داریوش مهرجویی؛ زندگی‌نامه و آثار این شخصیت ماندگار سینمای ایران

امکان ندارد عاشق سینما، ادبیات داستانی ایران و فیلم‌های اقتباسی باشید و تاکنون نام داریوش مهرجویی را نشنیده باشید. همه ما ایرانی‌ها اگر تمام آثار سینمایی مهرجویی را ندیده باشیم، حداقل یک فیلم از او مثل «هامون»، «لیلا»، «سنتوری» یا «مهمان مامان» را حتما دیده‌ایم. در این مقاله، درباره زندگی و فیلم داریوش مهرجویی توضیح می‌دهیم. درنهایت نیز محبوب‌ترین کتاب‌های او را معرفی می‌کنیم.

زندگی‌نامه

۱. تولد و دوران کودکی

داریوش مهرجویی، کارگردان و نویسنده و مترجم برجسته ایرانی، ۱۷ آذر سال ۱۳۱۸ در تهران به دنیا آمد. او از همان کودکی به نقاشی، موسیقی، نواختن پیانو و سنتور و البته سینما علاقه‌مند بود. داریوش جوان زمان زیادی را صرف رفتن به سینما و تماشای فیلم‌های آمریکایی آن زمان می‌کرد که معمولا دوبله نشده بودند. همین برای او انگیزه‌ای شد که زبان انگلیسی یاد بگیرد تا از تماشای فیلم‌ها بیشتر لذت ببرد. فیلمی که بیشترین تأثیر را بر کودکی او گذاشت، «دزد دوچرخه» ساخته ویتوریو دسیکا بود. او آن‌قدر به سینما علاقه داشت که در ۱۲سالگی با یک پروژکتور ۳۵میلی‌متری و فیلم‌های کرایه‌ای برای دوستان و هم‌محله‌ای‌ها یک سینمای کوچک خانگی درست کرده بود و به آنها بلیت می‌فروخت.

۲. تحصیلات

داریوش مهرجویی سال ۱۳۳۷ راهی آمریکا شد تا در رشته سینمای دانشگاه کالیفرنیا تحصیل کند. همان‌جا بود که با ژان رنوار، کارگردان مشهور فرانسوی، آشنا شد تا به‌گفته خودش از او روش درست کارکردن با بازیگران را یاد بگیرد. با وجود این، رشته سینمای این دانشگاه و روش تدریس برخی از استادانش به‌نظر مهرجویی راضی‌کننده نبود. بنابراین رشته خود را به فلسفه تغییر داد و سال ۱۳۴۲ از رشته فلسفه این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد.

۳. فعالیت حرفه‌ای

سال ۱۳۴۲، مهرجویی سردبیر نشریه ادبی «پارس ریویو» در لس‌آنجلس شد. هدف از تأسیس این مجله آشناشدن خوانندگان غربی با ادبیات معاصر فارسی بود. در طول مدت سردبیری در این نشریه، مهرجویی اولین فیلم‌نامه خود را با موضوعی عاشقانه نوشت تا آن را در ایران فیلم‌برداری کند، اما این پروژه سینمایی او موفقیتی در پی نداشت.

۱ سال بعد، او به ایران بازگشت تا در تهران به‌عنوان روزنامه‌نگار و فیلم‌نامه‌نویس مشغول به کار شود. داریوش مهرجویی از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۶ در مرکز مطالعات زبان‌های خارجی تهران به تدریس زبان و ادبیات انگلیسی مشغول بود و در مرکز مطالعات سمعی و بصری دانشگاه تهران نیز درباره فیلم و ادبیات برای علاقه‌مندان سخنرانی می‌کرد.

اولین فیلم داریوش مهرجویی «الماس ۳۳» نام داشت که تقلیدی از فیلم‌های جیمز باند بود و در گیشه موفقیت چندانی نداشت. در عوض، دومین فیلم مهرجویی با عنوان «گاو» علاقه‌مندان به سینما را متوجه ظهور کارگردان بااستعدادی کرد که موج نوی سینمای ایران را ایجاد کرد. گاو داریوش مهرجویی سرآغازی شد برای کارگردانی که آثار سینمایی اقتباسی و داستانی او به‌مدت چند دهه مخاطبان سینمای ایران را شگفت‌زده کردند.

