جشن آب یا آب پاشونک چه روزی است؟

مردم ایران باستان دلبستگی وافری به پدیده‌های کیهانی داشتند و چنین پدیده‌هایی را در زندگی روزمره، آیین‌ها و باورهای خود دخالت می‌دادند؛ از این‌رو، هرساله در روزهای خاصی از ماه، جشن‌های بسیاری به‌منظور شکرگزاری از نعمت‌های خداوند و ایجاد نشاط و شادی در میان مردم برپا می‌کردند. جشن های ایران باستان از قدیمی‌ترین اتفاقات تاریخی ایران به شمار می‌رود و برخی از آن‌ها در فهرست میراث معنوی ایران ثبت شده است. یکی از این جشن‌ها جشن آب پاشونک یا جشن اول تابستان نام دارد که از تاریخچه و آداب و رسوم خاصی برخوردار است.

با مراسم جشن آب پاشونک بیشتر آشنا شوید:

جشن آب پاشونک چیست؟

_{منبع عکس: smarttiz.com، عکاس: ناشناس}

جشن آب پاشونک یا جشن اول تووستونی (تابستانی)، مراسمی است که در ایران باستان در روز اول تابستان برگزار می‌شد. زمانی که خورشید از بالاترین جایگاه خود در افق شمال خاوری طلوع و در بالاترین جایگاه خود در افق شمال باختری غروب می‌کند، بلندترین روز سال و کوتاه‌ترین شب سال را پدید می‌آورد.

نخستین روز ماه تیر، طولانی‌ترین روز سال است که در گذشته، آن را مانند شب یلدا (طولانی‌ترین شب سال) گرامی می‌داشتند. از آنجا که با شروع فصل تابستان بارش باران کاهش می‌یابد، مردم ایران باستان جشنی با نام جشن آب (آب پاشونک) برپا می‌کردند تا از خداوند طلب باران کنند. افراد با رفتن به صحرا و آب‌پاشیدن روی یکدیگر، سالی پر باران و پر برکت برای کشور آرزو می‌کردند. این مراسم در گذشته با نام‌های مختلف در بیشتر شهرهای ایران رونق داشته و در حال حاضر کم‌رنگ شده است.

تاریخچه جشن آب پاشونک

_{منبع عکس: mosafersalam.com، عکاس: ناشناس}

روایت‌های مختلفی در مورد تاریخچه جشن آب پاشونک در ایران وجود دارد که هر یک بازگوکننده نحوه شکل‌گیری جشن آب یا همان جشن روز اول تابستان است.

روایت اول

بر اساس روایتی از ابوریحان، منشا برگزاری جشن آب در ایران باستان به زمان جمشید برمی‌گردد. در آن زمان تعداد جانداران (انسان و جانوران) بسیار زیاد شده بود. به‌طوری که خداوند زمین را به‌میزان سه برابر بزرگ‌تر کرد و دستور داد تا مردم غسل کنند و از آلودگی‌ها و گناهان پاک شوند. از آن زمان بود که جشن آبریزگان یا جشن آب شکل گرفت.

روایت دوم

بر اساس روایتی از فقیه همدانی، آغاز برگزاری جشن آب پاشونک به دوره ساسانیان بازمی‌گردد. در اواخر سده سوم در دوره «فیروز پسر یزدگرد اول» یا «پیروز یکم» در ایران به‌مدت هفت سال بارش باران قطع شده بود و او نگران قحطی و مرگ‌و میر مردم کشور بود. در آن دوره، مرد جوانی درگذشت و فیروز افرادی را برای تحقیق در مورد علت مرگ او فرستاد. پس از تحقیق مشخص شد که مرد جوان سه انبار پر از گندم داشته و مرگ او در اثر گرسنگی نبوده است.

فیروز به فردی که این خبر را برای او آورده بود، انعام بزرگی بخشید و خدا رو شکر کرد که در کشور او که به‌مدت هفت سال بارانی نباریده، کسی بر اثر گرسنگی نمرده است. پس از این رویداد بارش باران آغاز شد و مردم به پاس باریدن باران این روز را جشن گرفتند و از شوق بر یکدیگر آب پاشیدند. 

