خانه میرزا کوچک خان جنگلی؛ ققنوسی برآمده از خاکستر

سال ۱۳۸۱ درست در لحظه‌ای که کلنگ نوسازی بر پیکره نحیف خانه «یونس استادسرایی» فرود آمد، نوه «شیخ علی امین ورزلی» یکی از بازماندگان جنبش جنگل جلوی لودر تخریب را گرفت. با هوشمندی «مرتضی شگفت» در کسوت شهردار وقت و حمایت همه جانبه نخستین دور شورای شهر رشت، کمک‌های مردمی هم برای بازسازی و احیاء خانه کوچک جنگلی سرازیر شد.

 
این خانه یادآور رشادت‌ها و مجاهدت‌های مشروطه خواهان گیلانی است که بعد از شکست مشروطه دوباره اسلحه به دست گرفته و در خفای جنگل‌های گیلان، خواب را بر چشم استعمار حرام کردند.
 
شهردار اسبق رشت درباره چگونگی خرید خانه میرزا می‌گوید: بخاطر دارم شب جمعه بود و من  خارج از رشت بودم، یکی از بستگان به من زنگ زد و گفت: برای خانه میرزا مجوز ساخت گرفته‌اند و دارند خانه خراب می‌کنند. همان شب با مهدی زاده، شهردار منطقه یک تماس گرفتم و گفتم: همین امشب جلوی ادامه تخریب را بگیر.

 فردا صبح به اتفاق برخی اعضای شورا و  یک دوربین فیلمبرداری به مکان مورد نظر رفتیم. متاسفانه  سقف خانه و بخش زیادی از طبقه فوقانی تخریب شده بود.
 
مرتضی شگفت‌زده، می‌افزاید: وراث این خانه ۷ یا ۸ نفر خانم بودند که بعد از ممانعت شهرداری از تخریب خانه با عصبانیت و داد و فریاد به دفتر من آمدند.

 من گفتم این مکان میراثی است و نمی‌توانید بسازید. آنها روزنامه‌ای به من نشان دادند و گفتند دو سال پیش ما در روزنامه آگهی دادیم و اعلام کردیم که این خانه میرزا کوچک خان است و از شهرداری و میراث فرهنگی خواستیم خانه را از ما بخرد در غیر اینصورت ما تصمیم داریم خانه را نوسازی کنیم ولی در این مدت هیچ کس اقدامی نکرده است.

 
البته ایشان حق داشتند از دست نهادهای متولی عصبانی باشند ولی با این حال آنها را متقاعد کردم که این خانه را به همین شکل مخروبه به شهرداری بفروشید و در عوض تضمین کردم زمینی به آنها بدهم.
 
مبلغ معامله حدودا ۶۰ میلیون تومان بود. من هم به کمک دایره حقوقی شهرداری و مجوز شورا، زمینی را که کاربری فضای سبز داشت و ملک شهرداری بود در کمیسیون ماده ۷ تغییر کاربری داده و برای ورثه خانه میرزا مجوز مسکونی صادر کردم.
 
بعد از آن مرحوم خمامی زاده و آقای جکتاجی نزد من آمدند و اعلام آمادگی کردند که «بنیاد فرهنگی پژوهشی میرزا کوچک جنگلی» آمادگی دارد خانه تخریب شده را از روی عکس‌های موجود بازسازی کند و هزینه آن را نیز متقبل شود و با مصوبه شورای شهر مخروبه‌ای بنام خانه میرزا در اختیار بنیاد میرزا قرار گرفت.
 
 رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی دور نخست شورای شهر رشت در مورد این واگذاری می‌گوید: به خاطر دارم کارشناسان میراث فرهنگی پس از بازدید از خانه‌ای که نیم آن کاملا تخریب شده بود، اعلام کردند که این خانه قابل مرمت نیست. با این وجود بنیاد پژوهشی میرزا اطمینان داد که می‌توان خانه میرزا را با همان سبک گذشته و از روی تصاویر موجود از نو ساخت.

 
سروش اکبرزاده افزود: طی قراردادی که  شورای شهر با اعضای هیات مؤسس بنیاد پژوهشی میرزا منعقد کرد، خانه میرزا به شرط نوسازی به سیاق گذشته، ۹۹ ساله به بنیاد مذکور اجاره داده شد. مشروط بر آنکه در این خانه فعالیت‌های فرهنگی پژوهشی انجام شود.
 
آن زمان شهرداری رشت به جز هزینه تملک، تنها چهار میلیون تومان با مصوبه شورا برای بازسازی خانه هزینه کرد. البته یک میلیون تومان نیز اعضای شورا از بودجه شخصی کمک کردند. ولی مابقی هزینه ها از کمک‌های مردمی و خیرینی تامین شدکه بنیاد پژوهشی نهضت جنگل آن را مدیریت می‌کرد.
 
