جعبه سیاه هواپیما چیست؟ – کجارو

همه افراد نام جعبه سیاه را شنیده‌اند؛ در اغلب موارد، شنیدن نام جعبه سیاه، نشانه‌ای از رخ دادن یک حادثه ناگوار هوایی است. سقوط یک هواپیما می‌تواند برای خلبانان و مسافران آن، پایان راه باشد. هر چند، محققان وظیفه دارند تا علت سقوط را بررسی و پیدا کنند. پیدا کردن علت سقوط ممکن است از تکرار چنین حادثه‌ای جلوگیری کند؛ به همین منظور، محققان به سراغ جعبه سیاه می‌روند که اطلاعات پرواز را در خود ذخیره کرده است. در ادامه همراه با ما باشید تا اسرار جعبه سیاه را بررسی کنیم.

هرآنچه باید در مورد جعبه سیاه هواپیما بدانید:

جعبه سیاه چیست؟

عکاس: ناشناس

جعبه سیاه، یک اصطلاح رایج است و بیشتر افراد، این دستگاه را با این نام می‌شناسند. با این حال، در صنعت هواپیمایی، این دستگاه به‌عنوان «ضبط‌کننده الکترونیکی اطلاعات پرواز» شناخته می‌شود. در کل، می‌توان گفت که جعبه سیاه، هارد دیسک‌هایی به‌شدت تقویت شده‌اند که به‌طور مداوم، همه چیز در مورد اطلاعات پرواز را ثبت می‌کنند.

اصطلاح جعبه سیاه برای اولین بار در جنگ جهانی دوم و توسط بریتانیایی‌ها مورد استفاده قرار گرفته بود. نیروهای بریتانیایی، به‌طور مخفیانه دستگاه‌های الکترونیکی راداری و کمک ناوبری را توسعه داده بودند؛ این دستگاه‌های الکترونیکی در داخل جعبه‌های سیاه رنگی قرار داشتند.

البته، هنوز به‌صورت دقیق مشخص نیست که چطور این اصطلاح در بین عامه مردم رواج پیدا کرده است. برخی بر این باور هستند که دستگاه «ضبط‌کننده الکترونیکی اطلاعات پرواز» به هنگام حادثه و آتش‌سوزی، به رنگ سیاه درآمده و بنابراین، این نام روی آن مانده است. در هر صورت، افراد متخصص از این نام برای آن استفاده نمی‌کنند.

اولین نسل جعبه‌ سیاه در دهه ۶۰ میلادی معرفی شد

استفاده از جعبه سیاه در داخل صنعت هواپیمایی تا دوره پس از جنگ جهانی دوم رواج پیدا نکرد. اولین نسل از جعبه سیاه در دهه ۶۰ میلادی معرفی شد. این دستگاه‌ها برای ضبط اطلاعات از نوارهای مغناظیسی استفاده می‌کردند. البته، امروزه برای ذخیره‌سازی اطلاعات در درون جعبه سیاه، از بُردهای SSD استفاده می‌شود. نوارهای SSD نسبت به نوارهای مغناطیسی بسیار بهتر و مطمئن‌تر هستند.

چند نوع جعبه سیاه در هواپیما وجود دارد؟

عکاس: ناشناس

در کل، دو جعبه سیاه در هواپیما وجود دارند. این دو جعبه سیاه، ضبط‌کننده اطلاعات فنی پرواز (FVR) و ضبط‌کننده صداهای کابین و هواپیما (CVR) هستند. در هر هواپیمایی، از این دو جعبه سیاه استفاده می‌شود تا در هنگام بروز هرگونه حادثه، اطلاعات بیشتری در اختیار محققان وجود داشته باشد و آن‌ها بتوانند بر اساس این اطلاعات، علت حادثه را مشخص کنند.

تمام اطلاعاتی که توسط این دو دستگاه ضبط می‌شوند، در درون یک حافظه به نام واحدهای حافظه مقاوم در برابر حادثه یا CSMU ذخیره می‌شوند. این حافظه فضای کافی برای ذخیره کردن دو ساعت از اطلاعات رادیویی جعبه سیاه «ضبط‌کننده صداهای کابین و هواپیما» و ۲۵ ساعت از اطلاعات جعبه سیاه «ضبط‌کننده اطلاعات فنی پرواز» را دارا است.