روایت سوم

در منبعی ذکر شده است که در دوره قبل از اسلام، در اولین روز تابستان یکی از پادشاهان ایرانی هنگام برگشت از جنگ در حالی که از پیروزی خود خوشحال بوده است، در راه به قناتی در روستای زلف‌آباد می‌رسد و در این روستا اتراق می‌کند. پادشاه برای شستن دست و روی خود به کنار قنات می‌رود. بانویی زیبا در ذهن او مجسم می‌شود که مشتی آب روی او می‌پاشد. پادشاه خرسند از این تجسم، بر صورت همراهان خود آب می‌پاشد و بدین‌گونه، جشن روز اول تابستان یا جشن آب پاشونک مرسوم می‌شود.

روایت چهارم

در روایتی آمده است که کیخسرو در بازگشت از جنگ با افراسیاب، در مسیر ساوه برای نوشیدن آب به چشمه‌ای بالای کوه می‌رود. به‌محض رسیدن به چشمه با دیدن فرشته‌ای در کنار چشمه از هوش می‌رود. بیژن پسر گودرز از آب این چشمه بر صورت کیخسرو می‌پاشد و پادشاه به‌ هوش می‌آید و به‌این‌صورت جشن آب پاشونک شکل می‌گیرد.

جشن آب پاشونک چه روزی برگزار می‌شود؟

 جشن آب پاشونک، جشن روز اول تابستان است که هرساله در روز اول تیر ماه برگزار می‌شود.

نام دیگر جشن آب پاشونک چیست؟

جشن آب پاشونک به نام‌های «جشن آب»، «جشن آبریزگان»، «جشن آبریزان»، «نوروز طبری»، «جشن سرشوی»، «آفریجگان» و «عیدالاغتسال» شناخته می‌شود.

آیین و رسوم جشن آب پاشونک

_{منبع عکس: yjc.news، عکاس: ناشناس}

در شهرستان فراهان، جشن آب پاشونک هرساله با شروع فصل برداشت و به شکرانه نعمت گندم در نخستین روز از ماه تیر برگزار می‌شود. این مراسم ریشه در باورهای مردم فراهان دارد و از سالیان دور تا به امروز ادامه یافته است. در این روز اهالی فراهان از دور و نزدیک خود را به آستانه امامزاده احمد بن علی در روستای زلف آباد فراهان می‌رسانند و با شادی و سرور و آب‌پاشی روی یکدیگر و همچنین پختن آش رشته و دلمه مراسم شکرگزاری خود را به‌جا می‌آورند و به زیارت امامزاده و اهل قبور نیز می‌روند. 

در سال‌های اخیر در روز جشن آب پاشونک، مردم شهرهای همدان، ملایر، قم و تهران محصولات خود مانند انواع سوغات، گیاهان دارویی، ابزار کشاورزی، صنایع دستی و… را در معرض فروش می‌گذارند. در استان کهیلویه و بویر احمد جشن آب با نام «خشک گلان» در اوایل فصل پاییز و با هدف درخواست باران از خداوند برگزار می‌شود.

مراسم جشن در کهیلویه و بویر احمد با گرد هم آمدن زنان، مردان و کودکان روستا در یک شب آغاز می‌شود. در این جشن افراد با برداشتن دو سنگ در دست و کوبیدن سنگ‌ها به یکدیگر شعری می‌خوانند و خانه‌های روستا را می‌گردند. اهالی هر خانه به جمعیت در حال اجرای مراسم، آب می‌پاشند و سپس مقداری آرد می‌دهند. زنان شرکت‌کننده در مراسم این آردها را به‌صورت گلوله‌های خمیری و به تعداد افراد شرکت‌کننده در مراسم جشن درمی‌آورند.

در میان یکی از این گلوله‌های خمیری، شن یا ریگ قرار داده می‌شود. زمانی که این فرد گلوله مخصوص را پیدا کند، مراسم به پایان می‌رسد. اگر پس از دو روز از برگزاری مراسم و پیدا شدن گلوله حاوی ریگ باران نبارد، اهالی شهر فردی را که گلوله ریگی را پیدا کرده است، در برکه آب سرد می‌اندازند تا بدین‌وسیله خداوند از سر لطف و دلسوزی باران نازل کند.