بین سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴ در ماهنامه گیله‌وا گزارش روند بازسازی خانه میرزا به اطلاع عموم می‌رسد. این جریده با انتشار دو ویژه‌نامه (اولی در ۱۱ آذر ماه ۱۳۸۴ و دومی در ۱۳ مرداد ۱۳۸۵) ریز مبالغ اهدایی و نام افراد و نهادهای مشارکت کننده را منتشر کرد. در میان این اسناد مهم از بانویی که ۲۰ هزار تومان نذر بازسازی خانه میرزا کرده تا اساتید غیر ایرانی مقیم خارج از کشور جالب توجه است.
 
مدیر مسئول دو ماهنامه گیله‌وا درباره تلاش‌های بنیاد پژوهشی میرزا در بازسازی خانه میرزا کوچک می‌گوید: در آن سال‌ها «پروفسور شاهپور رواسانی»، رئیس هیئت مدیره بود و چون بنیه مالی بهتری نسبت به بقیه داشت، شخصا مبالغ قابل توجهی برای بازسازی خانه کمک کرد.
 مرحوم «میرابوالقاسمی»، نایب رئیس بنیاد و «جمشید مهربان راد» خزانه دار بود و به تفکیک تمامی حساب‌ها و کمک‌های نقدی و غیر نقدی مردم و مؤسسات دولتی و غیردولتی را ثبت می‌کردند. من عهده دار امور روابط عمومی و تبلیغات بودم.

گیله‌وا مشترکانی در ایران و خارج از کشور دارد به همین دلیل اولا برای جلب کمک‌های بیشتر و همچنین برای آنکه اسناد این کمک‌ها در تاریخ این شهر بماند، دو ویژه‌نامه منتشر کردیم تا خوانندگان از روند بازسازی باخبر باشند.

 
محمد تقی پور احمد جکتاجی می‌افزاید: بنده از درج نام و میزان کمک‌های مردمی در گیله‌وا چند هدف داشتم، اول اینکه اسنادی بودکه باید در تاریخ می‌ماند، دوم ترویج این عمل خیرخواهانه و سوم اینکه نسل آینده وقتی نام پدر و پدربزرگ خود را در لیست خیرین ببیند، هم افتخار می‌کند و هم  الگویی  برای نسل جوان در پیشبرد کارهای فرهنگی می‌شود.
 
بخش قابل توجهی از کمک‌ها توسط اساتید ایرانی مقیم اروپا و آمریکا انجام شد. حتی اساتید غیر ایرانی که علاقمند به میرزا بودند، برای بازسازی این خانه مبالغ نقدی فرستادند نظیر: «دکتر اوزیوس کارلوس کاپلای اسپانیایی»، استاد تاریخ دانشگاه آلمان، «دکتر میشل اشتاینر» از آلمان و یک دکتر هندی به نام «کایفی» مقیم آلمان و «دکتر یانگو» از پاکستان. حتی «بنیاد فرهنگی ارامنه هور» آن زمان مبلغ ۳۰ هزار تومان برای مرمت خانه میرزا کمک کردند. برخی عزیزان با خرید قفسه کتاب، سیستم حرارتی و دیگر تجهیزات ما را یاری دادند.
 
پور احمد جکتاجی، یادآور می شود: زمانی که کلید خانه میرزا در اختیار بنیاد قرار گرفت، تازه متوجه عمق تخریب شدیم.  سقف و ایوان بطور کامل تخریب شده بود، درب و پنجره‌ها از قبل کنده شده و در واقع تنها چند جرز دیوار باقی مانده بود. ظاهرا چند خانوار در این خانه ساکن بودند و با افزودن پله‌های میانی و اضافه کردن دیوارهای حایل بنا را از حالت اصلی خود کاملا تغییر داده بودند. به نظر می‌رسید مالک آخری زغال فروش بوده زیرا، چوب‌های عمارت را کنده و در گوشه‌ی حیاط ذغال تهیه می‌کرده است! بنابراین قبل از انجام هر کاری از اداره میراث فرهنگی خواستیم، وضعیت موجود را صورت مجلس کند و کارشناسان میراث هم تایید کردند که ۹۰ درصد این خانه تخریب شده  و اصلا قابل مرمت نیست.
 
برای بازسازی مهندس «روبرت واهانیان»، «مهندس دلشاد» و کارشناس ناظری هم از سازمان میراث فرهنگی مشارکت کردند و از روی عکس‌های موجود و  فیلم مستندی که دهه ۶۰ از صدا و سیما پخش شده بود و همچنین گفت‌وگو با پیران محله‌ای که به این خانه رفت و آمد داشتند، نقشه جدیدی برای ساخت خانه تهیه کردیم. پله‌های میانی و دیوارهای حائل برداشته شد و بنا عینا به شکل اول از نو ساخته شد.

تنها تفاوت در بنای اصلی، تالار طبقه فوقانی است که برای آنکه از باد و باران در امان بماند، با چوب‌های یک متری و پنجره محافظت شده است.

انتهای پیام