جشن هولی چیست و در کجا برگزار می‌شود؟

جشن هولی، جشنی باستانی است که ارتباطی تنگاتنگی با تاریخ و اسطوره‌های هندی دارد. این جشن سرشار زندگی و شور جمعی است و به‌طور معمول در دو روز برگزار می‌شود. در تقویم برخی کشورها همچون هند و نپال برای جشن هولی تعطیلاتی رسمی در نظر گرفته‌اند و آن را جشنی ملی می‌دانند. 

جشن هولی جشنی رنگارنگ و دوست داشتی است که هر سال گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند و مردم از این جشن به‌عنوان فرصتی برای دید و بازدید استفاده می‌کنند.

همه آنچه که باید درباره جشن هولی بدانید:

جشن هولی چیست؟

_{منبع: indiavisa-online}

جشن هولی، فستیوال رنگ‌‌های شاد است که هر سال توسط پیروان آیین هندو در سراسر جهان برگزار می‌شود. به این جشن در زبان بنگال غربی، «دولیاترا» می‌گویند. جشن هولی آخرین جشن سال تقویم بنگالی است.

هولی جشن خوش‌آمدگویی به بهار است که در پایان زمستان برگزار می‌شود و مردم آب و پودرهای رنگی را روی هم می‌پاشند. این جشن در طی سال‌های اخیر به واسطه شادی و رنگارنگی که با خود به ارمغان می‌آورد، توجه بیشتری را به خود جلب کرده است. مردم با جشن هولی زنگار را از همه چیز برمی‌دارند و کهنه‌ها را نو می‌کنند. جشن هولی فرصت برای بازنگری در روابط و محکم‌ کردن پیوند‌های عاطفی است. در متن‌های کهن، از این جشن با عنوان جشنی برای برداشت محصول خوب نیز یاد شده و برخی بر این باورند که در گذشته، جشن هولی در میان تمام آریایی‌‌ها فراگیر بوده است؛ اما در گذر زمان محدود به شبه‌قاره هند شده است. 

جشن هولی جشنی فارغ از رتبه‌بندی‌های اجتماعی همچون طبقه، جنسیت، سن و موقعیت اجتماعی است. در جشن هولی تندیس‌های خدایان هندی همچون کریشنا (خدای عشق) و رادا (رادیکا، معشوق کریشنا) نیز روی کجاوه‌ای در خیابان‌ها گردانده و آوازهایی در وصف آن‌ها خوانده می‌شود. مردم تلاش می‌کنند در این جشن با لباس‌هایی کهنه ظاهر شوند و پوست و موهای خود را چرب کنند تا رنگ‌ها راحت‌تر پاک شوند. 

مردم در جشن هولی که به‌مدت یک شب و روز از غروب ماه کامل (Purnima) طول می‌کشد، آتش برپا می‌کنند، یکدیگر را به پودرهای رنگی آغشته می‌کنند و با تفنگ‌های آبی و بادکنک‌های پر از آب همدیگر را خیس می‌کنند. گروهی دیگر از مردم با طبل و ساز در خیابان راهپیمایی می‌کنند و آواز می‌خوانند و می‌رقصند. در پایان با دوستان و خانواده‌های خود دور هم جمع می‌شوند و غذاهای ویژه این جشن را می‌خورند. جشن هولی فستیوالی پر شور و کامل است. 

تاریخچه جشن هولی

_{منبع: dailyo.in}

جشن هولی ریشه در اساطیر هندی دارد و در گوشه و کنار هند با آیین‌های مختلف پاس داشته می‌شود. بسیاری ریشه این جشنواره را در افسانه «هیرانیاکاشیپو»، پادشاه شیطان در هند باستان می‌دانند. برادر او به‌دست وینشو کشته شده بود و هیرانیاکاشیپو قصد داشت که انتقام بگیرد و با دست گرفتن قدرت بر آسمان و زمین حکم‌فرمایی کند؛ به‌همین جهت، به مردم دستور داد تا او را در جایگاه خدایان بپذیرند و خدایان را برکنار کرد. تنها پسر هیرانیاکاشیپو، «پراهلادا» نافرمانی کرد و وفادارانه همچنان وینشو را ستایش می‌کرد.