جشن آب پاشونک کجا برگزار می‌شود؟

_{منبع عکس: koolakmag.ir، عکاس: ناشناس}

جشن آب پاشونک که از جشن‌های باستانی ایران به شمار می‌رود، در گذشته در اول تیر ماه در بیشتر شهرهای ایران برگزار می‌شد. اما در حال حاضر رنگ و بوی قدیم را ندارد و در تعداد محدودی از شهرها برگزار می‌شود. در حال حاضر جشن آب در شهرهای اراک، فراهان، محلات و دیگر شهرهای مرکزی ایران برگزار می‌شود.

از دیگر شهرهایی که هرساله در مراسم جشن آب پاشونک، پذیرای گردشگران بسیاری از سراسر ایران است، میتوان از استان کهکیلویه و بویراحمد نام برد. با این تفاوت که در این استان، جشن آب در اوایل فصل پاییز و با هدف درخواست باران از خداوند برگزار می‌شود. کشاورزان استان کهکیلویه و بویراحمد در فصل پاییز غلات می‌کارند و اواخر بهار برداشت می‌کنند.

جشن‌های تابستانی ایران

_{منبع عکس: jabama.com، عکاس: ناشناس}

در ایران باستان، تابستان هر سال به مناسبت‌های مختلف، جشن‌های تابستانی بسیاری برگزار می‌شده است.

جشن نیلوفر

یکی از جشن‌های ایران باستان که در فصل تابستان برگزار می‌شده است «جشن نیلوفر» نام دارد. این جشن هرساله در ششم تیر ماه (روز خرداد از ماه تیر) و هم‌زمان با شکوفایی گل‌های نیلوفر در آغاز تابستان برگزار می‌شده است.

گل نیلوفر در ایران باستان نماد ایزدبانو آناهیتا بوده است. نیلوفر در گل‌ولای مرداب رشد می‌کند؛ اما هیچ‌گونه آلودگی روی گل و برگ‌های آن باقی نمی‌ماند. آناهیتا نیز بانوی آب و سرچشمه پاکی و زایندگی است؛ از این‌رو با گل نیلوفر ارتباط مستقیم دارد. ابوریحان در آثارالباقیه به جشن نیلوفر در کنار آب اشاره کرده است. 

جشن نیایش پیر نارستانه

_{منبع عکس: amordadnews.com، عکاس: ناشناس}

پیر نارستانه در شرق شهر یزد و در روستایی بر بلندای کوه دُربید، داخل دره‌ای کم‌عمق قرار دارد و محل برگزاری یکی از مراسم آیینی دین زرتشت است که هرساله به‌مدت پنج روز از دوم تا ششم تیر ماه برگزار می‌شود. در این مراسم آیینی، زرتشتیان جشنی برپا می‌کنند و به نیایش اهورامزدا می‌پردازند. این زیارتگاه تاریخی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۷۸ به ثبت رسیده است.

جشن چله تموز یا چله تابستان

تابستان هر سال، به دو بخش چله تموز و چله خرد تقسیم می‌شود. چله تموز از اول تیر ماه تا ۱۰ مرداد و چله خرد از ۱۰ مرداد تا آخر تابستان ادامه دارد. جشن چله تموز یا جشن چله تابستان یکی از جشن های ایران باستان است که در تابستان هر سال و در روز ۱۰ مرداد (روز آخر چله تموز) برگزار می‌شود. تموز گرم‌ترین روز سال است که در آن کشاورزان محصولات خود را برداشت می‌کنند و به پاس داشتن محصولی پربار و پر برکت جشن می‌گیرند و از خداوند شکرگزاری می‌کنند.

جشن تیرگان

_{منبع عکس: jabama.com، عکاس: ناشناس}

جشن تیرگان یکی از باشکوه‌ترین جشن های ایران باستان که هرساله در ماه تیر برگزار می‌شده است. در تقویم کهن ایرانی، هر یک از روزهای ماه نام خاصی داشته است. زمانی که نام روز با نام ماه یکی می‌شد، در آن روز جشنی برگزار می‌کردند. در ایران باستان روز سیزدهم از هر ماه «تیر» نامیده می‌شد؛ بنابراین در روز سیزدهم تیر ماه (روز تیر از ماه تیر) جشنی به‌منظور ستایش از فرشته باران برگزار می‌شد. فرشته باران در فرهنگ ایرانی به نام «تیشتر» شناخته می‌شود که در این روز بر دیو خشکسالی «اپوش» پیروز می‌شود.

