«درایوین سینما»؛ تاریخچه و چالش‌های آن در ایران

روزنامه شهروند – پولاد امین: درحالی‌که سینمای دنیا با بسته‌شدن سالن‌ها و تعطیلی تولید بحرانی‌ترین دوره تاریخش را سپری می‌کند؛ کارشناسان و نظریه‌سازان سینما تمرکزشان را گذاشته‌اند روی یافتن راه‌حل‌هایی برای عبور از این بحران- که حتی در قیاس با بحران‌هایی، چون جنگ دوم جهانی هم شدیدتر و احتمالا دیرپاتر به نظر می‌رسد. هالیوود ریپورتر در مورد بزرگ‌ترین بحران تاریخ سینما نوشته است که «در بحران‌های قبلی سینما همواره جامعه را در عبور از بحران کمک می‌کرد؛ این‌بار، اما خودش درگیر بحران شده است و کسی هم نیست به فریادش برسد.» یکی از پیشنهاد‌ها و راه‌های جایگزین برای استمرار روند حرکت اقتصادی سینما‌ها در هفته‌های اخیر طرح احیای درایوین سینما‌ها بود. موضوعی که رسانه‌های جهان غرب در هفته‌های اخیر به شدت روی آن مانور داده‌اند و حالا با انتشار اخباری مختلف در این مورد به نظر می‌رسد این موضوع کم‌کم دارد به نتیجه می‌رسد.

روز گذشته سایت اینترنتی کانال تلویزیونی معروف هشت در آمریکا، گزارشی منتشر کرد با این عنوان که «آیا در طول پاندمی کرونا شاهد بازگشت درایوین سینما‌ها خواهیم بود؟» در این گزارش آمده است: «در شرایطی که در ایالت‌های گوناگون آمریکا و دیگر کشورها، بازگشایی گام‌به‌گام مشاغل ازجمله رستوران‌ها مورد بحث قرار گرفته است و روزبه‌روز به این اتفاق نزدیک‌تر می‌شویم، اما سالن‌های سینما حداقل تاکنون جزو این مشاغل نبوده‌اند و این باعث تحرکاتی در صنعت سینما شده است.»

این گزارش با نقل بخشی از گزارش سی‌ان‌ان درباره «تمایل بیش از ٣٠٠ درایوین سینما در سراسر آمریکا برای بازگشایی همراه با دیگر مشاغل»، از زبان جان وینسنت، رئیس اتحادیه مالکان سینما‌های درایوین می‌نویسد که «سینما‌های درایوین ذاتا با معیار‌های حفظ فاصله اجتماعی بنا شده‌اند، بنابراین بازگشایی آن‌ها در شرایط حاضر نه‌تن‌ها شدنی است، بلکه به شدت منطقی و معقول هم به نظر می‌رسد.»

رئیس اتحادیه مالکان سینما‌های درایوین در این گزارش گفته است که «این سینما‌ها در روز‌هایی که بازگشایی اقتصاد در دستور کار قرار گرفته است، نه‌تنها تحرکی در سینما ایجاد می‌کند که مفری برای آرامش افراد آسیب‌دیده و خسته از کرونا هم ایجاد می‌کند. امنیت و فاصله اجتماعی را کجا می‌توان یافت؟ معلوم است: در درایوین سینما. جایی که شما در کنار افراد مشخصی در داخل ماشین نشسته‌اید و قرار هم نیست از آن بیرون بیایید و سوار ماشین آن دیگری شوید!» جان وینسنت در ادامه از فرماندار نیویورک یاد کرده که این روز‌ها به شدت به دنبال صدور اجازه بازگشایی سینما‌های درایوین بوده است.