مهرجویی در دوران فعالیت خود، ۱۶ مرتبه در جشنواره‌های مختلف سینمایی نامزد دریافت جایزه شد و ۱۸ مرتبه در این جشنواره‌ها جایزه دریافت کرد. برخی از جوایز مهم سینمایی این کارگردان سرشناس ایرانی عبارت‌اند از جوایز جشنواره‌های:

• برلین؛
• کن؛
• شیکاگو؛
• مسکو؛
• توکیو؛
• ونیز.

۷ فیلم داریوش مهرجویی نیز برنده جوایزی در بخش‌های مختلف جشنواره فیلم فجر شدند.

۴. ازدواج

داریوش مهرجویی ۲ مرتبه ازدواج کرد. بار اول با یکی از معماران معروف ایرانی به‌نام فریار جواهریان ازدواج کرد، اما این ازدواج درنهایت به جدایی ختم شد. بار دوم مهرجویی با وحیده محمدی ‌فر که فیلم‌نامه‌نویس، دستیار کارگردان و طراح لباس بود ازدواج کرد. فرزندان داریوش مهرجویی از ازدواج اول مریم و صفا هستند و ثمره ازدواج دوم او نیز مونا مهرجویی است.

۵. به قتل رسیدن کارگردان

شامگاه ۲۲ مهرماه سال ۱۴۰۲، خبری هولناک منتشر شد که عاشقان سینما را در بهت و اندوه فرو برد. داریوش مهرجویی، یکی از ستون‌های اصلی سینمای ایران، به همراه همسرش وحیده محمدی فر در ویلای شخصی‌شان در کرج به قتل رسیدند. تا زمان نگارش این مقاله هنوز درباره دلیل قتل این کارگردان مطرح ایرانی و همسرش یا انگیزه قاتل یا قاتلان او اطلاعات دقیقی منتشر نشده است.

فیلم‌های داریوش مهرجویی

۲۰. اشباح

«اشباح» درباره تیمسار مست و بددهانی است که همسر و خدمتکارش را آزار می‌دهد. او به خدمتکار خانه تجاوز می‌کند و زمانی که همسرش متوجه این موضوع می‌شود خدمتکار را از خانه بیرون می‌اندازد. سال‌ها بعد، پس از مرگ تیمسار، نسلی جوان با نگرش جدیدی به زندگی و مشکلات جدیدی که باید با آنها روبه‌رو شود، وارد داستان می‌شود. مهرجویی این فیلم را با اقتباس از آثار هنریک ایبسن نروژی ساخت، اما در گیشه چندان موفق نبود.

۱۹. چه خوبه که برگشتی

سال تولید: ۱۳۹۲
ژانر: کمدی
بازیگران اصلی: حامد بهداد، رضا عطاران، مهناز افشار
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۳۶ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۳

این فیلم نیز اقتباسی دیگر از ادبیات داستانی جهان بود. داریوش مهرجویی و وحیده محمدی فر برای نگارش فیلم‌نامه این فیلم کمدی از داستان «ماجرای نزاع ایوان ایوانویچ و ایوان نیکیفورویچ» نوشته نیکلای گوگول الهام گرفتند. طرح اولیه داستان این فیلم را هم گلی ترقی نوشته بود.

۱۸. لامینور

سال تولید: ۱۳۹۸
ژانر: درام، موسیقی
بازیگران اصلی: علی نصیریان، پردیس احمدیه، سیامک انصاری
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۴۰ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۳٫۲

داریوش مهرجویی لامینور را با همکاری وحیده محمدی فر نوشت و بعد کارگردانی کرد. «لامینور» ماجرای دختر جوانی به‌نام نادی است که به نوازندگی علاقه دارد. با وجود این، پدر نادی به‌شدت با موسیقی مخالف است و مشکلات او از همین‌جا شروع می‌شوند.

۱۷. نارنجی‌پوش

سال تولید: ۱۳۹۰
ژانر: کمدی، درام
بازیگران اصلی: حامد بهداد، لیلا حاتمی، میترا حجار
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۴۷ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۴٫۷

شخصیت اصلی «نارنجی‌پوش» حامد آبان عکاسی حرفه‌ای است. روزی معلم پسر حامد به او کتابی درباره طبیعت و پاکیزگی آن می‌دهد. خواندن این کتاب زندگی حامد را دستخوش تغییرات بزرگی می‌کند که تغییر شغل به رفتگری تنها یکی از آنهاست.