هزینه هر جعبه سیاه حدود ۱۰ تا ۱۵ هزار دلار است

در داخل هواپیماها، سنسورهای زیادی وجود دارند که پارامترهایی همچون شتاب، سرعت سیر هوایی، ارتفاع، دمای بیرونی، عملکرد موتور، دما و فشار کابین را اندازه‌گیری می‌کنند. این اطلاعات به واحد اکتساب اطلاعات پرواز (FDAU) در جلوی هواپیما و در زیر کابین خلبان فرستاده می‌شوند و سپس، این دستگاه، اطلاعات را در داخل جعبه‌های سیاه ذخیره می‌کند. هر دو جعبه‌های سیاه در داخل هواپیما، برق خود را از ژنراتورهایی می‌گیرند که انرژی‌شان را از موتور هواپیما به‌دست می‌آورند. هزینه هر جعبه سیاه حدود ۱۰ هزار تا ۱۵ هزار دلار است و گاهی اوقات تا ۳۰ هزار دلار نیز به فروش می‌رسند.

ضبط‌کننده صداهای کابین و هواپیما

_{منبع: NTSB}

تقریبا در هر هواپیمایی، در درون کابین خلبان، میکروفون‌هایی کار گذاشته شده‌ است که به مکالمه میان خدمه داخل کابین گوش می‌دهند. این میکروفون‌ها همچنین هرگونه صدای ضربه و تعویض کلیدی را ضبط می‌کنند. در درون کابین خلبان تا چهار میکروفون وجود دارد که همگی آن‌ها به جعبه سیاه «ضبط‌کننده اطلاعات پرواز» متصل هستند. این چهار میکروفون شامل، هدست خلبان، هدست کمک خلبان، هدست سومین خدمه پرواز و میکروفونی در مرکز کابین برای ضبط صداهای دیگر است.

بیشتر سانحه‌های هوایی ناشی از خطای انسانی هستند

البته، قبل از ذخیره‌سازی این صداها، آن‌ها توسط یک دستگاه تقویت می‌شوند و پس از دیجیتال‌سازی در درون جعبه سیاه ذخیره می‌شوند. این جعبه سیاه، تنها دو ساعت از این صداها را ضبط می‌کند و صداهای جدید روی اطلاعات قبلی ضبط می‌شوند. علت وجود داشتن این نوع جعبه سیاه در داخل هر هواپیما، این است که بیشتر سانحه‌های هوایی ناشی از خطای انسانی هستند؛ از همین رو، تصمیم گرفتند تا در داخل کابین هواپیما، صدای خدمه پرواز را ضبط کنند تا مشخص شود آیا علت حادثه خطای انسانی بوده است یا خیر.

ضبط‌کننده اطلاعات فنی پرواز

«ضبط‌کننده اطلاعات فنی پرواز» برای ذخیره کردن اطلاعات سیستم‌های مختلف هواپیما طراحی شده است. این اطلاعات از بخش‌ها و سیستم‌های مختلف به واحد جمع‌آوری اطلاعات می‌آیند و این واحد پس از دیجیتال‌سازی آن‌ها، اطلاعات را در درون جعبه سیاه ذخیره می‌کند. پس هرگاه، خلبان، کلید یا سوئیچی را تغییر می‌دهد، این اطلاعات در درون جعبه سیاه ذخیره می‌شوند. جعبه سیاه‌های کنونی قادر هستند تا بیش از صدها و هزاران رکورد را در داخل خود ثبت کنند.

از جمله پارامترهایی که در درون جعبه سیاه «ضبط‌کننده اطلاعات فنی پرواز» ذخیره می‌شوند، می‌توان زمان، میزان فشار، سرعت سیر هوایی، شتاب عمودی، تثبیت‌کننده افقی، جریان سوخت و… را نام برد.

جعبه سیاه هواپیما در کدام قسمت هواپیما قرار دارد؟

_{منبع: جت فوتوز}

دو جعبه سیاه هواپیماها، اطلاعات مربوط به پرواز و همچنین صداهای کابین خلبان را ضبط و ثبت می‌کنند، از همین رو، انتظار می‌رود که آن‌ها در جلوی هواپیما قرار داشته باشند؛ اما در حقیقت، دو جعبه‌ سیاه در انتهای هواپیما واقع شده‌اند. برای این کار نیز دلیلی منطقی وجود دارد.