 هیرانیاکاشیپو با کمک خواهرش «هولیکا» برای کشتن پسر خود دسیسه کرد. هولیکا لباسی داشت که از او در برابر آتش محافظت می‌کرد. پس آتشی برپا کرد و تلاش کرد تا پراهلادا را بسوزاند؛ اما لباس به‌جای محافظت از او از پراهلادا حفاظت کرد و هولیکا سوخت. در همان شب ویشنو، هیرانیاکاشیپو را از میان برد. از این داستان به‌عنوان پیروزی خیر بر شر یاد می‌شود. در بسیاری از نقاط هند رسم است در شب قبل از جشن هولی، آتشی بزرگ برپا کنند و ارواح شیطانی را بسوزانند. حتی امروزه نیز این داستان توسط بازیگران در جشن هولی اجرا می‌شود.

در جاهای دیگر، منشا اصلی این جشن را متاثر از رابطه کریشنا و رادا می‌دانند. آن‌ها بر این باورند که کریشنا خدای آیین هندو که مظهر ویشنو روی زمین در نظر گرفته می‌شود، عاشق رادای خدمتکار شده است. کریشنا از این خجالت‌زده بود که برخلاف پوست سفید رادا، پوستی آبی و تیره داشته است؛ به همین جهت، در حین بازی با او و سایر خدمتکاران چهره‌های آن‌ها را رنگ‌آمیزی می‌کند. بسیاری منشا این رنگ پاشیدن‌ها در جشن هولی را در همین موضوع می‌بینند. شادی جمعی را نیز برگرفته از ویژگی‌های شوخ‌طبعانه و بازی‌های کریشنا می‌دانند. 

_{منبع: people.com}

در گذشته رنگ‌هایی که در این جشنواره استفاده می‌کردند، منشا طبیعی داشتند؛ برای مثال رنگ سبز را از برگ‌های بهاری، قرمز از گل سرخ یا پوست درختان سیب، بنفش از انگور و قهوه‌ای از برگ‌های خشک شده چای یا برگ درختان افرا تهیه می‌شد. وجود منشا طبیعی برای رنگ‌ها منجر می‌شد تا به محیط زیست آسیبی وارد نشود؛ اما با گذر زمان و ورود به قرن نوزده میلادی، رنگ‌های صنعتی جایگزین این رنگ‌های طبیعی شدند. استفاده از این رنگ‌ها به واسطه داشتن ترکیبات فلزات سنگین، پیامدهایی جدی برای سلامت انسان و محیط‌زیست دارد. این رنگ‌های پودری می‌توانند پساب و شبکه آب و فاضلاب را آلوده کنند. 

امروز با گسترش حساسیت‌های محیط‌زیستی کمتر این مراسم در دامان طبیعت برگزار می‌شود؛ اما برای جلوگیری از آسیب‌های جدی، طرفداران محیط‌زیست تولید رنگ‌های پودری به شیوه‌های سنتی را تبلیغ و ترویج می‌کنند و به معرفی شیوه‌های مختلف و ساده‌ای را برای تولید این رنگ‌ها می‌پردازند. 

جشن هولی در متون کهن، کتیبه‌ها و نقاشی‌ها

توصیف جشنواره هولی در متون مقدس آیین هندو همچون وداها (Vedas) و پورانا (Puranas) وجود دارد. کتیبه سنگی متعلق به ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در رامگاره، واقع در استان ویندیا یافت شده و در آن به داستان هولیکا اشاره شده است. شاه هارشا (King Harsha) نیز در کتابی با نام راتناوالی (Ratnavali) که به قرن هفتم تعلق دارد، از هولیکا یاد کرده است. 

یکی از جهانگردان مسلمان با نام اولبارونی (Ulbaruni) نیز در خاطرات خود از جشن هولی یاد می‌کند و سایر نویسندگان آن دوره از برگزار کردن این جشن نه‌تنها توسط طرفداران آیین هندو، بلکه توسط مسلمانان نیز یاد کرده‌اند. 

ردپای جشن هولی را می‌توان روی مجسمه‌های دیوار معابد قدیمی نیز پیدا کرد. تابلویی متعلق به قرن شانزدهم در معبد هامپی در  ویرانه‌های باستانی پایتخت امپراتوری ویجایاناگار (Vijayanagar) کنده‌کاری شده که صحنه‌هایی شاد از مراسم هولی را به تصویر کشیده‌اند. در این نقاشی شاهزاده‌ای به‌همراه همسرش در میان خدمتکاران ایستاده‌اند و در انتظار برگزاری مراسم هولی و خیس کردن یکدیگر با آب و رنگ هستند. 