انتشار این گزارش همزمان با آغاز طرح درایوین سینما در ایران نشانگر یکی از معدود مواردی است که سینمای ایران همگام با سینمای دنیا ابزاری واحد را برای عبور از بحران به کار می‌گیرد. جالب این است که برخلاف موارد قبلی، این‌بار حمایت گروه‌های مختلف سیاسی- رسانه‌ای نیز از این طرح وجود دارد و این شانس موفقیت آن را بیشتر هم کرده است. برای همین هم هست که در روز‌های اخیر اغلب رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها نمایش فیلم خروج ابراهیم حاتمی‌کیا را در پارکینگ برج میلاد، مورد تجلیل و تقدیر قرار داده و از موفقیت حتمی آن گفته‌اند. اما با این حال، در این بین نظرات متفاوت و مخالفی نیز وجود دارد که بر این واقعیت دلالت دارد که این طرح برای موفقیت راه دراز و دشواری را در پیش‌رو دارد…

سازندگان فیلم خروج در تبلیغاتی که در مورد نمایش فیلم‌شان در پارکینگ برج میلاد منتشر کرده‌اند، این طرح را تحت عنوان «سینما ماشین» به‌عنوان ایده‌ای نو، در جهت نجات سینمای ایران از رکود و تعطیلی مطرح کرده‌اند. ادعا‌هایی که باعث شکاف در حمایت همه‌جانبه از این طرح شده و موجب شده انتقاداتی علیه این طرح کلید بخورد!

در حالی که برخلاف ایده نمایش آنلاین فیلم‌ها که سینماگران را به حمایتی همه‌جانبه واداشته است، دست‌اندرکاران سینمای ایران در صحبت درباره درایوین سینما احتیاط می‌کنند، اما آغاز این مسیر توسط فیلم «خروج» به تهیه‌کنندگی سازمان اوج انتقاداتی را موجب شده است که البته بیش از اصل ماجرا حواشی را مدنظر دارد. درواقع از فردای انتشار آگهی‌های نمایش فیلم خروج، در کانال‌ها و گروه‌های سینماگران بحث‌هایی شکل گرفته است در این مورد که آیا این ایده ادامه‌دار خواهد بود یا اینکه تنها و تنها در مورد فیلم خروج اعمال خواهد شد و بعد از آن گرفت‌وگیر‌های طبیعی چنین طرحی دوباره مثل تمام سال‌های گذشته جلوی ادامه فعالیت آن را خواهد گرفت؟

رضا اورنگ، منتقد سینما نمایش فیلم خروج را در طرح «سینما ماشین» توسط موسسه اوج «تلاشی برای نجات این فیلم از ورشکستگی کامل» می‌داند: «پس از نمایش خروج در جشنواره فیلم فجر اوجی‌ها به دنبال راه چاره از کرونا استفاده کردند، با راه انداختن جاروجنجال رسانه‌ای اکران اینترنتی، حالا هم طرح سینما ماشین را پیش کشیده‌اند تا شکست فیلم خروج لابه‌لای خبر‌ها گم شود. من نه پیشگو هستم و نه هیچ‌وقت پیشگویی کرده‌ام، اما از همین الان سرنوشت این طرح معلوم است!»

بدبینی اغلب سینماگران به این طرح ریشه در ذات و مفهوم درایوین سینما دارد. از نظر این عده، درایوین سینما بیش از اینکه جایی برای فیلم دیدن باشد، جایی برای پیک‌نیک خانوادگی است و با توجه به مسائلی که این نوع سینما رفتن از نظر اجتماعی خواهد داشت، بی‌تردید آینده چندان خوبی بر آن متصور نیست، به‌خصوص با در نظر گرفتن تعابیر مختلفی که در این سال‌ها از حریم خصوصی شاهد بوده‌ایم، اجرای طرح سینما ماشین می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در این زمینه شود و درنهایت هم طرح را به تعطیلی بکشاند. این گروه با توجه به تجربه قبل از انقلاب عقیده دارند که این طرح در ایران جا نخواهد افتاد. مهدی سجاده‌چی، فیلمنامه‌نویس با اشاره به اینکه «این طرح در ادامه راه قطعا با مشکلاتی مواجه خواهد شد»، می‌گوید که ریشه تمام این مشکلات برمی‌گردد به تعابیر مختلفی که از حریم خصوصی در مجریان قانون وجود دارد: «قطعا در اجرای درایوین سینما مشکلاتی پیش خواهد آمد و جلوگیری از این مشکلات بستگی دارد به اینکه یک‌بار برای همیشه و از نظر قانونی معلوم شود که درون خودرو حریم خصوصی افراد هست یا خیر.».