در اغلب موارد، نوک هواپیما اولین نقطه برخورد آن با سطح زمین یا دریا به هنگام سقوط است و بیشترین آسیب را متحمل می‌شود. برعکس این موضوع، انتهای هواپیما، با سرعت کمتری برخورد می‌کند و لذا، آسیب کمتری می‌بیند؛ از همین رو، کاملا منطقی است که دو جعبه‌ سیاه در انتهای هواپیما قرار داشته باشند تا کمترین آسیب ممکن را متحمل شوند.

جعبه سیاه چه رنگی است؟

برخلاف نام خود، جعبه سیاه، به رنگ سیاه نیست و در حقیقت، رنگ نارنجی روشن دارد. رنگ جعبه سیاه را می‌توان همانند رنگ پل گلدن گیت در سانفرانسیسکو دانست. دلیل انتخاب این رنگ نیز این است که رنگ نارنجی در بیشتر موارد کاملا واضح و قابل‌مشاهده است.

به هنگام رخ دادن یک حادثه هوایی، جعبه سیاه ممکن است به اطراف پرتاب شده باشد یا اینکه در زیر دریا یا قطعه‌های هواپیما قرار بگیرد و شناسایی آن ساده نباشد. این رنگ نارنجی، کمک می‌کند تا اشخاصی که در جستجوی آن هستند، بتواند آن را به سرعت پیدا کنند.

جعبه سیاه چه کاربردهایی دارد؟

_{منبع: NTSB}

جعبه سیاه، اطلاعات پرواز را در درون خود ذخیره می‌کند؛ این دستگاه، هیچ کمکی در زمینه پیدا کردن یک هواپیمای سقوط کرده نمی‌کند. در حقیقت، بازرسان و محققان از اطلاعات ذخیره شده در درون جعبه سیاه کمک می‌گیرند تا علت وقوع حادثه را مشخص کنند.

مشخص کردن علت بروز یک سانحه هوایی، کمک خواهد تا از رخ دادن دوباره این حادثه در آینده جلوگیری شود و سطح ایمنی هواپیماها بیشتر شود. علاوه بر این، از اطلاعات به‌دست آمده می‌توان در دیگر وسائل حمل و نقل همچون خودرو، کشتی و قطار استفاده کرد.

چرا در زمان حادثه اتفاقی برای جعبه سیاه نمی‌افتد؟

_{منبع: NTSB}

سقوط هواپیماها، رویدادهایی بسیار وحشتناک و خشن هستند. در بسیاری از این سقوط‌ها، «واحدهای حافظه مقاوم در برابر سانحه» تنها بازمانده محسوب می‌شوند. در برخی موارد ممکن است که به‌جز واحدهای حافظه، دیگر اجزای داخلی جعبه‌ سیاه از بین بروند.

این واحدهای حافظه در درون یک جعبه مستطیلی شکل و سیاه رنگ قرار گرفته‌اند؛ این جعبه مستطیلی شکل دارای سه لایه است و در برابر حرارت شدید، ضربه‌های سنگین و فشارهای بسیار زیاد مقاومت زیادی دارد. لایه‌های این جعبه به‌صورت زیر است:

• محفظه آلومینیومی: در دور واحدهای حافظه، لایه باریکی از آلومینیوم قرار گرفته است.
• عایق حرارتی: ماده‌ای خشک به ضخامت ۲٫۵۴ سانتی‌متر از این واحدهای حافظه در برابر گرمای شدید ناشی از آتش‌سوزی‌های پس از سقوط هواپیما محافظت می‌کند.
• پوسته فولادی ضدزنگ: پیرامون دو لایه داخلی را یک لایه فولادی ضد زنگ به قطر ۶ میلی‌متر پوشانده است. در برخی موارد، از تیتانیوم نیز برای ساخت این لایه استفاده می‌شود.

 این لایه‌های محافظ، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار هستند. اگر این لایه‌های محافظ نباشند، جعبه سیاه در هنگام حادثه دچار آسیب می‌شود و تمام داده‌های پرواز از بین خواهند رفت. از همین رو، به هنگام ساخت جعبه سیاه، آزمایش‌های زیادی روی آن صورت می‌گیرد تا از ایمنی آن اطمینان حاصل شود.