۱۶. میکس

سال تولید: ۱۳۷۸
ژانر: درام، کمدی
بازیگران اصلی: لیلا حاتمی، خسرو شکیبایی، عزت‌الله انتظامی
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۲۶ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۵٫۶

«میکس» داستان کارگردانی ایرانی با بازی خسرو شکیبایی و گروه اوست که در تلاش‌اند تا آخرین فیلم خود را به‌موقع به جشنواره فیلم فجر برسانند. در این میان نیز با دردسرهای مختلفی مواجه می‌شوند.

۱۵. شیرک

سال تولید: ۱۳۶۶
ژانر: درام، خانوادگی
بازیگران اصلی: عزت‌الله انتظامی، حمید جبلی، فرزانه کابلی
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۵۰ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۶

«شیرک» داستان پسر نوجوانی است که گرازها مدام به روستای محل زندگی‌اش حمله می‌کنند. پدر او نیز به دست گرازها کشته شده است. شیرک با کمک سگی شکاری که خودش تربیتش کرده به جنگ گرازها می‌رود تا اهالی روستا را برای همیشه از شر گرازها خلاص کند.

۱۴. بمانی

سال تولید: ۱۳۸۰
ژانر: درام
بازیگران اصلی: حبیب رضایی، بیوک میرزایی، معصومه بخشی
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۳۵ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۶٫۳

«بمانی» ماجرای زندگی ۳ دختر ساکن ایلام با نام‌های مدینه، نسیم و بمانی را روایت می‌کند. هریک از این دختران جوان مجبورند که با شرایط اجتماعی و فرهنگی نابسامان روزگار خود بجنگند.

۱۳. سارا

سال تولید: ۱۳۷۱
ژانر: درام
بازیگران اصلی: نیکی کریمی، امین تارخ، خسرو شکیبایی
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۴۲ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۶٫۶

«سارا» داستان زندگی یک زن جوان خانه‌دار است که هنگام بیماری شوهرش مخارج درمان او در خارج از کشور را تأمین می‌کند. او ۳ سال مخفیانه کار می‌کند تا بدهی‌های مربوط به این درمان را بپردازد و در این راه با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود. مهرجویی برای نوشتن فیلم‌نامه این اثر از داستان «خانه عروسک» هنریک ایبسن الهام گرفت.

۱۲. پری

سال تولید: ۱۳۷۳
ژانر: درام، عاشقانه
بازیگران اصلی: نیکی کریمی، خسرو شکیبایی، علی مصفا
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۵۵ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۶٫۶

فیلم پری داریوش مهرجویی یکی از آثار ماندگار او در سینمای ایران محسوب می‌شود. این اثر که فیلم‌نامه آن از داستان‌های «فرنی و زویی» و «یک روز خوش برای موزماهی» نوشته جی دی سلینجر اقتباس شده است، مضمونی فلسفی و عرفانی دارد. سکانس گریه خسرو شکیبایی (در نقش صفا) در تاکسی یکی از تأثیرگذارترین سکانس‌های این فیلم است و ناخودآگاه شما را هم مثل مسافران همان تاکسی با خود همراه می‌کند.

۱۱. بانو

سال تولید: ۱۳۷۰
ژانر: درام
بازیگران اصلی: بیتا فرهی، خسرو شکیبایی، عزت‌الله انتظامی
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۵۵ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۶٫۸

فیلم بانو داریوش مهرجویی ماجرای زنی ثروتمند و افسرده به‌نام مریم‌بانوست که متوجه خیانت شوهرش می‌شود. آشکارشدن حقیقت برای او زندگی‌اش را تغییر می‌دهد. این فیلم که به‌مدت ۷ سال اجازه اکران نداشت، با این شعر از شاملو به پایان می‌رسد:

گر بدین سان زیست باید پاک
من چه ناپاک‌ام اگر ننشانم از ایمان خود، چون کوه
یادگاری جاودانه، بر تراز بی بقای خاک.

۱۰. پستچی

سال تولید: ۱۳۵۱
ژانر: درام
بازیگران اصلی: علی نصیریان، عزت‌الله انتظامی، ژاله سام
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۴۷ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۷

مهرجویی این فیلم را بر اساس داستان «ویتسک» اثر گئورگ بوشنر ساخت. این فیلم داستان تقی پستچی را روایت می‌کند که فردی عصبی و ناآرام است. او همراه همسر زیبایش در خانه ارباب زندگی می‌کند تا اینکه برادرزاده ارباب از فرنگ بازمی‌گردد. بازگشت او زندگی تقی را تغییر می‌دهد. جالب است که در این فیلم، احمدرضا احمدی هم مقابل دوربین مهرجویی رفته است.