نقاشی قرن شانزدهمی احمدناگر که با موضوع واسانتا راگینی (آهنگ یا موسیقی بهاری) است، زوجی سلطنتی را نشان می‌دهد که روی تاب نشسته‌اند و در اطراف‌شان دوشیزگانی در حال نواختن موسیقی و رنگ پاشی با پیچکاری هستند. این نقاشی‌ها تنها بخش کوچکی از آثار هنری است که به موضوع جشن باستانی هولی پرداخته‌اند. 

باورها و داستان های جشن هولی

_{منبع: ancient-origins.net}

داستان‌ها و باورهای متفاوتی در مورد منشا و دلیل برگزاری جشن هولی وجود دارد. برخی از این داستان‌ها پیوند‌هایی با تاریخ و داستان‌های روایت شده در کتاب‌های مذهبی آیین هندو دارد. در ادامه به برخی از این داستان‌ها خواهیم پرداخت.

داستان هیرانیاکاشیپو و کشتن پراهلادا

زمانی که برادر هیرانیاکاشیپو که از او با نام شاه بزرگ شیطان یاد می‌کنند، توسط وینشو کشته شد، برای مدتی طولانی به عبادت برهما پرداخت. این عبادت‌ها باعث شد که برهما به او توجه ویژه‌ای داشته باشد و مورد حمایت او قرار گیرد. به واسطه حمایت‌های او، هیرانیاکاشیپو تنها در شرایطی خاصی جان می‌باخت. او به‌هیچ‌وجه به دست هیچ حیوان یا انسانی کشته نمی‌شد؛ چه در فضای باز و چه در فضای خانه، امکان به قتل رسیدن هیرانیاکاشیپو وجود نداشت؛ نه روی زمین و هوا و نه روز و شب، هیچ کس نمی‌توانست او را به قتل برساند و در نهایت نه با پرتابه و نه با هیچ آلت قتاله‌ای، امکان آسیب رساندن به هیرانیاکاشیپو وجود نداشت. 

حمایت‌های برهما و حس فناناپذیری و قدرت، او را به خود مغرور ساخت؛ تا جایی که خود را در جایگاه خدایان دید و هرکس از او نافرمانی می‌کرد، شایسته مرگ می‌دانست. هیرانیاکاشیپو مردم را وادار کرد تا به پرستش او بپردازند. در این میان پسر او، پراهلادا همچنان وفادارانه به پرستش وینشو مشغول بود و این موضوع منجر شد تا هیرانیاکاشیپو با همکاری خواهرش هولیکا، برای مرگ او برنامه‌ریزی کند. 

هولیکا با شنلی که از او در برابر آتش محافظت می‌کرد، پراهلادا را به‌میانه آتش برد؛ اما شنل به‌جای محافظت از هولیکا، از پراهلادا در برگرفت و جان او را نجات داد. با این اتفاق وینشو را برانگیخته کرد و او در کالبد «ناراسیما» که نیمی انسان و نیمی شیر است در غروب و در جایی میان زمین و آسمان بر هیرانیاکاشیپو ظاهر شد و با چنگال‌هایش او را کشت. در روایت‌ها آمده است که وینشو می‌تواند در ۹ کالبد مختلف ظاهر شود و ناراسیما یکی از آن‌ها بود. 

بسیاری بر این باورند که نام جشن هولی از نام هولیکا وام گرفته شده است و برپا کردن آتش در این روز نیز از همین داستان منشا می‌گیرد. 

عشق کریشنای تیره رنگ و رادا

_{منبع: indiaonlinepages}

هولی جشن خوش‌آمدگویی به بهار است

یکی از شکل‌ها و کالبد‌های معروفی که ویشنو در آن ظاهر می‌شود، کریشنا است. در بسیار از داستان‌ها، کریشنا را با صورتی آبی توصیف می‌کنند. در برخی روایت‌ها آمده است که صورت آبی کریشنا به دوران کودکی او بازمی‌گردد. در زمان کودکی مادر او پوتانا تلاش کرد او را با شیر خود مسوم کند و در نتیجه رنگ پوست کریشنا از آن زمان تغییر یافت. 

کریشنا به دختری به نام رادا دل می‌بازد؛ اما نگران است که به‌خاطر رنگ پوست، از سمت او پذیرفته نشود؛ بنابراین با طراحی یک بازی و ریختن رنگ بر چهره او سعی می‌کند به او نزدیک شود و عشقی میان آن‌ها شکل می‌گیرد. برخی بر این باورند که جشن هولی به این رویداد عاشقانه و رنگ پاشیدن بر چهره رادا بازمی‌گردد. 

جشنی برای بازگشت خدای عشق