آیا احتمال آسیب یا خرابی جعبه سیاه وجود دارد؟

_{منبع: اسلش‌گیر}

جعبه سیاه قادر است تا حرارتی معادل ۱,۱۰۰ درجه سیلیسیوس و فشار آب تا عمق ۶,۰۰۰ متری را تحمل کند؛ اما این دستگاه‌ها نابودنشدنی نیستند. بسیاری از جعبه سیاه‌ها به هنگام حادثه از بین رفته‌اند. به‌عنوان مثال، هواپیمای لایون ایر ۶۱۰ اندونزی در دریا سقوط کرد و پس از پیدا کردن دو جعبه سیاه آن، مشخص شد که حافظه آن‌ها آسیب شدیدی از آب دیده‌اند.

گاهی اوقات نیز هیچ‌گاه جعبه سیاه یک هواپیما یافت نمی‌شود و علت سقوط این هواپیماها برای همیشه یک راز باقی می‌مانند. یکی از ویژگی‌های منفی جعبه سیاه نیز همین است؛ بدون داشتن دسترسی فیزیکی به جعبه سیاه، نمی‌توان به اطلاعات آن دست پیدا کرد. برخی از افراد، خواستار آن هستند تا از یک رویکرد ضبط و ارسال داده‌ها به‌صورت آنلاین استفاده شود؛ اما این کار، نیازمند هزینه‌های زیادی است.

ظرفیت ذخیره سازی اطلاعات جعبه سیاه چقدر است؟

_{منبع: رویترز}

همان طور که در بالا ذکر شده بود، تمام اطلاعات پرواز و صداهای ضبط شده در درون یک واحد حافظه به نام «واحدهای حافظه مقاوم در برابر سانحه» ذخیره می‌شوند. این واحد حافظه در جعبه سیاه «ضبط‌کننده اطلاعات فنی پرواز» قادر است تا ۲۵ ساعت از اطلاعاتی همچون ارتفاع، زمان، سرعت و… را در خود ذخیره کند. این به‌معنای آن است که این جعبه سیاه قادر است تا اطلاعات طولانی‌ترین پرواز جهان، یعنی پروازی از فرودگاه شانگی در سنگاپور به فرودگاه لیبرتی نیوآرک در آمریکا را ضبط کند.

هر چند، جعبه سیاه «ضبط‌کننده صداهای کابین و هواپیما»، تنها دو ساعت از صدای کابین و افراد داخل آن را ضبط و نگهداری می‌کند. به هنگامی که این حافظه پر می‌شود، اطلاعات قدیمی‌تر حذف می‌شوند و سپس اطلاعات جدید در آن ثبت می‌شوند. با این کار، همیشه جدیدترین داده‌های پرواز در داخل حافظه قرار دارند.

بعد از پیدا کردن جعبه سیاه چه اتفاقی می‌افتد؟

_{منبع: NTSB}

همان طور که گفته شده بود، جعبه سیاه به رنگ نارنجی روشن است؛ این رنگ متمایز، به جویندگان کمک می‌کند تا پس از حادثه، هرچه سریع‌تر، جعبه سیاه را پیدا کنند. زمانی که هواپیما در درون آب سقوط می‌کند، رنگ متمایز آن بسیار مفید است؛ اما پیدا کردن آن همچنان دشوار است.

فرستنده رادیویی

علاوه بر رنگ نارنجی، جعبه سیاه دارای یک فرستنده رادیویی زیر دریایی است. در انتهای جعبه سیاه، یک استوانه قرار دارد که همین فرستنده رادیویی زیردریایی است. اگر هواپیما در درون دریا سقوط کند، این وسیله، سیگنال‌های اولتراسونیک ارسال می‌کند که توسط گوش انسان شنیده نمی‌شوند؛ اما توسط سونار و تجهیزات مکان‌یابی صوتی قابل شناسایی هستند.