۹. مهمان مامان

سال تولید: ۱۳۸۲
ژانر: کمدی، درام
بازیگران اصلی: گلاب آدینه، پارسا پیروزفر، امین حیایی
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۴۳ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۷٫۱

«مهمان مامان» داستانی شیرین دارد و اگر هزار مرتبه هم آن را ببینید، از تماشایش خسته نمی‌شوید. در این فیلم، ماجرای زنی را دنبال می‌کنیم که همراه همسر و فرزندانش در خانه‌ای اجاره‌ای زندگی می‌کنند. آنها شرایط مالی خوبی ندارند، اما با ورود مهمانی سرزده مجبور می‌شوند با کمک همسایه‌ها سفره‌ شامی رنگین بچینند.

۸. آقای هالو

سال تولید: ۱۳۴۹
ژانر: کمدی، درام
بازیگران اصلی: علی نصیریان، عزت‌الله انتظامی، فخری خوروش
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۴۶ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۷٫۱

«آقای هالو» ماجرای مردی با بازی علی نصیریان است که از روستا به شهر می‌رود. قصد او از این مهاجرت یافتن شغل و ازدواج‌کردن است، اما در این راه با مشکلات بسیاری مواجه می‌شود.

۷. دایره مینا

سال تولید: ۱۳۴۹
ژانر: درام
بازیگران اصلی: سعید کنگرانی، عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۴۱ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۷٫۴

مهرجویی در دوران فعالیت حرفه‌ای خود با غلامحسین ساعدی، نویسنده بزرگ و صاحب‌سبک ایرانی، همکاری‌های فراوانی داشته است از جمله ساخت «دایره مینا». این فیلم که اولین فیلم رنگی مهرجویی هم محسوب می‌شد، در زمان اکران با استقبال مخاطبان روبه‌رو شد.

۶. لیلا

سال تولید: ۱۳۷۶
ژانر: درام، خانوادگی، عاشقانه
بازیگران اصلی: لیلا حاتمی، علی مصفا، جمیله شیخی
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۴۲ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۷٫۵

فیلم لیلا داریوش مهرجویی یکی از زنانه‌ترین آثار سینمای ایران است. این فیلم که از رمان مهناز انصاریان اقتباس شده، ماجرای زنی به‌نام لیلا را روایت می‌کند که برای بچه‌دارشدن همسرش راضی می‌شود که او دوباره ازدواج کند.

۵. سنتوری

سال تولید: ۱۳۸۹
ژانر: درام، موسیقی، عاشقانه
بازیگران اصلی: بهرام رادان، گلشیفته فراهانی، مسعود رایگان
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۴۷ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۷٫۵

این فیلم داستان زندگی علی سنتوری است. او در نوازندگی موفق می‌شود و به شهرت می‌رسد. بااین‌حال، در اوج شهرت رو به تباهی می‌رود و زندگی‌اش تا مرز نابودی پیش می‌رود.

۴. درخت گلابی

سال تولید: ۱۳۷۶
ژانر: درام، عاشقانه
بازیگران اصلی: همایون ارشادی، گلشیفته فراهانی، نعمت‌الله گرجی
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۳۵ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۷٫۵

امکان ندارد که فیلم «درخت گلابی» مهرجویی را ببینید و عاشق آن نشوید. این فیلم داستان مردی را روایت می‌کند که در ۶۰سالگی به باغ پدری بازمی‌گردد. بازگشت او با مرور خاطرات عاشقانه کودکی و نوجوانی همراه می‌شود.

۳. اجاره‌نشین‌ها

سال تولید: ۱۳۶۵
ژانر: کمدی، درام
بازیگران اصلی: عزت‌الله انتظامی، اکبر عبدی، حمیده خیرآبادی
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۴۹ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۷٫۷

«اجاره‌نشین‌ها» فیلمی از داریوش مهرجویی است که ماجرای مستأجران خانه‌ای رو به ویرانی را روایت می‌کند. این فیلم کمدی چنان جذاب و دیدنی است که امکان ندارد صحنه‌ای از آن را ببینید و لبخند بر لبانتان ننشیند و به فکر فرو نروید.

