حکایت دمیدن روح به جسم خانه «سرهنگ بخردی»

اصفهان در طول تاریخ، فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده و از هر دوره، یادگارهای با ارزشی در سینه دارد. خانه‌های تاریخی این شهر نیز ازجمله زیباترین خانه‌های تاریخی کشور و چه‌بسا جهانند، اما متأسفانه هر روز شاهد خراب شدن بخشی از این خانه‌ها به دلایلی مختلف هستیم. بسته ماندن در این خانه‌ها روند تبدیل آنها به یک بنای فرسوده را سرعت می‌بخشد و بهانه‌ای می‌شود برای آنکه آن را بکوبند و از نو طرح تازه‌ای درافکنند.

در سال‌های گذشته به دلیل رشد و رونق صنعت گردشگری، برخی از این خانه‌ها احیا شدند و در قالب رستوران، اقامتگاه و … به حیات‌شان ادامه می‌دهند، اما هنوز هم تعداد زیادی از آن‌ها در حال احتضار و چشم‌به‌راه مرمت‌اند و ورود سرمایه‌گذاران به مقوله احیا و مرمت است که امیدها را برای حفظ این دانه‌های با ارزش افزون می‌کند.

در اصفهان، سه خانه تاریخی به نام «بخردی» وجود دارد و یکی از آن‌ها در خیابان چهارباغ پایین، انتهای کوچه بحرینی‌ها قرار گرفته؛ به این دلیل که آخرین مالک خانه فردی به نام سرهنگ بخردی بوده، این خانه به همین نام شهرت یافته و در تاریخ پنجم دی‌ماه سال ۱۳۷۵ نیز در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.

آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگویی است که شهرزاد عنایتی، دانش آموخته رشته تاریخ با مژگان محمدی، فعال فرهنگی_اقتصادی که زمینه مرمت و احیای خانه سرهنگ بخردی را فراهم کرده، انجام داده و برای نشر در اختیار خبرگزاری ایسنا قرار داده است.

چرا خانه بخردی را انتخاب کردید و چه مراحلی را برای سرمایه‌گذاری روی این خانه تاریخی طی کردید؟

رشته تحصیلی من مرمت است. سال ۱۳۹۰ تعدادی از دوستانم روی مرمت خانه بخردی کار می‌کردند و آن را دیده بودم. سال ۱۳۹۷ تصمیم گرفتم خانه‌ای را اجاره و مرمت کنم، به همین دلیل به اداره کل میراث فرهنگی مراجعه کردم و خبر دادند خانه‌ای که مدنظر دارم اجاره داده‌شده است. آن‌ها خانه سرهنگ بخردی را پیشنهاد دادند که خیلی خوشحال شدم و بعد از رفت‌وآمدهای بسیار توانستم دوباره این خانه را ببینم. مرحله بعدی کارم مراجعه به صندوق احیا در تهران بود. صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی فرهنگی در سراسر ایران خانه‌های تاریخی شاخص را بعد از تعیین کاربری آن در کمیته‌های مربوط به مزایده می‌گذارد و عموم مردم می‌توانند در این مزایده شرکت کنند. من هم سه پاکت برای مزایده تهیه کردم؛ اولی حاوی رزومه بود، دومی برآورد مالی که باید دو برابر هزینه مرمت وثیقه ارائه می‌کردم و سومین پاکت نیز شامل هزینه اجاره می‌شد.

همکاران صندوق احیا به‌ویژه آقای هادی میرزایی همکاری خوبی با بنده داشتند. بعد از برنده شدن در مزایده طرح مرمت و احیا را تهیه کردم که نزدیک به ۹ ماه طول کشید. طرح در کمیسیون بررسی و بعد از ۸ ماه تصویب شد تا مجوز کار را صادر کردند و من ۲۷ اسفندماه سال ۱۳۹۷ خانه را تحویل گرفتم.

مرمت  از چه تاریخی آغاز شده و چقدر طول می‌کشد؟

 از اواخر آبان ماه سال ۱۳۹۸ شروع شده و از آنجا که حجم تزئینات خانه بسیار بالاست، فکر می‌کنم برای مرمت نقاشی و چوب‌ها دو سال زمان نیاز داریم.

از شاخصه‌های خانه سرهنگ بخردی بگویید.

خانه سرهنگ بخردی، یکی از نفیس‌ترین خانه‌های تاریخی و ازنظر کیفیت و تنوع تزیینات، جزئی از نفایس ملی است؛ تا حدی که کارشناسان لقب موزه آثار تزئینی را به آن داده‌اند. جالب است بدانید که در این خانه حتی از کاغذ دیواری هم استفاده‌شده است. بنیان خانه از دوره صفوی است، اما بخش‌های اعظم آن در دوره قاجار شکل‌گرفته، تا دوران پهلوی نیز دخل و تصرف‌هایی در آن انجام‌شده است.

معمولاً در خانه‌های چهار ایوانی چهار تالار وجود دارد، اما ویژگی منحصربه‌فرد خانه سرهنگ بخردی این است که پنج تالار دارد. این خانه جزء خانه‌های اقماری بوده و خانه‌های اقماری چندین حیاط دارند و به یک بیرونی و اندرونی محدود نمی‌شوند.

