حوزه علمیه بعد از انقلاب نتیجه‌گرا شده است

مصطفی دری قائم‌مقام پژوهشگاه فقه معاصر معتقد است ویژگی حوزه در صد سال اخیر، نتیجه‌گرایی در فقه است. او در مناظره‌ای با احمد رهدار که متن کامل آن در شبکه اجتهاد آمده است به ویژگی‌های حوزه علمیه قم در صد سال گذشته اشاره کرده است. در ادامه بخشی از نظرات دری درباره نتیجه‌گرا بودن حوزه قم را می‌خوانید:

ویژگی حوزه در صد سال اخیر، نتیجه‌گرایی در فقه است که از مرحوم شیخ عبدالکریم و مرحوم بروجردی شروع می‌شود و در فردی مانند امام به اوج می‌رسد. اگر بین فقهای قم و نجف مقایسه کنیم خواهیم دید که مرحوم حائری دو جلد تقریرات اصولی دارد، آیت‌الله بروجردی دو جلد، امام چهار جلد و مابقی مراجع هم کتب اصولی دارند ولی در حوزه نجف فقط نیمی از مباحث اصولی آقای خویی ۵ جلد شده و اگر نیمه دیگر آن هم نوشته شده بود ۱۰ جلد می‌شد. تقریرات آقای روحانی ۷ جلد شده است، تقریرات مرحوم آقای صدر که مرحوم آیت‌الله شاهرودی نوشته، هفت جلد است و تقریرات آیت‌الله وحید خراسانی حدود ۱۸ جلد خواهد شد و مکاسب ایشان ۱۸ سال طول کشیده است.

بنابراین در حوزه نجف به اصول به عنوان ابزار استنباط بسیار مفصل پرداخته شده است ولی در حوزه قم، اینطور نیست و دانش اصول خیلی مورد توجه نیست. آیت‌الله بروجردی درس اصول را بسیار مختصر برگزار می‌کردند و آیت‌الله شبیری زنجانی هیچ وقت اصول درس نگفته‌اند جز یک مورد و فقط فقه گفته‌اند؛ من این موضوع را نتیجه‌گرایی می‌دانم.

دو پسرعمو در خاندان صدر داریم، امام موسی صدر و شهید محمدباقر صدر؛ آقا موسی در لبنان حزب تشکیل داد و شاگرد تربیت کرد و کارهای عام‌المنفعه کرد حال اگر کارهای ایشان و امام(ره) را با شهید صدر قیاس کنیم خواهیم دید که ایشان هیچ نظریه تولیدی ندارند، شهید صدر اقتصادنا را برای تبیین مکتب اقتصادی اسلام و برخی کتب دیگر را نوشتند، کتاب مشهور به حلقات را درباره اصول نوشتند ولی اینها باید فایده داشته باشد ولی وقتی فتاوای ایشان را ملاحظه کنیم در حوزه زنان چه کاری کرده‌اند؟ در همین بحث اقتصادی و بانکداری چه نتیجه‌ عملی در پی داشت و چقدر آرای ایشان با آیت‌الله خویی فرق کرد. گرچه از ایشان با عنوان نابغه هم یاد می‌شود ولی در عمل ما کار نتیجه‌داری ندیده‌ایم. این همه تلاش و زحمت باید منتج به نتیجه شود. امام(ره) مثلا حق رأی زنان و موسیقی و چندین مسئله فقهی دیگر را حل کردند و قائل به فقه پویا شدند و مسیر فقهی جدیدی گشوده شد با این که مکتب اصولی خاصی نداشتند و نظریه خاص اصولی هم تولید نکردند.

مرحوم عبدالکریم حائری و آیت‌الله بروجردی و امام و شاگردان ایشان نتایج خوبی ایجاد کردند؛ مثلا در دوره معاصر، آیت‌الله مکارم شیرازی را می‌توان نام برد که ایشان در دانش اصول صاحب نظریه نیست ولی مسئله ذبیحه را در حج حل کردند.

۶۵۶۵