خرمشاهی؛ حافظ‌شناسی که عاشق سعدی است

بهاء‌الدین خرمشاهی، حافظ‌شناس و سعدی‌پژوه، در نخستین نشست علمی از سلسله نشست‌های سعدی‌شناسی در سال ۱۴۰۰، خرمشاهی که شامگاه چهارشنبه به‌صورت مجازی برگزار شد، در توصیف خود از سعدی گفت: سعدی به انبیا و اولیا می‌ماند و بزرگ‌مردی است. من او را سردار سخن برشمرده‌ام.
 
او افزود: سعدی صد سال پیش از حافظ زندگی می‌کرد و در موسیقی در مقایسه ‌با حافظ، نفوذ بیشتری دارد و حتی در سال‌های اخیر که گستره نفوذ حافظ فزونی یافته است باز اقبال به سعدی بیشتر است.
 
خرمشاهی منظور از واژه «نفوذ» را بیشتر خواندن اشعار به آواز، نوشتن آن‌ها به خط خوش و سایر فعالیت‌های فرهنگی برشمرد.
 
دو کلیات برای یک سعدی

این نویسنده با اشاره به اینکه در سال ۱۳۵۲ انتشارات امیرکبیر از وی درخواست کرد که سعدی کهن مرحوم محمدعلی فروغی را تصحیح مجدد کند و به صورت‌ امروزین در آورد، گفت: ۴۸ سال پیش این پیشنهاد را از سوی نشر امیرکبیر دریافت کردم و انجام آن از سال ۱۳۵۲ تا سال ۱۳۵۶ ادامه یافت.
 
او اظهار کرد: این کلیات سعدی با ۱۱ اصلاح به چاپ رسید که از جمله آن‌ها نوشتن معانی کلمات عربی و کشف‌الابیات بود. این کتاب در قطعی کمی بزرگ‌تر از رقعی، خوش‌دست و پسندیده است.
 
به گفته خرمشاهی، سال‌ها بعد از او درخواست شد که برای  همین کتاب معانی لغات و عبارات دشوار، آیات، احادیث و ضرب‌المثل‌ها را بیفزاید و او نیز درنهایت حدود ۱۶۰ صفحه یادداشت در موارد یادشده به آن اضافه کرد.
 
او عنوان کرد: در این اصلاح، متن مبنا علاوه بر کلیات فروغی، متن مرحوم غلامحسین یوسفی نیز بود و برای غزل‌ها نیز متنی دیگر را مد نظر قرار دادم و تمام ۷۰۰ بیت عربی سعدی را نیز معنی کردم و برای آن از آقای موید یاری گرفتم؛ البته خود، آن را ترجمه کردم و هیچ‌یک از ابیات را رونویس نکردم.
 
این سعدی‌شناس با بیان اینکه این کتاب در سال ۱۳۷۵ به نشر رسید و تاکنون هشت بار تجدید چاپ شده است، گفت: با انتشار این کلیات، وزارت ارشاد در نامه‌ای اعتراض کرد که چرا بار دیگر کتاب سعدی را در آوردم؛ البته متوجه شده بودند که کتاب بسیار فرق می‌کرد و ویراست بود؛ ضمنا در چاپ اول آن احمد مهدوی دامغانی که سلطان ادبیات عربی است، مرا یاری کرد و در ۱۴ جلسه همه اعراب‌های ابیات و عبارات عربی را گذاشت.
 
خرمشاهی با اشاره به خاطره‌ای از احمد مهدوی دامغانی گفت: ایشان در اثنای رسیدگی به کلیات، به من گفتند خرمشاهی! تو چرا کم عربی می‌دانی و من پاسخ دادم در مقابل شما که استاد مسلم عربی در جهان اسلام هستید، کم می‌دانم! البته در عربی‌دانی کوشایی نکرده‌ بودم و پس از آن کوشش بیشتری کردم و حدود ۲۰ سال بعد نیز قرآن را ترجمه کردم.
 
کم‌خوانده‌های سعدی، کتابی درباره مغفول‌مانده‌های شاعر شیراز

او اثر سوم خود را در عرصه سعدی‌پژوهی کتابی با عنوان «کم‌خوانده‌های سعدی» معرفی کرد و بیان داشت: از اینکه غزل سعدی خوانده می‌شد؛ اما نامه‌ها، قطعات، منابر یا قصایدش خوانده نمی‌شد، آزرده‌خاطر بودم؛ از سوی دیگر، کتابفروشی‌ها عنوان می‌کردند که مردم از ما گلستان را به‌تنهایی یا بوستان را به‌تنهایی می‌خواهند و نمی‌توانیم به آن‌ها کلیات سعدی بدهیم؛ بنابراین افزون بر گلستان و بوستان به‌صورت جداگانه کتاب کم‌خوانده‌های سعدی را نیز به بازار ارائه کردیم که با قیمتی مناسب‌تر در دسترس مردم قرار گرفت.
 
۲۰ جستار درباره سعدی، آخرین اثر خرمشاهی درباره این شاعر شیرازی

این مترجم و نویسنده بیان کرد: چهارمین و آخرین کاری که درباره سعدی انجام دادم، انتشار ۲۰ جستار برگزیده باعنوان «من سعدی آخرالزمانم» درباره او بوده است که به همت فرزندم عارف خرمشاهی گزینش و غلط‌گیری شد.
 
او افزود: در این کتاب، مقاله‌ای درباره سهل ممتنع بودن آثار سعدی وجود دارد که برای آن، پنج پایه تعریف کرده‌ام که یکی از آن‌ها طنز و دیگری دستورمندی است و وقتی همه ارکان در نابغه دوران جمع شود، می‌توان از آن لذت هنری برد.
 
خرمشاهی مهم‌ترین مهمترین مقاله این کتاب را «حق سعدی بر گردن حافظ» معرفی کرد و بیان داشت: هر سلسله جبالی چندین قله مرتفع و یک قله بسیار بلند دارد، همچنین در ادبیات نیز قلل بزرگی وجود دارند و می‌توان هم عاشق سعدی بود و هم حافظ و گنجیدن دو عشق در دل بعید نیست. بر این مقاله مقدمه طنزآمیزی هم نوشتم که مورد اقبال قرار گرفت.
 
او با تاکید بر اینکه انس با حافظ، سعدی، مولانا، رودکی، سنایی، فردوسی و دیگر بزرگان ادب بر غنای ارتباط با دوستان و آشنایان می‌افزاید، اظهار کرد: هرچه با این بزرگان بیشتر مانوس باشیم، بهتر می‌توانیم با جامعه خود سخن بگوییم؛ درواقع ادب را باید از فصیحان آموخت.

۵۸۵۸