در پنج تالار خانه، تزئینات بسیار شاخصی هست و حتی اتاق‌های کوچک آن نیز خالی از تزئین نیست چون به یکی از اشراف اصفهان اختصاص داشته. مالک اصلی خانه ارباب احمد حاج رسولی‌ها بوده که در دوران صفویه جزو حاکمان اصفهان بوده، اما در دوران پهلوی به بخردی تغییر فامیل داده‌اند.

زیرزمین شمالی این خانه نیز دارای یک ویژگی خاص است. معمولاً کاربندی‌ها را با آجر پر می‌کردند و می‌بستند اما کاربندی این خانه باز است چراکه معمار می‌خواسته توانمندی خود را به رخ بکشد و خوشبختانه بعدازاین همه سال خانه بدون اینکه ترک بخورد روی پای خود ایستاده است.

در بخشی از صحبت‌های خود به استفاده از کاغذ دیواری در این خانه اشاره کردید. این کاغذ دیواری مربوط به چه دوره است؟

دوره قاجار و ماجرا وقتی جالب می‌شود که بدانیم در دوره قاجار صنعت چاپ وجود نداشته، اما در کاغذدیواری‌های این خانه از صنعت چاپ استفاده‌شده! این نشانگر آن است که صاحب این ملک با کشورهای خارجی در ارتباط بوده است.

علت شباهت تزئینات شاه‌نشین این خانه با خانه‌های شهر شیراز چیست؟

شاه‌نشین این خانه در دوره زندیه کار شده و دارای دو ارسیِ سه‌دری و هفت دری با کتیبه‌های فاخر است درحالی‌که بیشتر شاه‌نشین‌ها یک ارسی دارند. گوشواره ارسی‌های خانه بخردی گره شش در شش کار شده و این گره ریز بسیار نادر است.

داخل حیاط خانه هم نوشته‌هایی به چشم می‌خورد. دراین‌باره توضیح می‌دهید؟

در دوره قاجار بنا بر اعتقاداتی که وجود داشته شعرهای محتشم کاشانی و کلمه یا اباعبدالله را با استفاده از تکنیک‌های گچ‌بری دورتادور حیاط می‌نوشتند.

در این خانه حفاری هم انجام دادید؟ اگر بله، چرا و چه چیزهایی پیدا کردید؟

خانه‌های تاریخی معمولاً با خشت ساخته‌شده و  بزرگ‌ترین دشمن خشت، نم و رطوبت است. برای حذف نم و رطوبت به حفاری نیاز داشتم تا کانال‌های دفع رطوبت ایجاد کنیم. حین حفر کانال سفال‌هایی پیدا کردیم و به همین دلیل از  عقیل عقیلی، دعوت کردیم که باستان‌شناسانه کار را پیش ببرد. پشت این ظروف سفالی به زبان چینی حروفی نوشته‌شده بود.

در گزارش‌های متعددی قدمت این خانه قاجاری ذکرشده، اما شما قدمت آن را صفوی می‌دانید. آیا مستنداتی دارید؟

بله. به این دلیل که نشانه‌هایی از معماری دوره صفوی کاملاً در این بنا مشهود است و نوع خشت و تاق زنی آن نیز با دوره قاجار تفاوت دارد. ما بعد از انجام حفاری، گزارش‌های مستندی را به میراث فرهنگی ارائه کرده‌ایم تا در صورت پذیرش در پرونده ثبتی این اثر و همچنین تابلوی آن قدمت خانه به‌درستی درج شود.

آیا نوادگان سرهنگ بخردی، از مرمت این بنا رضایت داشته‌اند؟

خانه سرهنگ بخردی چشم اصفهان است به‌طوری‌که استاد رضایت، جایی گفته بودند «این بنا از پل خواجو هم اهمیت بیشتری دارد». به همین خاطر برای انتخاب گروه مرمت حساسیت زیادی به خرج دادیم ضمن اینکه اداره کل میراث فرهنگی اصفهان و صندوق احیا نیز بر انتخاب افراد نظارت داشتند. سرهنگ بخردی سال ۱۳۹۰ بر اثر تصادف فوت کردند و دخترشان همین حوالی سکونت دارند. ابتدا دید مثبتی نداشتند، ولی به‌مرور اعتمادشان جلب شد و حتی عکس‌هایی از گذشتۀ خانه برایم ارسال کردند.

چه پیشنهادی برای سرمایه‌گذاران دارید؟

از یک سو کار کردن در حوزه میراث فرهنگی باید با عشق همراه باشد و از سوی دیگر اداره کل میراث فرهنگی هم باید فضا را برای ورود سرمایه‌گذاران بازتر کند و تبلیغات بیشتری انجام بدهد تا درِ خانه‌های بسته به روی مردم باز شود. البته سرمایه‌گذاران هم به سودآوری توجه دارند و در حال حاضر کرونا مانع ورود گردشگران و چرخیدن چرخ‌های این صنعت شده، اما همیشه این‌طور نخواهد ماند.

و حرف پایانی؟

از شهرداری اصفهان انتظار دارم به دلیل نفیس بودن این خانه، یکی از کوچه‌های منتهی به آن را به نام سرهنگ بخردی نام‌گذاری کند تا بیشتر دیده شود.

انتهای پیام