به روایتی دیگر جشن تیرگان روزی است که آرش کمانگیر برای پرتاب تیر از ارتفاعات البرز اقدام کرد. در برگزاری جشن تیرگان آیین‌های مخصوصی وجود داشته است که از آن‌ها می‌توان به آب‌پاشی، فال کوزه و دستبند تیر و باد اشاره کرد. امروزه این جشن در استان گیلان با نام تیرماسینزه و در استان مرکزی با نام جشن تیرگان فراهان همچنان پابرجا است. 

جشن امردادگان

جشن امردادگان یکی از جشن های ایران باستان که هر ساله در ماه مرداد برگزار می‌شده است. در تقویم کهن ایرانی، روز هفتم هر ماه «امرداد» نام دارد؛ بنابراین در روز هفتم امرداد (روز امرداد از ماه امرداد)، جشن امردادگان برگزار می‌شد. از آنجا که امرداد، فرشته جاودانی و نگهبان گیاهان و روییدنی‌ها بوده است، مردم در این روز به باغ‎‌ها و مزارع دور از شهر می‌رفتند. این جشن در دوران باستان و عصر ساسانی و پس از آن در دشت و دامن طبیعت برگزار می‌شده است. امروزه کلمه امرداد به‌معنای حیات و هستی جای خود را به کلمه مرداد به‌ معنای مرگ و نیستی داده است.

جشن شهریورگان

جشن شهریورگان از جشن های ایران باستان که هر ساله در ماه شهریور برگزار می‌شده است. در تقویم کهن ایرانی، روز چهارم از هرماه «شهریور» نام دارد؛ بنابراین روز چهارم شهریور (روز شهریور از ماه شهریور)، جشن شهریورگان با افروختن آتش در خانه‌ها، ستایش و شکر نعمت‌های خداوند برگزار می‌شد. زرتشتیان در خانه‌ها میهمانی برپا می‌کردند و غذاهای ویژه تدارک می‌دیدند. امروزه جشن شهریورگان در میان زرتشتیان فراموش شده است و فقط برخی از خانواده‌های قدیمی کرمان این جشن را برگزار می‌کنند. در دوران اخیر زرتشتیان جشن شهریورگان را به‌عنوان روز پدر انتخاب کرده‌اند.

مراسم پیر نارکی

_{منبع عکس: mapio.net، عکاس: ناشناس}

پیر نارکی یکی از زیارتگاه‌های مهم زرتشتیان است که در جنوب شرقی شهر یزد در اطراف مهریز قرار دارد و از سه جهت با کوه احاطه شده است. در برخی از روایت‌ها پس از سقوط ساسانیان، شاهزاده‌ نازبانو دختر یزدگرد در حال فرار از دست اعراب، از خداوند تقاضای نجات می‌کند و خداوند او را از دیدگان عموم پنهان می‌دارد. نازبانو در کوه‌های پیر نارکی ناپدید می‌شود و از آن زمان به بعد، پیر نارکی به مکان مقدسی برای زرتشتیان تبدیل می‌شود.

حادثه ناپدیدشدن نازبانو بین روزهای ۱۲ تا ۱۶ ماه امرداد رخ داده است؛ از این‌رو پیروان دین زرتشت هرساله در این پنج روز به برگزاری مراسم آیینی و نیایش می‌پردازند. در پیر نارکی مراسم دیگری مانند شعرخوانی، خوشنویسی و مسابقات ورزشی نیز در این روزها برگزار می‌شود.

جشن گل عروس یا جشن گوجه عروس

جشن گل عروس یا جشن گوجه عروس در خراسان و غرب افغانستان از مراسم آیینی و جشن های ایران باستان برای آغاز تابستان بوده که با اهدای میوه‌های نوبر، آرد و نبات به نوعروسان برگزار می‌شده است.

اگر شما نیز اطلاعاتی در زمینه جشن آب پاشونک دارید، در بخش دیدگاه‌های مقاله با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

_{منبع عکس کاور: shayantarh، عکاس: ناشناس}