اما محمدرضا لطفی، کارگردان سینما به این طرح خوشبین است. او می‌گوید که «برای موفقیت این طرح باید نگاه‌ها درباره درایوین سینما اصلاح شود، چون دلایلی که باعث تعطیلی درایوین سینما در ایران شد، می‌تواند سینما ماشین را هم به تعطیلی بکشاند. در حقیقت این نگاه وجود داشت که این نوع سینما نشانه بی‌بندوباری و طاغوت و غرب‌گرایی بود، مثل بیلیارد که تا ٣٠‌سال به همین دلایل ممنوع بود و با تغییر نگاه‌ها مجوز گرفت و الان هم مشکلی ندارد» …

عده‌ای ازجمله فرزاد موتمن در یادداشتی مفصل به این مسأله اشاره کرده‌اند که درایوین سینما جای خوبی برای فیلم دیدن نیست: «تجربه تاریخى نشان می‌دهد که درایوین‌ها راه صحیح فیلم دیدن نبودند و از دهه ١٩٨٠ به بعد عملا تعطیل شدند و زمین‌هایشان براى ساخت مجتمع‎‌هاى تجارى استفاده شد.» عدم تناسب فیلم خروج با جنس فیلم‌های درایوین سینما‌ها دلیل دیگری برای بدبینی نسبت به آتیه چنین طرحی است. یکی از سینماگران در توییتی نوشته است که «مشکل اکران خروج در درایوین سینما این است که مشتریان درایوین سینما مخاطب خروج نیستند.» البته عده‌ای نیز بر این باورند که همین موضوع شاید بتواند امنیت و آینده این طرح را تأمین کند. طرحی که اگر به نتیجه برسد، راه تازه‌ای برای بازگشت سرمایه حداقل در کوتاه‌مدت در اختیار سینمای ایران قرار خواهد داد، اما اگر به‌ناگاه بعد از خروج قطع شود و نوبت به فیلم‌های دیگری نرسد، بی‌تردید آتش انتقادات علیه موسسه سازنده این فیلم را تندتر خواهد کرد!

درایوین سینما در نگاهی تاریخی

درایوین سینما‌ها تقریبا عمری به درازای خود سینما دارند، یعنی درحالی‌که آغازین سال‌های قرن بیستم را سال‌های آغازین سینما محسوب می‌کنند، عمر درایوین سینما‌ها نیز تقریبا به همان سال‌ها برمی‌گردد. گفته می‌شود که تأسیس نخستین درایوین سینما به قبل از جنگ جهانی اول برمی‌گردد. سینمایی به نام «دولوکس» که در آمریکا در سال ۱۹۱۵ تأسیس شد، اما فعالیتش زیاد ادامه نیافت و خیلی زود تعطیل شد. اما این آغاز راهی بود که تا سال ١٩۴٠ به فعالیت بیش از ١۵ درایوین سینما در آمریکا انجامید.

درایوین سینما، اما در دهه‌های ۵٠ و ۶٠ میلادی به اوج فعالیتش رسید، تا جایی‌که گفته می‌شود در آن دهه بیش از ۴هزار سینمای درایو در آمریکا فعالیت داشتند. در همان سال‌ها هم بود که درایوین سینما به ایران نیز راه یافت و ابتدا در تهران‌پارس و سپس در ونک دو سینما از این نوع تأسیس شد. شهر‌های دیگری که در آن سال‌ها درایوین سینما داشتند، آبادان و رامسر بودند که اتفاقا استقبال خوبی را هم شاهد بودند. پایان کار درایوین سینما در ایران نیز در روز‌های انقلاب بود. منابع تاریخی سینما آخرین نفس درایوین سینما در ایران را آتش گرفتن یا آتش‌زدن درایوین سینمای ونک یکسال قبل از انقلاب می‌دانند، وقتی که فیلم آخرین تانگو در پاریس را نمایش می‌داد… بعد از آن مسائلی باعث شد درایوین سینما دیگر در دستور کار قرار نگیرد، تا روز‌های کرونایی اخیر که سازمان اوج دوباره این ایده را پیش کشید و نمایش فیلم خروج را برای نخستین بار در ایران معرفی کرد.