این فرستنده رادیویی زیردریایی، دارای حسگری است که با لمس آب، فعال می‌شود. این فرستنده رادیویی، پالس‎‌هایی به میزان ۳۷٫۵ کیلوهرتز ارسال می‌کند. این فرستنده رادیویی تا عمق ۴٫۲۷۶ متری قادر به فرستادن سیگنال است و به‌مدت ۳۰ روز این کار را برای هر ثانیه انجام می‌دهد. البته در اتفاقی نادر، ممکن است که به هنگام برخورد، این فرستنده رادیویی از جعبه سیاه جدا شود. با پیشرفت تکنولوژی و علم، امید می‌رود که عمر باتری این فرستنده رادیویی بیشتر شود تا بتواند برای مدتی طولانی‌تر، به کار ارسال سیگنال ادامه بدهد.

بازیابی اطلاعات

_{منبع: NTSB}

پس از پیدا کردن دو جعبه سیاه یک هواپیما، آن‌ها را به آزمایشگاه می‌برند تا بتوانند اطلاعات ذخیره شده در آن‌ها را دانلود کنند و مورد بررسی قرار بدهند. این فرایند ممکن است چندین هفته یا ماه به طول بیانجامد. انجام این کار نیازمند نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای خاصی است که توسط سازنده جعبه سیاه ارائه می‌شوند.

در صورتی که جعبه سیاه آسیب ندیده باشد، بازرسان آن را به‌راحتی به سیستم‌های خود متصل می‌کنند و می‌توانند اطلاعات درون آن به‌راحتی استخراج کنند. در صورتی که به هنگام حادثه، جعبه سیاه سوخته باشد یا فشار خورده باشد، ابتدا واحدهای حافظه را از آن خارج می‌کنند و پس از تمیزکاری، آن‌ها را به سیستم‌های دیگری متصل می‌کنند.

هر دو جعبه سیاه یک هواپیما از اهمیت بسیار بلایی برخوردار هستند

جعبه سیاه «ضبط‌کننده صداهای کابین و هواپیما» نیز پس از پیدا شدن، در اختیار گروهی از افراد قرار می‌گیرد تا مکالمه خدمه پرواز و همچنین دیگر صداهای داخل کابین را گوش کنند و آن‌ها را به دقت مورد بررسی قرار دهند. این روند، بسیار مشقت‌بار و طولانی است و چندین هفته به طول می‌انجامد. هر دو جعبه سیاه یک هواپیما، به هنگام تحقیق در مورد یک حادثه هوایی، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند. این دو جعبه سیاه در اغلب موارد تنها بازماندگان یک سانحه هوایی به شمار می‌روند و می‌توانند نقشی مهم در مسیر حل پرونده یک سانحه هوایی داشته باشند.  

زبان‌ جعبه سیاه چیست؟

در سال ۲۰۰۱ میلادی، سازمان هوانوردی بین‌المللی (ایکائو) که بخشی از سازمان ملل محسوب می‌شود، زبان انگلیسی را به‌عنوان زبان رسمی هوانوردی انتخاب کرده بود. از همین رو، زبان جعبه سیاه انگلیسی است. هر چند، هنوز از زبان فرانسوی در هوانوردی استفاده می‌شود و در برخی موارد، می‌توان عباراتی فرانسوی را روی جعبه سیاه مشاهده کرد.

مخترع جعبه سیاه کیست؟

_{منبع: اسپکتروم}

در سال ۱۹۵۴ میلادی، دکتر «دیوید وارن»، ایده ساخت جعبه سیاه را مطرح کرد. او این ایده را ارائه کرد که وسیله‌ای ساخته شود تا قبل از سقوط هواپیما، اطلاعات مربوط به پرواز و همچنین صداهای داخل کابین خلبان را ضبط کند و بتوان بعدا از این اطلاعات استفاده کرد.

او نسخه اولیه این دستگاه را در اوخر دهه ۵۰ میلادی در استرالیا ساخته بود؛ اما این نسخه در این کشور چندان مورد استقبال قرار نگرفت؛ هر چند، این اختراع در دیگر نقاط جهان با اشتیاق زیادی مورد بررسی قرار گرفت.

علت استقبال کم از این دستگاه در استرالیا، این بوده که در آن زمان در این کشور، سانحه‌های هوایی به‌ندرت رخ می‌دادند. با این وجود، در سال ۱۹۶۷ میلادی کشور استرالیا اولین کشور در جهان بود که استفاده از دو جعبه سیاه در داخل هواپیما را اجباری کرده بود.

_{منبع: یواس‌ای تودی}