۲. هامون

سال تولید: ۱۳۶۸
ژانر: درام
بازیگران اصلی: خسرو شکیبایی، عزت‌الله انتظامی، بیتا فرهی
مدت‌زمان فیلم: ۲ ساعت
امتیاز (IMDB): ۷٫۹

یکی از فیلم‌های مهم سینمای ایران «هامون» است. در این درام زیبا، ماجرای حمید هامون را دنبال می‌کنیم که زندگی پرتلاطمی دارد. مهرجویی برای نوشتن فیلم‌نامه این شاهکار سینمایی از «بوف کور» صادق هدایت الهام گرفته است.

۱. گاو

سال تولید: ۱۳۴۸
ژانر: درام
بازیگران اصلی: عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان، جمشید مشایخی
مدت‌زمان فیلم: ۱ ساعت و ۴۴ دقیقه
امتیاز (IMDB): ۷٫۹

گاو داریوش مهرجویی با همکاری غلامحسین ساعدی و با اقتباس از یکی از داستان‌های او ساخته شد. مهرجویی با اکران این اثر بی‌نظیر سینمایی موج نوی سینمای ایران را به راه انداخت. او با این فیلم توانست در جشنواره‌های مطرح سینمایی جهان جایزه کسب کند.

کتاب‌های داریوش مهرجویی

۱. در خرابات مغان

انتشارات: قطره
تعداد صفحه: ۲۹۴

این رمان بلند داستان عشق میان محمود که در خانواده‌ای مذهبی به دنیا آمده است و دختری ایتالیایی و کاتولیک به‌نام ماتیلدا را روایت می‌کند. عشق میان این دو درگیر حادثه ۱۱ سپتامبر می‌شود تا زندگی‌شان برای همیشه تغییر کند.

۲. روشنفکران رذل و مفتش بزرگ

انتشارات: هرمس
تعداد صفحه: ۱۱۲

مهرجویی این کتاب را به‌قصد ارائه به‌عنوان پایان‌نامه دانشگاهی خود نوشته بود. در این کتاب که ۴ فصل دارد، شخصیت‌های کتاب‌های داستایوفسکی به‌ویژه «برادران کارامازوف» و «جنایت و مکافات» بررسی می‌شوند. در دو فصل پایانی کتاب نیز ویژگی‌های توتالیتاریسم و نمونه‌های آن یعنی شوروی و آلمان نازی توضیح داده شده‌اند.

۳. سفر به سرزمین فرشتگان

انتشارات: به‌نگار
تعداد صفحه: ۱۴۲

این کتاب ۳ راوی مختلف دارد و با تصاویری زنده ماجرای مواجه‌شدن رؤیاهای شیرین زندگی و واقعیات تلخ را شرح می‌دهد.

۴. جهان هولوگرافیک

نویسنده: مایکل تالبوت
انتشارات: هرمس
تعداد صفحه: ۴۴۶

اگر به نظریات فیزیک کوانتوم، کیهان‌شناسی و رمزورازهای ماوراءالطبیعه علاقه دارید، حتما از خواندن «جهان هولوگرافیک» با ترجمه مهرجویی لذت می‌برید.

۵. یونگ خدایان و انسان مدرن

نویسنده: آنتونیو مورنو
انتشارات: مرکز
تعداد صفحه: ۳۳۶

این کتاب نظریات یونگ و افکار او درباره دین‌داری و مفاهیمی مانند ناآگاهی جمعی و فرایند رشد انسان در تکامل سرنوشت خویش را توضیح می‌دهد.

۶. درس و آوازخوان طاس

نویسنده: اوژن یونسکو
انتشارات: هرمس
تعداد صفحه: ۹۵

این نمایش‌نامه که جزو فهرست ۱۰۰ کتاب قرن نشریه لوموند بوده، اثر اوژن یونسکو است. اگر به ادبیات داستانی با درون‌مایه‌ای طنز علاقه دارید، نباید فرصت خواندن این نمایش‌نامه جذاب را از دست بدهید.

شما بگویید

داریوش مهرجویی یکی از ستون‌های اصلی سینمای موج نو ایران بود که توانست چند نسل را شیفته فیلم‌های خود کند. او آثار مستند، فیلم‌های کوتاه و فیلم‌های مشترکی همچون «داستان‌های جزیره (دختردایی گمشده)» و «طهران تهران» را هم در کارنامه خود دارد. در این مقاله، ۲۰ اثر سینمایی و ۶ اثر داستانی و ترجمه از او را نام بردیم. شما به کدام‌یک از آثار او بیش از همه علاقه دارید؟

اصول و روش‌هایی کاملا عملی برای یادگیری سریع و ماندگار هر زبان جدید