است بدانید که وجود خانقاه، بقعه و مسجدی قدیمی که به همت «شیح نقی‌الدین دادا»، از عارفان قرن هفتم هجری قمری ساخته شده است، از مهم‌ترین دلایل ارزش تاریخی این روستای قدیمی است.

موزه مردم شناسی اشکذر

در یکی از محله‌های اشکذر به نام «محله باغستان»، یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری این شهرستان واقع شده است که از آن به «موزه‌ مردم‌شناسی اشکذر»، یاد می‌شود. این موزه که بیانگر دوران زندگی مردم در زمان حکومت قاجاریان است، یکی از موزه‌های جالب و تحسین‌برانگیز استان یزد است؛ چراکه بیشتر آثار نگهداری شده در آن، به همت مردم اشکذر جمع‌آوری شده است. مکان موزه در حمامی است قدیمی با مساحت تقریبی ۴۵۰ متر مربع که دارای سقف‌های گنبدی شکل است. این حمام کهن، دارای دو حمام کوچک و بزرگ است که معماری آن همانند بسیاری از حمام‌های قدیمی کشور، به‌شکل حمام زیرزمینی، طراحی و اجرا شده است. وسایل کشاورزی، گیوه چینی، نخ‌ ریسی، حلاجی، خورجین‌ بافی، حجامت، دلاکی و چرخ‌ ریسی از جمله آثاری است که در این موزه به نمایش گذاشته شده است.

شهر اشکذر، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای استان یزد است که آثار تاریخی ارزشمند بسیاری را در خود جای داده است. از دیگر مکان‌های دیدنی و تاریخی اشکدز می‌توان به مسجد ریگ مجومرد (رضوانشهر)، سلطان بندرآباد، حسینیه سفید، آب‌انبار هفت بادگیری، شهر تاریخی اسفنجریه، قلعه و خندق روستای عزآباد، امام‌زاده سید حسین (ع)، گنبد تاج، حمام توده و خانه ندافزاده اشاره کرد.  تجربیات و نظرهای خود را در خصوص جاذبه‌های گردشگری اشکذر با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.